Της Ανδριάνας Γιάτσιου,
Ο Σαράντος Αγαπηνός, γνωστός και ως Καπετάν Τέλλος Άγρας ήταν μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του Μακεδονικού Αγώνα. Με καταγωγή από τους Γαργαλιάνους Μεσσηνίας, γεννήθηκε το 1880 στο Ναύπλιο. Καταγόταν από οικογένεια που είχε διαδραματίσει σημαντικότατο ρόλο στην Επανάσταση του 1821, με συμμετοχή σε πολλές μεγάλες μάχες, ανάμεσά τους εκείνη των Δερβενακίων και η εκστρατεία των Αθηνών. Μέλη της οικογένειάς του ανήκαν στη Φιλική Εταιρεία.
Ο Καπετάν Άγρας αποφοίτησε το 1901 από τη σχολή Ευελπίδων και τοποθετήθηκε με το βαθμό του υπολοχαγού στη φρουρά των Αθηνών. Λίγους μήνες αργότερα, συνειδητοποιώντας το πρόβλημα που μαινόταν στην οθωμανοκρατούμενη Μακεδονία κατατάχθηκε εθελοντικά στα σώματα που πολεμούσαν τους Βουλγάρους κομιτατζήδες. Πίστευε, όπως και ο Παύλος Μελάς, ότι η ελληνική ψυχή της Μακεδονίας θα αφυπνιζόταν μόνο μέσω της στρατιωτικής δράσης. Σε πολύ νεαρή ηλικία κατόρθωσε να διοριστεί αρχηγός ενός αντάρτικου σώματος, το οποίο προετοίμαζε στον Βόλο ο καπετάν Ακρίτας.
Τον Σεπτέμβριο του 1906 μετά από απόφαση του Γενικού Προξενείου Θεσσαλονίκης αποστέλλονται στη λίμνη των Γιαννιτσών τρία νεοσυγκροτηθέντα ελληνικά σώματα. Με μεσολάβηση του Νικολάου Ρόκα, ο καπετάν Άγρας κλήθηκε στην περιοχή. Πρώτο εισήλθε στις αρχές του μήνα το σώμα του Τέλλου Άγρα, με δύναμη 20 ανδρών και ακολούθησαν τα άλλα δύο σώματα λίγες μέρες αργότερα (με αρχηγούς τον Υπολοχαγό Πεζικού Σάρρου Κωνσταντίνο, γνωστό ως Κάλα και τον Ανθυποπλοίαρχο Δεμέστιχα Ιωάννη, γνωστό ως Νικηφόρο). Η αποστολή αυτών των σωμάτων ήταν για αρχή η απομάκρυνση των βουλγαρικών συμμοριών που είχαν εγκατασταθεί με ισχυρές δυνάμεις στο νοτιοδυτικό τμήμα της λίμνης. Με την αποπομπή των Βουλγάρων, η περιοχή θα γινόταν βάση εξόρμησης και κέντρο ανεφοδιασμού για τα ελληνικά σώματα στην Κεντρική Μακεδονία. Η βαλτώδης περιοχή στα Γιαννιτσά είναι ένα δύσβατο σημείο, ευνοϊκό για τραυματισμούς και αρρώστιες.
Η βαλτώδης περιοχή επί Άγρα είχε καταστεί για τους κομιτατζήδες απροσπέλαστο οχυρό. Σε επίθεση στην καλύβα Κούγκα, ο Τέλλος Άγρας τραυματίστηκε και μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη, επανερχόμενος όμως μετά από μία εβδομάδα. Το δυσχερές κλίμα του βάλτου, ωστόσο, δεν ευνοούσε την αποθεραπεία του καθώς κόλλησε ελονοσία. Στα τέλη Φεβρουαρίου αποχώρησε από τη λίμνη και εγκαταστάθηκε στη Νάουσα, ώστε αφενός να αντιμετωπιστούν καλύτερα τα τραύματα και οι πυρετοί του και αφετέρου να διευθύνει τον αγώνα της περιοχής. Παρά τον κλονισμό της υγείας του, εξακολούθησε να συμμετέχει ενεργά.
Τον Απρίλιο του 1907 το Προξενείο Θεσσαλονίκης αποφάσισε να αντικαταστήσει τους αρχηγούς και τους αντάρτες που είχαν για μεγάλο χρονικό διάστημα δοκιμαστεί και εξαντληθεί. Ανάμεσα σε αυτούς βρισκόταν και ο Άγρας, τον οποίο θα αντικαθιστούσε ο λοχαγός Δουμπιώτης. Ωστόσο, ο Άγρας επανειλημμένα λάμβανε πληροφορίες για πτώση του ηθικού των Βουλγάρων και διάθεση πολλών στελεχών των κομιτάτων να διακόψουν τους δεσμούς τους με αυτά και να προσχωρήσουν στον ελληνικό αγώνα. Τέτοια διάθεση παρουσίασε και ο βοεβόδας* Ζλάταν, την οποία καλώς όρισε ο Άγρας παρά τις αντιδράσεις των Ναουσαίων προκρίτων. Ήθελε να επισφραγίσει τη δράση του με τη θεαματική προσχώρηση μίας μεγάλης ομάδας κομιτατζήδων στην ελληνική πλευρά. Ακολούθησαν πολλές συναντήσεις των δύο αρχηγών με τελική εκείνη της 3ης Ιουνίου. Παρά τις διαβεβαιώσεις της βουλγαρικής πλευράς, οι Ζλάταν, Κασάπτσε και Χαντούρης της ΕΜΕΟ συνέλαβαν τον Άγρα και τον έμπιστό του, Αντώνιο Μίγκα. Τους διαπόμπευσαν ως δήθεν αιχμαλώτους, δεμένους και ξυπόλητους, στα χωριά της περιοχής, ώστε να αναπτερώσουν το ηθικό των βουλγαρικών ομάδων. Μάλιστα, στον Σαρακηνό (τότε Σαρακίνοβο) το οποίο οι Βούλγαροι αποκαλούσαν «Μικρή Σόφια», ασέλγησαν επάνω στους δύο αιχμαλώτους. Τη νύχτα της 7ης Ιουνίου οι ταλαιπωρημένοι Μακεδονομάχοι απαγχονίστηκαν ανάμεσα στα χωριά Καρυδιά και Άγρας. Τα βασανιστήρια και ο θάνατος των Μακεδονομάχων καθώς και η προδοσία των Βουλγάρων, φανάτισαν τους Έλληνες αντάρτες.
Ο Άγρας επιδείκνυε πάντα διαλλακτική στάση έναντι των Βουλγάρων, καθώς δεν υπήρχε άλλος τρόπος να αντιμετωπιστούν οι συγκρούσεις. Ο Έλληνας Πρόξενος στη Θεσσαλονίκη, Λάμπρος Κορομηλάς, συγκλόνισε γράφοντας για τον τραγικό θάνατο του ήρωα. Η δολοφονία του Άγρα εξαγρίωσε τους Έλληνες, οι οποίοι απειλούσαν με ολοκαύτωμα τα βουλγαρικά χωριά του Βερμίου. Η συμβολή του Καπετάν Τέλλου Άγρα στον αγώνα για τη Μακεδονία ήταν τεράστια και το όνομά του γράφτηκε με χρυσά γράμματα στο πάνθεον των ηρώων που έπεσαν για τη Μακεδονία.
Η ζωή του Άγρα ενέπνευσε την Πηνελόπη Δέλτα να συγγράψει το μυθιστόρημα, «Στα Μυστικά Του Βάλτου».
Ένα σλαβόφωνο μοιρολόι, τέλος, δείχνει τη θλίψη του λαού για τον χαμό του Άγρα.
«Δεν έχεις μάνα, γλυκό παιδί, για να σε κλάψει;
Δεν έχεις αδερφή, να σε πενθήσει;
Πώς σε ξεγέλασαν;
Πώς σ’έφεραν εδώ και σε κρέμασαν στην καρυδιά;
Να σε φέρουν σε ξένη γη, ξένες μάνες να σε κλάψουν,
Ξένες αδερφές να σε μοιρολογήσουν».
*βοεβόδας: τίτλος Σλάβων στρατιωτών και πολιτικών διοικητών επαρχιών.
Βιβλιογραφία
- Απ. Βακαλόπουλος, Ο ένοπλος Αγώνας στη Μακεδονία (1904-1908), 1999, εκδ. Ηρόδοτος
- Πηνελόπη Δέλτα, Στα μυστικά του βάλτου, 2009, εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας
