Της Αναστασίας Χατζηιωαννίδου,
Για κάποιους, λακωνική έκφραση αγανάκτησης. Κατ’ άλλους, η μόνιμη επωδός του Έλληνα πολίτη αποτελεί ίσως και κομμάτι του ελληνικού cult, του συλλογικού ασυνείδητου ενός λαού του οποίου οι ορμέμφυτες συμπεριφορές παραπέμπουν συνήθως στην ασυνειδησία και σπανίως στη συλλογικότητα. Από τις φυσικές καταστροφές μέχρι τις συνέπειες των ίδιων μας των πράξεων (και ίσως με ακόμη μεγαλύτερη ζέση όταν πρόκειται γι’ αυτές), ο εκάστοτε θιγόμενος πολίτης αναφωνεί, αφ’ης στιγμής εντοπίσει τηλεοπτικό συνεργείο: «Πού είναι το κράτος;». Η έκφραση και ο τόνος του, πανομοιότυπες σε βαθμό που προκαλεί έκπληξη για το πλήθος των διαφορετικών προσώπων, μαρτυρούν αυτό που θα ήταν εξόφθαλμο για τον έστω και στο ελάχιστο υποψιασμένο παρατηρητή. Ο Έλληνας αισθάνεται πως δικαιούται την προστασία του κράτους, ανεξάρτητα από τις περιστάσεις, τις δυνατότητες ή τις προσωπικές ευθύνες – ή, μάλλον, κυρίως από αυτές.
Και σε μεγάλο βαθμό έχει δίκιο. Αλίμονο αν οι κρατικές δομές, αυτές που συλλογικά συντηρούμε δυνάμει του κοινωνικού συμβολαίου, δεν είναι σε θέση να εξασφαλίζουν την προστασία της ζωής και της περιουσίας των πολιτών τους οποίους υπηρετούν. Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, οι αντίστοιχες υπηρεσίες των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ακόμη και τομεάρχες επί του θέματος στις δομές των πολιτικών κομμάτων, όλα συνηγορούν πως το ζήτημα της ετοιμότητας του κρατικού μηχανισμού σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης κάθε άλλο παρά ήσσονος σημασίας είναι. Υπό αυτό το πρίσμα, ο μαινόμενος πολίτης του προλόγου μας θα πρέπει να πιστωθεί και κάτι ακόμη: η υποχρέωση προστασίας εκ μέρους των αρμόδιων φορέων δεν νοείται να τελεί υπό οποιαδήποτε αίρεση. Ο λόγος είναι προφανής: όταν ανθρώπινα αγαθά τίθενται σε κίνδυνο και ο χρόνος είναι πιο συχνά αντίπαλος παρά σύμμαχος, το σκεπτικό ότι μόνο ο άμοιρος ευθυνών αξίζει να σωθεί θα αποτελούσε τουλάχιστον αλητεία, στο πλαίσιο ενός ιδιόμορφου, κατ’ επίφαση «ηθικού», δαρβινισμού, όπου μια παντελώς αναρμόδια υπηρεσία ανάγεται σε Πόντιο Πιλάτο με εξουσία ζωής και θανάτου επάνω σ’ εκείνους τους οποίους καθήκον της είναι να προστατεύει. Αφού λοιπόν είναι τόσο ξεκάθαρη και δεδομένη – τουλάχιστον για όσους επιθυμούν να τιμούν τα δημοκρατικά τους φρονήματα – αυτή η υποχρέωση του κράτους έναντι των πολιτών του, γιατί αντιμετωπίζουμε με τόση καυστικότητα τον θιγόμενο που εξανίσταται για την απουσία του;
Η απάντηση μπορεί να μην αφορά άμεσα στην πολιτική σκηνή per se, εντούτοις όμως το ζήτημα με το οποίο σχετίζεται παραμένει βαθιά και ουσιαστικά πολιτικό. Η αντίφαση που ανακύπτει όταν ο Έλληνας τελικά έχει απέναντί του όχι έναν δυσκίνητο και άτολμο κρατικό μηχανισμό αλλά το ακριβώς αντίθετό του, είναι εξόχως διαφωτιστική για την εκλογική του συμπεριφορά. Έπειτα από το κλείσιμο των σχολείων την εβδομάδα που μας πέρασε, κατάπληξη προκάλεσε σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού η αδιαφορία πολλών για τα μέτρα προφύλαξης. Με εκδηλώσεις μακάριας άγνοιας, όπως η σιγουριά πως ο κορωνοϊός «δεν θα μας βλάψει, μια ίωση είναι, πώς κάνετε έτσι», μέχρι τις γνωστές και μη εξαιρετέες θεωρίες συνωμοσίας για τον ιό που κατασκευάστηκε για να μειωθεί ο πληθυσμός της Γης / για να θησαυρίσουν οι φαρμακευτικές (προς το παρόν οι δύο εκδοχές είναι ισόπαλες στο ημίχρονο), αρκετοί συμπολίτες μας επιμένουν να αγνοούν επιδεικτικά τις παραινέσεις των ειδικών. Αν και η άλλη όψη του νομίσματος είναι ενθαρρυντική, ήτοι των πάμπολλων φωνών της λογικής που καλούν σε συμμόρφωση τους αποστάτες και το αυτοσχέδιο ιατρικό τους αντάρτικο, ωστόσο εκείνοι που επιμένουν από άποψη να μην πειθαρχούν παραμένουν επικίνδυνοι, και όχι μόνο από επιδημιολογική σκοπιά. Είναι μια αλήθεια αρκετά θλιβερή, που όμως θα πρέπει να παραδεχτούμε, αν θέλουμε βεβαίως να τη θεραπεύσουμε: εκείνοι που αγανακτούν με την τρέχουσα απαξίωση των μέτρων προφύλαξης, δεν ανακάλυψαν τον τροχό ελέω κορωνοϊού.
Η ρίζα του προβλήματος έγκειται πολύ βαθύτερα στη νοοτροπία μας, εξ ου και εκδηλώνεται με αξιοσημείωτη ποικιλομορφία και διαχρονικότητα. Δεν είναι άλλωστε πολύ μακρινές οι μέρες που οι προσπάθειες για αυστηρή εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου έβρισκαν τροχοπέδη στα πρόσωπα αρκετών απείθαρχων (δε θα έλεγα «καπνιστών», διότι κάτι τέτοιο θα ήταν άδικο για εκείνους που επιδίδονται με συνέπεια και ευαισθησία σε ένα όχι και τόσο ευγενές σπορ) οι οποίοι χαρακτήριζαν έως και «χουντικά» τα σχετικά μέτρα. Τι κι αν πλείστοι ειδικοί χρησιμοποιούν κάθε μέσο για την ενημέρωση των πολιτών. Τι κι αν οι σημερινές γενιές έχουν στη διάθεσή τους πάμπολλες πηγές πληροφόρησης, τι κι αν η πρόσβαση στην εκπαίδευση έχει αυξηθεί κατακόρυφα και οι ταχύτητες προόδου της επιστήμης είναι μεγαλύτερες παρά ποτέ. Το μικρό γαλατικό χωριό της ανευθυνότητας, αποτελούμενο από μερίδες συμπολιτών μας, επιμένει να αντιτίθεται σε κάθετί που απειλεί να διαταράξει την προσωπική του πνευματική νωχέλεια. Από την απαίτηση να μην αποτελέσει κρίκο στην αλυσίδα μετάδοσης μιας εξαιρετικά μεταδοτικής νόσου, για την οποία ούτε εμβόλιο υπάρχει αλλά ούτε και γνωστή θεραπεία, και την αξίωση να μην υφίστανται οι γύρω του τις βλαπτικές συνέπειες του τσιγάρου του ή να μην θέτει σε κίνδυνο την υγεία των συμπολιτών του παραβιάζοντας τη ΛΕΑ, ο ήρωας της ιστορίας μας αρνείται να περιοριστεί έστω και στο ελάχιστο, όσο κι αν αυτό επιβάλλουν οι εξελίξεις της επιστήμης, η φωνή της λογικής και εν τέλει η ίδια η ευγένεια.
Γιατί, ας μην γελιόμαστε, οι πράξεις που περιγράφονται ανωτέρω έχουν τους ίδιους θιασώτες, όσο το μόνο που αλλάζει είναι το χρονικό σημείο, η δικαιολογία και η έκταση της επιβολής της βούλησής τους στους άλλους. Καθώς αφορμώνται από την ίδια αφετηρία, εκείνη της παντελούς αδιαφορίας για τους συνανθρώπους τους και του σχεδόν ιδεολογικού ναρκισσισμού της ανωτερότητας των προσωπικών μας αναγκών έναντι όλων των άλλων, οι συμπεριφορές αυτές είναι το ίδιο κλασσικές και εικονογραφημένες. Και κάπως έτσι, η γνωστή φρασούλα, η αρχικά στηλιτεύουσα την κρατική ανεπάρκεια, καταλήγει να θεωρείται επιεικώς γραφική, ακριβώς γιατί αποτελεί το τελευταίο καταφύγιο του ανεύθυνου που καλύπτει την αλαζονική αδιαφορία του με αφηγήματα περήφανης ανυπακοής για τραχήλους που ζυγό δεν υπομένουν. «Πού είναι το κράτος;». Το κράτος που μας έχει δώσει, ως μη όφειλε, αρκετές αποδείξεις βραδυκινησίας και ανεπάρκειας, εσχάτως φαίνεται πως έπαψε να λάμπει δια της απουσίας του. Δεν αρκεί όμως το κράτος να είναι εδώ. Ας είμαστε κι εμείς.
