Του Κωνσταντίνου Λίκα,
Πριν σημειωθεί το πρώτο κρούσμα της πανδημίας του κορωνοϊού τον Δεκέμβριο του 2019 στην Wuhan Κίνας, πολλοί περιμένανε την επόμενη οικονομική κρίση εδώ και καιρό. Το 2018 είχαν περάσει ακριβώς 10 χρόνια από την Χρηματοπιστωτική Κρίση του 2008 και οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας, ούσες ήδη προβληματικές, ετέθησαν στο προσκήνιο, όταν ο Πρόεδρος Donald J. Trump επέβαλε δασμούς σε εμπορικά προϊόντα από την Κίνα, προκαλώντας έναν εμπορικό πόλεμο, με σκοπό να φέρει την βιομηχανία πίσω στις ΗΠΑ. Άλλωστε, η προεκλογική του εκστρατεία επαφίετο στο «America First» και στο «Make America Great Again».
Βέβαια, αυτά δεν τα σκαρφίστηκε προεκλογικά. Από το 1980 άφηνε αιχμές κατά της Κίνας σε πολλά σημεία, κυρίως σε άδικες εμπορικές πρακτικές, ήτοι, όπως κατηγορούσε μεταξύ άλλων, κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, διαστρεβλωμένη νομισματική πολιτική πλασματικής υποτίμησης του γουάν. Μετά από 38 χρόνια, εν τέλει, προχώρησε στο να εκπληρώσει τις υποσχέσεις του. Συγκεκριμένα, τον Ιανουάριο του 2018, ξεκίνησε με δασμούς σε πλυντήρια και φωτοβολταϊκά και τον Μάρτιο με δασμούς σε αλουμίνιο και ατσάλι, που εισάγονται στις ΗΠΑ. Στις 22 Μαρτίου, επιβλήθηκαν περαιτέρω δασμοί αξίας $55-60 δισ. σε κινεζικά προϊόντα. Τον αμέσως επόμενο μήνα η Κίνα απάντησε με δασμούς σε διάφορα εισαγόμενα από τις ΗΠΑ είδη. Το παιχνίδι επιβολής δασμών συνεχίζεται έκτοτε και μολονότι υπεγράφη μία συμφωνία πρώτης φάσεως (first stage deal), οι δυσκολίες για περαιτέρω συμφωνίες παραμένουν τεράστιες.
Αυτό τι ζημιά προκαλεί;
Όλα τα κράτη εξαρτώνται από το παγκόσμιο εμπόριο. Κάποια, όμως, πιο πολύ από άλλα. Η Γερμανία, η Σιγκαπούρη, η Ιαπωνία, η Νότιος Κορέα και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι εξαρτώμενες από τις παγκόσμιες αγορές. Ένας εμπορικός πόλεμος μεταξύ των δυο μεγαλύτερων οικονομιών του πλανήτη, εφόσον οδηγεί σε μείωση στο παγκόσμιο εμπόριο (όπερ και εγένετο), οδηγεί σε σοβαρά πλήγματα στις κατά τόπους οικονομίες. Η Σιγκαπούρη ήδη βρισκόταν σε δεινή θέση λόγω του εμπορικού πολέμου και τώρα με τον κορωνοϊό εγκρίθηκε ελλειμματικός προϋπολογισμός, για να λάβει ένεση ρευστότητας η οικονομία λόγω του διπλού πλήγματος. Στα μεν Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα λαμβάνουν ήδη χώρα μειώσεις στον αριθμό των θέσεων εργασίας, η δε Νότιος Κορέα αντιμετώπισε λιτανεία ζητημάτων, ιδίως λόγω και του δικού της «μίνι-εμπορικού πολέμου» με την Ιαπωνία.
Αλλά το όλο παραμύθι δεν επηρεάζει μόνο την Ασία. Ας μιλήσουμε, όντες Έλληνες άρα και Ευρωπαίοι, για την Γερμανία. Ο δεύτερος μεγαλύτερος εμπορικός μας εταίρος, μετά από την Ιταλία, νοσεί ελέω του εμπορικού πολέμου και κυρίως δε η αυτοκινητοβιομηχανία της. Η μεν Daimler βρίσκεται σε κρίση ηγεσίας και ήδη ανακοίνωσε περικοπές σε θέσεις εργασίας, η δε Volkswagen προσπαθεί να μετατραπεί σε εταιρεία τεχνολογίας. Όλες οι γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες βρίσκονται σε πίεση να προσαρμοστούν στα νέα τεχνολογικά δεδομένα. Και δεν είναι μόνο οι αυτοκινητοβιομηχανίες, αλλά και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις της (γνωστές με τον όρο Mittelstand), ιδίως εκείνες που την τροφοδοτούν, αλλά και διάφοροι άλλοι κλάδοι. Ακριβώς αυτό που τους έλειπε ήταν ένας εμπορικός πόλεμος. Όλα αυτά πριν εμφανιστεί ο κορωνοϊός. Τώρα, βέβαια, ο κορωνοϊός θα τις πλήξει ακόμη περισσότερο, στο σημείο που η ομοσπονδιακή κυβέρνηση και συγκεκριμένα ο Υπουργός Οικονομικών Olaf Scholz και ο Υπουργός Εμπορίου Peter Altmeier ανακοίνωσαν πρόγραμμα στήριξης των επιχειρήσεων της τάξεως των 553 δισεκατομμυρίων ευρώ, με περαιτέρω κεφάλαια διαθέσιμα στο μέλλον και «σε απεριόριστο βαθμό και περιορισμένη γραφειοκρατία»– το μεγαλύτερο στην ιστορία της Γερμανίας.
Όπως παρατηρούμε, ο κορωνοϊός βρήκε την χειρότερη δυνατή ώρα να έρθει στη ζωή μας. Δεν φτάνει που πολλές οικονομίες υπνοβατούσαν σαν εκκρεμές μεταξύ αναιμικής οικονομικής ανάπτυξης και ύφεσης, τώρα χάσαμε ένα έως δύο τρίμηνα οικονομικής ανάπτυξης και τα χρηματιστήρια καταρρέουν. Ο κορωνοϊός μπορεί να έχει θνητότητα 3,7% κατά διεθνή μέσο όρο (ναι μεν μεγαλύτερος από εκείνον της γρίπης, αλλά πολύ μικρότερος από το 10% του SARS το 2002), η μεγαλύτερή του απειλή ωστόσο θα είναι στην παγκόσμια οικονομία- τουτέστιν, στην διαταραχή των παγκοσμίων εφοδιαστικών αλυσίδων, στην ταυτόχρονη επίδραση στην προσφορά και στην ζήτηση, αλλά και στην ανεργία που θα φέρει μαζί του. Από την άλλη δε, έρχεται να συμπληρώσει τις επιπτώσεις στις διαστρεβλώσεις στο ελεύθερο εμπόριο που οι προαναφερθέντες δασμοί προκάλεσαν.
Άρα λοιπόν, θα σταματήσει αυτός ο εμπορικός πόλεμος, εφόσον είναι τόσο επιζήμιος και ιδίως τώρα;
Όχι. Σαφώς και το αποτέλεσμα των εκλογών στις ΗΠΑ δεν είναι απαραίτητα προδιαγεγραμμένο, αλλά ο Trump έχει πλεονέκτημα, διότι εφαρμόζει μία πάγια στρατηγική του έναντι της Κίνας, πράγμα που χαίρει μεγάλης εκτίμησης σε πολλές περιοχές. Ο Trump επικράτησε κατά της Hillary, παρόλο που η τελευταία είχε κερδίσει τις πιο πολλές ψήφους, διότι σε πολλές πολιτείες η σύζυγος του Bill Clinton δεν έχαιρε μεγάλης στήριξης. Συν τοις άλλοις, οι ψηφοφόροι του Τrump σε πολλές πολιτείες τον ψήφισαν ακριβώς για να φέρει πίσω δουλειές από την Κίνα.
Οι δασμοί, επομένως, παρότι επιζήμιοι στην παγκόσμια οικονομία, έχουν πολιτικές σκοπιμότητες και οφέλη. Εταιρείες ήδη μεταφέρουν μέρος της παραγωγής τους στις ΗΠΑ, έστω και με λιγότερες θέσεις εργασίας ελέω αυτοματοποίησης. Η Ρεπουμπλικανική ελίτ στις ΗΠΑ κατακρίνει την παγκοσμιοποίηση στον βαθμό που θα φέρει πίσω δουλειές στις ΗΠΑ. Μπορεί να τσακίζει το παγκόσμιο εμπόριο, αλλά η πολιτική του Trump κερδίζει ψήφους.
Πολλοί οικονομικοί αναλυτές στις ΗΠΑ υπολογίζουν στο τέλος της Κίνας ως το εργοστάσιο του κόσμου. Ο Kenneth Rapoza στο Forbes αναφέρει ότι η διαταραχή των παγκοσμίων εφοδιαστικών αλυσίδων λόγω κορωνοϊού και οι νέες πολιτικές τάσεις κατά της παγκοσμιοποίησης θα δώσουν κίνητρο σε εταιρείες για μεταφορά της παραγωγής τους και των εφοδιαστικών αλυσίδων, έστω και εν μέρει, σε άλλες χώρες. Εξηγεί ότι κάτι τέτοιο είναι δύσκολο, διότι άλλες χώρες με μεγάλο πληθυσμό και χαμηλό εργατικό κόστος (τα εργατικά κόστη στην Κίνα είχαν αυξηθεί σημαντικά ήδη πριν από τον κορωνοϊό) δεν έχουν εφάμιλλες υποδομές και λογικούς φορολογικούς συντελεστές. Η Ινδία δεν έχει υποδομές εφάμιλλες της Κίνας, και η Βραζιλία πάσχει από το ίδιο πρόβλημα με εμάς, ήτοι υψηλή φορολογία και τεράστια γραφειοκρατία. Παρόλα αυτά, υπάρχει το κίνητρο μεταφοράς παραγωγής, ιδίως μετά από την νέα συμφωνία εμπορίου στην Βόρεια Αμερική, την USMCA, στο Μεξικό.
Η Κίνα επίσης «ενώνει» τους Αμερικανούς και σε άλλα σημεία, όπως μας ένωσε η Τουρκία στο ζήτημα του προσφυγικού. Πολλοί Αμερικανοί φοβούνται την άνοδο της Κίνας, ιδίως στους τομείς τεχνολογίας και φοβούνται ότι θα χάσουν την υπεροχή τους στο μέλλον. Συγχρόνως, όμως, ο κορωνοϊός, τον οποίο ο Πρόεδρος Trump αποκαλεί ως «κινεζικό κορωνοϊό» ή «ιό της Wuhan», αναμένεται να πλήξει την αμερικανική οικονομία σοβαρά και ήδη προτείνονται διάφορα μέτρα βοήθειας για πληγείσες επιχειρήσεις και εργαζόμενους. Προφανώς, μέσα σε ένα κλίμα ενδεχόμενης οικονομικής καταστροφής, ιδίως εάν όντως λάβει σάρκα και οστά, δεν θα υπάρχει και η λαϊκή θέληση για λήξη στον εμπορικό πόλεμο, εάν αυτό σημαίνει περισσότερες δουλειές στην Αμερική, φαινομενικά τουλάχιστον. Οι δε Κινέζοι δεν είναι και παραπάνω πρόθυμοι να προβούν σε περαιτέρω συμφωνίες. Κινέζος διπλωμάτης κατηγορεί τον ίδιο τον Αμερικανικό στρατό πως έφερε τον κορωνοϊό στην Κίνα, μετά από ένα παγκόσμιο στρατιωτικό παίγνιο που έλαβε χώρα τον Νοέμβριο του 2019… στην Wuhan.
Για αυτόν τον λόγο, δεν έχει σημασία ποιος θα κερδίσει τις εκλογές τον Νοέμβριο και φυσικά ο εμπορικός πόλεμος δεν θα σταματήσει απλά και μόνο επειδή ο κορωνοϊός σαρώνει τον κόσμο. Τουναντίον, αποτελεί το έναυσμα το οποίο εντείνει τις σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας. Μολονότι η παρούσα διαμάχη περιορίζεται στην κόντρα μεταξύ Fox News και CGTN και δεν αναμένεται να επεκταθεί σε ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού και του U.S. Army, θα ήταν λογικό να περιμένει κανείς ότι ο εμπορικός πόλεμος δεν θα τελειώσει σύντομα. Εάν κερδίσει ο Trump, τότε ίσως και να ενταθεί. Εάν κερδίσει ή ο Joe Biden ή ο Bernie Sanders, ναι μεν θα υιοθετηθεί μία πιο ήπια στάση, αλλά οι δύο πλευρές, ελλείψει κινήτρων εμπιστοσύνης, απλά θα συνεχίσουν τον εμπορικό πόλεμο.
