Του Αναστάση Μπάρλα,
Το φαινόμενο του αποικισμού αποτελούσε χαρακτηριστικό γνώρισμα των ανθρωπίνων πολιτισμών από τους αρχαίους χρόνους. Ήταν ένας τρόπος επιβίωσης των τότε κοινωνιών αλλά ταυτόχρονα και τρόπος διάδοσης πολιτισμού. Έτσι και οι αρχαίοι Έλληνες δεν απείχαν από τον γενικό κανόνα όταν άρχισαν να δημιουργούν αποικίες στη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο τον 8ο αιώνα π.Χ. Ένα από τα μέρη, λοιπόν, που εγκαταστάθηκαν πληθυσμοί αρχαιοελληνικοί ήταν και τα γεωγραφικά όρια της Κάτω Ιταλίας και συγκεκριμένα στις περιοχές του Σαλέντο, της Απουλίας και της Καλαβρίας, αυτό που ονομάζουμε σήμερα Μεγάλη Ελλάδα.
Οι κάτοικοι της Μεγάλης Ελλάδας έμελλε να δημιουργήσουν τεράστια πολιτισμικά επιτεύγματα που ακόμα και με την έλευση των Ρωμαίων και τη σταδιακή εγκαθίδρυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (3ος αιώνας π.Χ), μπόρεσαν να διατηρήσουν. Κατάφεραν να διαφοροποιηθούν από τους Λατίνους κατοίκους αν και δεν έμειναν τελείως ανεπηρέαστοι στον τρόπο οργάνωσης της ζωής τους, κυρίως στο γλωσσικό κομμάτι. Πράγματι, παρά τη λατινοποίηση πολλών στοιχείων, οι Έλληνες της Κάτω Ιταλίας μπόρεσαν να ενσωματώσουν ελληνικά στοιχεία στη διάλεκτό τους και να δημιουργήσουν αυτό που ονομάστηκε αργότερα γραικάνικη διάλεκτος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, σε συνδυασμό με τη μετακίνησή τους σε επαρχιακές περιοχές, οι Έλληνες κάτοικοι της Κάτω Ιταλίας έμειναν αποστασιοποιημένοι, έστω και σε μικρό βαθμό, από την οργάνωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Μερικούς αιώνες αργότερα και συγκεκριμένα τον 5ο αιώνα π.Χ, η περιοχή της Καλαβρίας στην Κάτω Ιταλία πέρασε στη βυζαντινή επιρροή, γεγονός που βοήθησε στο να παραμείνει ζωντανό το ελληνικό στοιχείο σε εκείνους τους τόπους. Παράλληλα, ενισχύθηκε το βυζαντινό στοιχείο και όπως ήταν φυσικό το θρησκευτικό. Χτίστηκαν πολλά μοναστήρια, ενώ η Κάτω Ιταλία αποτέλεσε «καταφύγιο» για τους μοναχούς, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Εικονομαχίας (8ος-9ος αιώνας μ.Χ). Όμως, στις αρχές του 11ου αιώνα μ.Χ η κυριαρχία των Βυζαντινών θα τελειώσει με την κάθοδο των Νορμανδών, οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν τις εσωτερικές διαμάχες της αυτοκρατορίας. Ωστόσο, οι κάτοικοι παρά την απώλεια των περιοχών τους, θα διατηρήσουν την ελληνικότητά τους και τον πολιτισμό τους.
Η Κάτω Ιταλία, η Μεγάλη Ελλάδα αποτελεί απόδειξη της τεράστιας σημασίας και «ομορφιάς» του ελληνικού πολιτισμού, που είχα την τύχη να γνωρίσω με ένα ταξίδι στις εν λόγω περιοχές. Αρχικά, μεγάλη εντύπωση και έκπληξη δημιουργεί το γεγονός πως πράγματι οι Γκραίκοι (οι κάτοικοι της Κάτω Ιταλίας με ελληνικές ρίζες) έχουν διατηρήσει για τουλάχιστον δυόμιση χιλιετίες το ελληνικό στοιχείο στη ζωή τους. Ενδεικτικό αυτής της παράδοσης αποτελεί το τραγούδι «Καληνύφτα», με το οποίο μπορούμε να καταλάβουμε πιο εύκολα την γραικάνικη διάλεκτο.
Στις μέρες του κορωνοϊού που πλήττει την Ιταλία, η ιταλική κυβέρνηση έβγαλε οδηγίες σε όλες τις γλώσσες-διαλέκτους που ομιλούνται στην Ιταλία, συμπεριλαμβάνοντας και τα γραικάνικα, δείχνοντας έτσι ότι η διάλεκτος αυτή είναι πιο ζωντανή από ό,τι θεωρούμε.
Είναι, επίσης, συγκινητικό όταν οι Γκραίκοι συναντάνε Έλληνα και επικοινωνούν μαζί του στη διάλεκτό τους, καλώς ορίζοντάς τον με τη συγκεκριμένη έκφραση: «Είσαι Έλληνας; Έμπα στο σπίτι μου να μπει ο ήλιος». Αξίζει να αναφερθώ, επίσης, και στα καλοδιατηρημένα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων της περιοχής.
Η περιοχή της Ποσειδωνίας, όπου βρίσκονται οι ναοί της Αθηνάς και της Ήρας που σου δίνουν την εντύπωση πως βρίσκεσαι σε ελληνικά εδάφη.
Η Μεγάλη Ελλάδα στις περιοχές της Κάτω Ιταλίας αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού και η επιρροή της τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ιταλία είναι μεγάλη. Όταν επισκέφθηκα αυτούς τους τόπους, κατάλαβα τη σημασία της μνήμης αλλά και της αναγνώρισης. Μια «ανακάλυψη» τελικά ήταν και ο «θησαυρός» της Magna Graecia που επιβιώνει μέχρι και σήμερα.
Βιβλιογραφία
- Καλαντζοπούλου Κ., Μαράντη Α., Οι Έλληνες και η Μεγάλη Ελλάδα, 2007
- Polyxeni Adam-Veleni and Dimitra Tsangari, Greek colonisation: New data, current approaches; Athens, 2015.
