Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας: Το User Generated Content

Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή, 

Το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας στην εποχή του διαδικτύου έχει εμπλουτιστεί με μια πληθώρα νέων εννοιών και προκλήσεων, όπως είναι το περιεχόμενο που δημιουργείται από τον χρήστη (User Generated Content). Τέτοιου είδους περιεχόμενο βρίσκουμε στην καθημερινή μας ζωή σε πλατφόρμες που όλοι χρησιμοποιούμε, όπως το YouTube, το Instagram και πολλές άλλες.

Όπως είναι ήδη γνωστό από αυτές τις πλατφόρμες, ο τρόπος που έχουν επιλέξει οι ΗΠΑ για την αντιμετώπιση της κλοπής και ιδιοποίησης τέτοιου περιεχομένου είναι το fair use για σχολιασμό, κριτική, σάτιρα ή εκπαιδευτικούς σκοπούς, το οποίο όμως, δεν είναι απαλλαγμένο από ελαττώματα. Στον ευρωπαϊκό χώρο, τον Σεπτέμβριο του 2018, το γερμανικό ομοσπονδιακό δικαστήριο (Bundesgerichtshof BGH) ανέστειλε τη διαδικασία σε μια ευρέως δημοσιευμένη υπόθεση σχετικά με την ευθύνη του YouTube για παραβίαση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας περιεχόμενου από χρήστη κι απηύθυνε μια σειρά προδικαστικών ερωτημάτων στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής ΔΕΕ) σχετικά με την ερμηνεία πολλών διατάξεων περί πνευματικής ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως. Τα ερωτήματα που υπέβαλε το BGH στο ΔΕΕ αποσκοπούν στην αποσαφήνιση αυτών των αβεβαιοτήτων, συνδυάζοντας τις διαφορετικές απαιτήσεις που καθορίστηκαν από τις προηγούμενες αποφάσεις του ΔΕΕ για (i) την επιβεβαίωση άμεσης παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων από τους παρόχους διαδικτυακών πλατφορμών, βάσει της οδηγίας περί πνευματικής ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και (ii) την εφαρμογή του προνομίου του ασφαλούς λιμένα, καθώς και τις νομικές συνέπειες μιας τέτοιας άρνησης (όπως είναι η έκταση της ευθύνης για αποζημίωση). Το ΔΕΕ θα πρέπει να εξετάσει τις διαφορές μεταξύ των επιχειρηματικών μοντέλων του YouTube και του uploaded.net. Υπάρχει γενικότερη επιθυμία να διαλευκανθούν από το Δικαστήριο ζητήματα όπως:

• Σε ποιο βαθμό οι πάροχοι διαδικτυακών υπηρεσιών μπορούν να ασχοληθούν με το περιεχόμενο του χρήστη που φιλοξενείται από αυτούς
• Ποιες δραστηριότητες θα προκαλέσουν την ευθύνη για παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων ανεξάρτητα από την πραγματική γνώση μιας συγκεκριμένης παράβασης ·
• Αν πρέπει να παρακολουθούν ενεργά το περιεχόμενο που έχει μεταφορτωθεί από χρήστες για παραβιάσεις πνευματικών δικαιωμάτων (π.χ. χρησιμοποιώντας τεχνικές προηγμένης τεχνολογίας φιλτραρίσματος) για να αποφευχθούν οι αξιώσεις αποζημίωσης από τους κατόχους δικαιωμάτων.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, εγκαταλείποντας την «ασφαλή» προσέγγιση που έκανε το ΔΕΕ κατά το παρελθόν αναφορικά με το ζήτημα της ευθύνης που ανακύπτει, προέβλεψαν στο άρθρο 17 παρ. 1 εδ. α’ της σχετικής Οδηγίας (2019/770) το εξής: «Τα κράτη μέλη προβλέπουν ότι οι πάροχοι επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου εκτελούν μια πράξη παρουσίασης στο κοινό ή πράξη διάθεσης στο κοινό για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, όταν παρέχουν πρόσβαση στο κοινό σε προστατευόμενα έργα πνευματικής ιδιοκτησίας ή άλλα αντικείμενα προστασίας που αναφορτώνονται από τους χρήστες τους».

Το άρθρο 17 παρ. 1, λοιπόν, προσφέρει δύο δρόμους διαφυγής: Πρώτον, οι πλατφόρμες UGC μπορούν, είτε να λάβουν εξουσιοδότηση από τους κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων για να προσφέρουν περιεχόμενο που έχει μεταφορτωθεί από τους χρήστες στις πλατφόρμες τους (άδεια χρήσης και εκμετάλλευσης) είτε να λάβουν εξ υπαρχής μέτρα, για να αποτρέψουν τη διαθεσιμότητα περιεχομένου που παραβιάζει την πνευματική ιδιοκτησία (φιλτράρισμα). Μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει ότι και οι δύο επιλογές είναι πιθανό να δημιουργήσουν ουσιαστικές δυσκολίες στην πράξη και να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ελευθερία της έκφρασης και των πληροφοριών, που μέχρι στιγμής διακινούνται ελεύθερα. Στο πλαίσιο αυτό, έχει ιδιαίτερη σημασία η παρ. 7 εδ. β’ του άρθρο 17, όπου ορίζεται ότι: «Τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν ότι οι χρήστες σε κάθε κράτος μέλος είναι σε θέση να βασίζονται σε οποιαδήποτε από τις ακόλουθες υφιστάμενες εξαιρέσεις ή περιορισμούς όταν αναφορτώνουν και καθιστούν διαθέσιμο περιεχόμενο που δημιουργείται από χρήστες σε επιγραμμικές υπηρεσίες ανταλλαγής περιεχομένου: α) παράθεση αποσπασμάτων, κριτική, σχολιασμό· β) χρήση για γελοιογραφία, παρωδία ή μίμηση». Αυτή η ρητή αναγνώριση της ανάγκης να διατηρηθεί ο «αναπνευστικός χώρος» για τις νόμιμες μορφές UGC αποτελεί ένα σημαντικό σημείο σκέψης για τους νομοθέτες των κρατών μελών, που θα κληθούν να προβούν στην ενσωμάτωση της Οδηγίας.

Σύμφωνα με το άρθρο 17 παρ. 2 της Οδηγίας: «Τα κράτη μέλη προβλέπουν ότι, όταν ένας πάροχος επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου έχει λάβει άδεια, μεταξύ άλλων μέσω συμφωνίας για χορήγηση άδειας, η εν λόγω άδεια καλύπτει επίσης πράξεις που διενεργούνται από χρήστες των υπηρεσιών που εμπίπτουν στο άρθρο 3 της οδηγίας 2001/29/ΕΚ, όταν αυτοί δεν ενεργούν σε εμπορική βάση ή όταν η δραστηριότητά τους δεν αποφέρει σημαντικά έσοδα». Μια ηλεκτρονική πλατφόρμα περιεχομένου που επιδιώκει να λάβει άδεια για UGC αντιμετωπίζει έτσι ένα τεράστιο πρόβλημα αδειοδότησης. Παρόλο που είναι άγνωστο ποιοι χρήστες θα μεταφορτώσουν περιεχόμενο, η άδεια θα πρέπει να περιλαμβάνει το σύνολό τους, κάτι που βασίζεται σε πιθανολόγηση. Κι αν αυτή η υποχρέωση έκδοσης άδειας μπορεί να αποτελεί καλή είδηση για τους χρήστες (οι δραστηριότητες των οποίων θα εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της χορηγούμενης άδειας και, ως εκ τούτου, η μεταφόρτωση περιεχομένου δε θα συνιστά πλέον παράβαση), εντούτοις με τη διάταξη αυτή δημιουργείται ένα καθήκον «εκκαθάρισης» των δικαιωμάτων, που ο πάροχος μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας δε θα είναι ποτέ σε θέση να επιτύχει. Θα πρέπει να προσφέρεται μια ολοκληρωμένη συμφωνία άδειας που να καλύπτει όχι μόνο το περιεχόμενο των μελών, αλλά κι εκείνο των μη μελών. Διαφορετικά, η αδειοδότηση θα καθίσταται αλυσιτελής και δε θα καλύπτει όλους τους τύπους μεταφορτώσεων των χρηστών, όπως προβλέπεται στο Άρθρο 17 παρ. 2 της Οδηγίας. Υπό το πρίσμα αυτό, η Οδηγία δημιουργεί ιδιαίτερες προκλήσεις, τόσο στους παρόχους πλατφόρμας, όσο και στους κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων.

Πηγές

• Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, L 136/1, 22.5.2019.
• Reda, J., 2019. EU copyright reform: Our fight was not in vain. Διαθέσιμο στο: https://juliareda.eu/en/
• Time to Hit Pause: Copyright Infringement on User Generated Platforms – When Is the Platform Provider Liable for Damages? https://www.jdsupra.com/legalnews/time-to-hit-pause-copyright-41622/

Αριάδνη-Παναγιώτα Φατσή, Βιβλιοκριτικός

Γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Νομικής στο ΕΚΠΑ. Αναπτύσσει ιδιαίτερη δράση σε φοιτητικούς οργανισμούς και εκδηλώσεις, βρίσκεται στο διοικητικό συμβούλιο της Unique Minds και έχει συμμετάσχει σε πολλά συνέδρια και ημερίδες. Την ενδιαφέρει η συγγραφή νομικών και λογοτεχνικών άρθρων, τάσεις τις οποίες ικανοποιεί η συμμετοχή της στο OffLine Post. Γνωρίζει Αγγλικά και Γερμανικά.