Της Αγγελικής Κωνσταντάρα,
Στη γιαγιά μου
Με αφορμή τον εορτασμό της εθνικής επετείου, μαζεύτηκε η οικογένεια και πάλι στο σπίτι της γιαγιάς. Φέτος, βέβαια, η μάζωξη έγινε μέσω skype, λόγω της πανδημίας και δεν είχαμε την τύχη να γευτούμε την σκορδαλιά και τον βακαλάο, που με τόση αγάπη ετοιμάζει η γιαγιά κάθε χρόνο. Το συναίσθημα αγάπης κι η οικογενειακή θαλπωρή παρέμειναν όμως τα ίδια. Μέσα από αυτή τη γλυκιά ατμόσφαιρα συνειδητοποίησα ότι η γιαγιά μου είχε καταφέρει, παρά τη φυσική απόσταση, να φέρει την οικογένεια και πάλι κοντά και να μας χαρίσει ένα παραδοσιακά ξεχωριστό μεσημέρι. Πάντα δραστήρια και γελαστή, σαν έφηβη, μας προσφέρει απλόχερα την αγάπη και την αφοσίωσή της. Αυτή είναι σήμερα η λεγόμενη τρίτη ηλικία, που κάθε άλλο παρά επιβαρύνει την κοινωνία μας αλλά αντίθετα την γαλουχεί και την ανατρέφει.
Η σημερινή γενιά «ηλικιωμένων» δεν θυμίζει σε τίποτα τα άτομα αντίστοιχης ηλικίας παλαιότερων εποχών, όταν οι συνθήκες διαβίωσης και η ισχνή πρόοδος της τεχνολογίας και της ιατρικής επιστήμης δεν έδιναν περιθώρια για την ανάπτυξη ενεργού δράσης από τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Σήμερα, όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Ένα μεγάλο ποσοστό των σημερινών ατόμων της 3ης ηλικίας έχει όχι μόνο απολυτήριο αλλά και τίτλο σπουδών Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος, ενώ πολλοί από αυτούς εξακολουθούν να εργάζονται. Εκτός, όμως, από σπουδές και επαγγελματική καταξίωση, διαθέτουν ιδιαίτερη πνευματική καλλιέργεια, καθώς έχουν ατέρμονη δίψα για ανάγνωση βιβλίων, παρακολουθούν με ενθουσιασμό θεατρικές παραστάσεις και επισκέπτονται καλλιτεχνικές εκθέσεις με την πρώτη ευκαιρία. Λόγω μάλιστα των ευμενών οικονομικών συνθηκών των δεκαετιών ’80 και ’90, αρκετοί άδραξαν την ευκαιρία να κάνουν υπερατλαντικά και εξωτικά ταξίδια, με αποτέλεσμα να έρθουν σε επαφή με την διαφορετικότητα, τον πολιτισμό και την κουλτούρα άλλων λαών. Οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας αποτελούν εγκυκλοπαίδειες, που αν προθυμοποιηθούμε να διαβάσουμε, θα μας αποκαλύψουν έναν κόσμο πλούσιο και ξεχωριστό. Χάρη σε αυτά τους τα γνωρίσματα, εξοικειώθηκαν με τις νέες τεχνολογίες και συνέβαλαν με ζωντάνια όχι μόνο στο νοικοκυριό, αλλά κυρίως στο μεγάλωμα των παιδιών.
Πόσα απογεύματα δεν περάσαμε στο σπίτι της γιαγιάς, ακούγοντας παραμύθια και τραγούδια; Η ελληνική πυρηνική οικογένεια έχει αποδεδειγμένα ελαφρυνθεί σημαντικά από τα μεγαλύτερα μέλη της οικογένειας, τα οποία αφιερώνουν πρόθυμα χρόνο στα εγγόνια τους, με αποτέλεσμα να μειώνονται τα έξοδα αναζήτησης κάποιας baby-sitter. Τα παιδιά μεγαλώνουν έτσι σε ένα υγιές περιβάλλον, με στοργή και γνήσιο ενδιαφέρον, με αποτέλεσμα να εκφράζονται και τα ίδια με κατανόηση και υπομονή. Έχουν επίσης την ευκαιρία να πάρουν παράδειγμα από τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους, ώστε να υιοθετούν αρχές όπως ο σεβασμός, η αλληλεγγύη και η γενναιοδωρία. Πρακτικά, όμως, η νέα γενιά παππούδων βοηθά στις μετακινήσεις των παιδιών στα μαθήματά τους, καθώς επίσης και στο μαγείρεμα και τις δουλειές του σπιτιού.
Στον αντίποδα της αξιολόγησης των ηλικιωμένων ως ευεργετικού στοιχείου της κοινωνίας μας, υπάρχουν πολλοί που εκφράζουν ανησυχία για την σταδιακή «γήρανση» του πληθυσμού. Υποστηρίζουν ότι η αύξηση του αριθμού συνταξιοδοτούμενων δυσχεραίνει την οικονομική ανάπτυξη, καθώς ο ενεργός πληθυσμός πληρώνει με την εργασία του και την φορολογία τις συντάξεις μίας μεγαλύτερης πληθυσμιακής ομάδας. Αυτό το πρόβλημα παρουσιάζεται εντονότερα στη Γαλλία, όπου το ποσοστό των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών αγγίζει το 20,5% του συνολικού πληθυσμού και στην Ιταλία, με ποσοστό 23%. Στην Ελλάδα, τα αντίστοιχα ποσοστά είναι εξίσου αξιοσημείωτα, όπως μαρτυρά η δαπανηρή, για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, συνταξιοδοτική πολιτική. Μπορεί η Ελλάδα να κατατάσσεται πρώτη στις δαπάνες κοινωνικής ασφάλισης, διατηρώντας το συνταξιοδοτικό προϋπολογισμό στα προ κρίσης επίπεδα, όμως ο ολοένα αυξανόμενος αριθμός συνταξιούχων συντελεί στη μείωση των κοινωνικοασφαλιστικών παροχών, με την πτώση του συντελεστή αναπλήρωσης στο 45% από 75% το 2009.
Δεδομένης, λοιπόν, της αύξησης του προσδόκιμου διαβίωσης αλλά και των προσόντων των ηλικιωμένων του σήμερα, θα μπορούσε να προταθεί η μερική απασχόληση των ηλικιωμένων στο δημόσιο τομέα, εφόσον το επιθυμούν, σε θέσεις μειωμένης μεν ευθύνης, ζωτικής δε σημασίας για την εύρυθμη λειτουργία του δημοσίου. Όπως, όμως, έχει ήδη αναφερθεί, η συνεισφορά των ηλικιωμένων με προσωπική εργασία στο πλαίσιο της σημερινής πυρηνικής οικογένειας είναι τεράστια. Δεν πρέπει ποτέ να λησμονάται ότι η γαλούχηση των παιδιών με αρχές και αξίες και η επιμέλεια από συγγενικά τους πρόσωπα όσο εργάζονται οι γονείς τους, επιδρούν θετικά στην ψυχοσύνθεσή τους και συντελούν στη διαμόρφωση υπεύθυνων και ευσυνείδητων πολιτών. Η πολύτιμη παρουσία τέτοιων παππούδων και γιαγιάδων στην οικογένεια αναμφισβήτητα απαλλάσσει τους νέους γονείς από τις τύψεις του διλήμματος «εργασία-οικογένεια», δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την επιθυμητή αύξηση γεννήσεων στη χώρα μας.
Εκτός, όμως, από τον προβληματισμό περί συντάξεων, οι τελευταίες εξελίξεις με την εξάπλωση του κορωνοϊού έχουν βάλει τους ηλικιωμένους και πάλι στο στόχαστρο. Κι αυτό γιατί, κάποιοι από αυτούς παρακάμπτουν τις αυστηρές οδηγίες της κυβέρνησης περί απαγόρευσης κυκλοφορίας εκτός σπιτιού, με το επιχείρημα είτε της ανοσίας είτε της ανίας εντός σπιτιού. Η αλήθεια είναι ότι λόγω της πείρας και των βιωμάτων τους, αυτά τα άτομα είναι δικαιολογημένα ανυπότακτα και δύσκαμπτα απέναντι στην αλλαγή των συνθηκών. Αυτός, όμως, δεν είναι ο κανόνας. Οι περισσότεροι, ακριβώς επειδή είναι σοφοί και μορφωμένοι, επιδεικνύουν ιδιαίτερη ευσυνειδησία, πειθαρχία και προσαρμοστικότητα απέναντι στη νέα –προσωρινή– πραγματικότητα. Σε κάθε περίπτωση πάντως, οφείλουμε στους ηλικιωμένους σεβασμό και κατανόηση. Η ανησυχία μας για την υγεία τους είναι λογική, όμως αυτό δεν δικαιολογεί μία συμπεριφορά αγενή και προσβλητική απέναντί τους.
Συνοψίζοντας, οι ηλικιωμένοι είναι δίπλα μας για να μας υποστηρίζουν και να μας δίνουν μαθήματα ζωής. Ακόμα κι αν κάποιες φορές θυμώνουμε μαζί τους, δεν πρέπει να ξεχνάμε πόσα μας έχουν προσφέρει, όχι μόνο υλικά αλλά κυρίως ψυχικά και πνευματικά. Την επόμενη φορά που θα τους δούμε, όταν η μπόρα κοπάσει, ας μην ξεχάσουμε να τους πάρουμε μία αγκαλιά και να τους πούμε ένα «ευχαριστώ», γεμάτο ευγνωμοσύνη.
Γεννήθηκε το 2001 στην Πάτρα, όπου και πέρασε τα παιδικά και εφηβικά της χρόνια. Σπουδάζει στην Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η επιλογή της σχολής αυτής είναι σε αρμονία με τα ενδιαφέροντά της, καθώς έχει συμμετάσχει σε συνέδρια προσομοίωσης επιτροπών του Ο.Η.Ε (MUN), της Unesco αλλά και σε προσομοίωση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (ICJ) σε ρόλο δικαστή αλλά και συνηγόρου. Της αρέσει επίσης να συμμετέχει σε ρητορικά αγωνίσματα, όπως το debate. Στον ελεύθερό της χρόνο, απολαμβάνει να παίζει πιάνο, να ταξιδεύει και να παρακολουθεί ταινίες, ενώ η χορωδία είναι το δεύτερό της σπίτι.
