Του Γιώργου Ναθαναήλ,
Η Α’ Σταυροφορία θεωρώ πως είναι μια τομή στις σχέσεις ανάμεσα στο Βυζάντιο και τους Σελτζούκους. Οι Βυζαντινοί συνέχισαν να νικούν τους Σελτζούκους. Σημαντική θεωρείται η μάχη στο Φιλομήλιο το 1116 αλλά οι Σελτζούκοι, όντας ευκίνητοι, επέδραμαν συνεχώς στα βυζαντινά εδάφη. Στα χρόνια του επόμενου βυζαντινού αυτοκράτορα, του Ιωάννη Β’ Κομνηνού, ο βυζαντινός στρατός θα έχει μια επιτυχημένη εκστρατεία εναντίον των Σελτζούκων από το 1119 έως το 1121. Ο συγκεκριμένος αυτοκράτορας, όπως θα δούμε παρακάτω, ασχολήθηκε περισσότερο με τους Δανισμενδίτες παρά με τους Σελτζούκους.
Και περνάμε στα χρόνια του Μανουήλ Α’ Κομνηνού, οπότε κι η αυτοκρατορία προετοιμάζεται να αντιμετωπίσει τους Σελτζούκους. Στα χρόνια ειρήνης που ακολούθησαν, οι Σελτζούκοι θα αντιμετωπίσουν με επιτυχία τους Δανισμενδίτες, τους οποίους κατάφεραν να υποτάξουν. Έτσι, το 1173 οι Σελτζούκοι στρέφονται εναντίον του Βυζαντίου. Ο Μανουήλ αποφασίζει να τους αντιμετωπίσει δυναμικά και ξεκινά μια μεγάλη εκστρατεία, η οποία θα επισφραγιστεί με την ήττα στο Μυριοκέφαλο το 1176. Οι απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό ήταν πολλές, αλλά οι Βυζαντινοί δεν έχασαν πολλά εδάφη. Το χειρότερο ήταν πως πλέον πείσθηκαν ότι δε θα μπορούσαν να ανακαταλάβουν τη Μικρά Ασία.
Η επόμενη δυναστεία, των Αγγέλων, θα αρκεστεί στη σύναψη συνθηκών ειρήνης με τους Σελτζούκους.
Βυζάντιο και Δανισμενδίτες
Οι Δανισμενδίτες ήταν τουρκικό φύλο, το οποίο φτιάχνει το δικό του πολιτικό μόρφωμα στα ΚΑ της Μικράς Ασίας. Αποτελούν απειλή για όλους τους γειτονικούς ηγεμόνες, αλλά είναι εκτεθειμένοι σε όλους. Οι Βυζαντινοί θέλουν σίγουρα να τους εξολοθρεύσουν για να διασφαλίσουν τα σημαντικά λιμάνια του Πόντου και την περιοχή της Βιθυνίας, περιοχή κλειδί για την ασφάλεια της Κωνσταντινούπολης. Επίσης, οι Σελτζούκοι θέλουν να τους θέσουν εκτός της μικρασιατικής εξίσωσης για να έχουν καλυμμένα τα νώτα τους, ώστε να επιτεθούν στο Βυζάντιο. Οι Δανισμενδίτες είχαν να αντιμετωπίσουν τους Ρουπενίδες (Αρμενίους) και τους Σταυροφόρους της Αντιόχειας. Ουσιαστικά, οι Δανισμενδίτες είχαν στην κατοχή τους μερικές μεγάλες πόλεις της περιοχής κι απειλούσαν με επιδρομές πολλές περιοχές. Ο αυτοκράτορας που στράφηκε ουσιαστικά εναντίον τους ήταν ο Ιωάννης Β’ Κομνηνός. Από το 1130 έως το 1141 ο αυτοκράτορας διενέργησε τρεις εκστρατείες, οι οποίες όμως δεν είχαν σταθερά αποτελέσματα. Ωστόσο, τους αποδυνάμωσε αρκετά για να υποταχθούν τελικά στο Ικόνιο τη δεκαετία του 1170.
Το εμιράτο της Σμύρνης: ένας επικίνδυνος εχθρός
Το εμιράτο της Σμύρνης αναπτύχθηκε με κέντρο τη Σμύρνη και τη γύρω από την πόλη περιοχή υπό την ηγεσία του εμίρη Τζαχά. Το εμιράτο δεν έχει βίο με μεγάλη διάρκεια, αφού εμφανίζεται μετά τη μάχη του Ματζικέρτ και παύει να υπάρχει το 1106. Για μια δεκαετία, από το 1081 έως το 1090, το εμιράτο είχε αναπτύξει ικανό στόλο που λειτουργούσε πειρατικά και κατέλαβε πολλά νησιά τού ΒΑ Αιγαίου και παράκτιες περιοχές της Δυτικής Μικράς Ασίας. Βέβαια, εκμεταλλευόμενο τα εσωτερικά προβλήματα των Σελτζούκων, επεκτάθηκε και προς τα ανατολικά. Οι Βυζαντινοί μάταια προσπάθησαν να οργανώσουν έναν ικανό στόλο. Το 1090 με 1091 ο Τζαχάς θα έρθει σε συνεννόηση με τους Πετσενέγγους, ένα τουρκικό φύλο που βρισκόταν στα Βαλκάνια και θα πολιορκήσουν την Κωνσταντινούπολη ανεπιτυχώς.
Το 1098 με αφορμή την Α’ Σταυροφορία οι Βυζαντινοί πολιορκούν τη Σμύρνη και την καταλαμβάνουν, αλλά στις αρχές του επόμενου αιώνα η πόλη θα ανακαταληφθεί από τον Τζαχά. Ο Αλέξιος βλέποντας ότι δε μπορεί να πετύχει κάποια αποφασιστική νίκη εναντίον του εμίρη, έρχεται σε συνεννόηση με τον σουλτάνο του Ικονίου Κιλίτζ Αρσλάν Α’, τον οποίο στρέφει εναντίον του Τζαχά. Το 1106 ο Τζαχάς δολοφονείται και κάπως έτσι ο Αλέξιος απαλλάχθηκε από έναν πολύ επικίνδυνο εχθρό.
Η αυτοκρατορία και το κράτος των Αρμενίων στην Κιλικία
Η ευγενική τάξη των Αρμενίων στη ΒΑ Μικρά Ασία μετανάστευσε προς τα νότια και εγκαταστάθηκε στην ευρύτερη περιοχή της Κιλικίας. Η ευγενική αυτή τάξη, οι Ρουπενίδες, έδωσαν το όνομά τους στο κράτος τους, το οποίο συγκρούστηκε με το Βυζάντιο για την κυριότητα των πόλεων των κιλικικών ακτών. Στα χρόνια του Αλεξίου, όταν κι ιδρύθηκε το κράτος (1080), δεν υπάρχουν σημαντικές κινήσεις από την Κωνσταντινούπολη. Ο Ιωάννης Β’ Κομνηνός το 1138 προσάρτησε στην αυτοκρατορία τα εδάφη του κράτους των Ρουπενιδών. Ωστόσο, με τον θάνατο του βυζαντινού αυτοκράτορα ο ηγεμόνας του αρμενικού κράτους αποτίναξε τη βυζαντινή κυριαρχία κι επανίδρυσε το κράτος. Το 1156 ο Τερόζης θα συνεργαστεί με τον Ρενάλδο εναντίον των Βυζαντινών. Αλλά το 1158 ο Μανουήλ Α’ Κομνηνός εκστράτευσε και χωρίς να δώσει κάποια σημαντική μάχη πέτυχε να τους υποτάξει. Μέχρι την ήττα στο Μυριοκέφαλο το Βυζάντιο δεν είχε προβλήματα, αλλά από εκεί κι έπειτα το κράτος των Ρουπενιδών περιέρχεται στη σφαίρα επιρροής της γερμανικής αυτοκρατορίας.
Η ηγεμονία της Αντιόχειας: ένας εχθρός στο μαλακό υπογάστρειο της αυτοκρατορίας
Το σταυροφορικό βασίλειο της Αντιόχειας προέκυψε μετά την κατάληψη της ομώνυμης πόλης από τους Σταυροφόρους της Α’ Σταυροφορίας. Ο κύριος του βασιλείου ήταν ο Νορμανδός Βοημούνδος, γιος του Ροβέρτου Γυισκάρδου, του κατακτητή της νότιας Ιταλίας και της Σικελίας. Το Βυζάντιο φοβόταν συνεχώς πως μπορεί να υπάρξει συνεργασία μεταξύ των δύο νορμανδικών βασιλείων. Ο Βοημούνδος κατάφερε να διαφύγει από τους Βυζαντινούς και μετέβη στην Ιταλία, όπου οργάνωσε μια εκστρατεία ενάντια στα βαλκανικά εδάφη της αυτοκρατορίας. Ο πρώτος στόχος ήταν η κατάληψη του Δυρραχίου, αλλά ο Αλέξιος κατάφερε να εγκλωβίσει τους Νορμανδούς στα αφιλόξενα εδάφη της Δυτικής Βαλκανικής και να τους νικήσει. Η συνθήκη της Διαβόλεως έμεινε ένα κενό γράμμα και δεν εφαρμόστηκε.
Το 1137 οι Βυζαντινοί θέλησαν να έρθουν σε μια συμφωνία με τους Σταυροφόρους. Ο Ιωάννης θα εκστράτευε μαζί με τον Ραϋμούνδο εναντίον των Σελτζούκων. Τα εδάφη που θα καταλαμβάνονταν θα δίνονταν στον Νορμανδό ηγεμόνα κι αυτός με τη σειρά του θα παρέδιδε στους Βυζαντινούς την Αντιόχεια. Αλλά η εκστρατεία δεν πήγε καλά κι έτσι τα πράγματα έμειναν όπως είχαν. Πέντε έτη αργότερα, το 1142, ο Ιωάννης προσπαθεί να επιβάλει διά του ξίφους τη βυζαντινή επικυριαρχία στην πόλη αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό να γίνει ακόμα. Το επόμενο έτος οι Βυζαντινοί πήραν πίσω τις πόλεις της Κιλικίας και το 1146 υπό την απειλή των Τούρκων, με τους οποίους γειτνίαζαν, αναγνώρισαν τη βυζαντινή επικυριαρχία. Από ‘δω κι έπειτα το Βυζάντιο θα έχει αυξημένο κύρος στα λατινικά κράτη γιατί μπορεί να εγγυηθεί εν μέρει την προστασία τους από τους Τούρκους. Η Αντιόχεια, όπως είδαμε και παραπάνω, συνεργάστηκε με τους Ρουπενίδες για να εκδιώξουν μαζί τους Βυζαντινούς αλλά δεν τα κατάφεραν.
Βιβλιογραφία
- Σαββίδης Αλέξιος, Βυζαντινοτουρκικά μελετήματα, 1991
- Thomas Asbridge, The creation of the principality of Antioch, 2000
- Βρυώνης Σπύρος, Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία εξισλαμισμού (11ος-15ος αιώνας), 2008
