Του Νικόλα Ζερζελίδη,
Με την πάροδο ενός εύλογου χρονικού διαστήματος, μια ολική ανάλυση επί του σημαντικού ζητήματος του μεταναστευτικού και της επιθετικότητας του Ερντογάν απέναντι στην Ελλάδα και την Ευρώπη είναι απαραίτητη. Την Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου, ο θάνατος 34 Τούρκων στρατιωτών στο Ιντλίμπ της Συρίας κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων μεταξύ Τουρκίας και των συριακών δυνάμεων (στηριζόμενων από τη Ρωσία) του Άσαντ, έφερε σε δύσκολη θέση τον Ερντογάν, μετά και τις τελευταίες επιτυχίες των προηγούμενων στο συριακό μέτωπο. Η επόμενη κίνησή του ήταν να ζητήσει την υιοθέτηση μιας κοινής δήλωσης από το ΝΑΤΟ, με το οποίο οι σύμμαχοι θα εξέφραζαν τη συμπαράστασή τους στην Τουρκία. Δεν προέβλεψε όμως την άσκηση βέτο από την Ελλάδα στην έκδοση ενός κοινού ανακοινωθέντος από το ΝΑΤΟ. Λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχόμενη εισροή μεταναστών και προσφύγων από την Τουρκία, τις συχνές παραβιάσεις στο Αιγαίο και την παράνομη ερευνητική δραστηριότητα στην αυθαίρετη ΑΟΖ που θέσπισε μέσω του Μνημονίου Συνεργασίας με τη Λιβύη, η Ελλάδα έδειξε την αντίθεσή της να συναινέσει σε μια ενέργεια που θα ήταν επικρότηση των στρατιωτικών επιδιώξεων της Τουρκίας στη Συρία.
Ο Ερντογάν, με γνώμονα το βέτο της Ελλάδας στην κοινή δήλωση του ΝΑΤΟ και με υπαρκτό τον κίνδυνο στρατιωτικής κατάρρευσης στη Συρία, αποφάσισε μονομερώς, την Παρασκευή 28 Φεβρουαρίου, το άνοιγμα των τουρκικών συνόρων προς την Ελλάδα και την Ευρώπη και την διοχέτευση χιλιάδων μεταναστών και προσφύγων στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Η χρησιμοποίηση κατατρεγμένων ανθρώπων ως μοχλούς πίεσης προς την Ελλάδα και την Ευρώπη στόχο έχει την ικανοποίηση μιας σειράς τουρκικών αιτημάτων από την ηγεσία της ΕΕ, τα οποία θα αναφερθούν παρακάτω. Ο Ερντογάν, με την κίνησή του αυτή, αρχικά παραβίασε τη Συμφωνία Τουρκίας-ΕΕ του 2016 για το μεταναστευτικό. Διάφοροι παράγοντες τον οδήγησαν στην απόφαση να κατευθύνει εσκεμμένα χιλιάδες μετανάστες στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Με τις τελευταίες στρατιωτικές αποτυχίες στη Συρία, την αστάθεια στις ρωσοτουρκικές σχέσεις, την εμπλοκή του στο Λιβυκό εμφύλιο και τα σοβαρά προβλήματα της τουρκικής οικονομίας (υψηλή ανεργία, πτώση αξίας τουρκικής λίρας), ο Ερντογάν φαίνεται να χάνει τον πολυπόθητο στόχο ανάδειξης της Τουρκίας σε αναθεωρητικής δύναμης και προστάτιδας των Σουνιτών Μουσουλμάνων στη Μέση Ανατολή. Για τους παραπάνω λόγους, ο Ερντογάν επιχειρεί έναν αντιπερισπασμό της κοινής γνώμης στην Τουρκία από φλέγοντα ζητήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής και ανεγείρει το προσφυγικό ζήτημα με στόχο να κατευνάσει την κριτική που δέχεται η κυβέρνησή του και να περιοριστεί η πτώση της δημοτικότητας του Τούρκου Προέδρου.
Στο πλαίσιο αυτό της απόσπασης προσοχής της κοινής γνώμης από ζητήματα μείζονος σημασίας, δε διστάζει να εξαπολύει έναν υβριδικό πόλεμο απέναντι στην Ελλάδα. Ο υβριδικός πόλεμος ως έννοια αναφέρεται στην ανάμειξη διαφορετικών μεθόδων, στρατιωτικών και μη στρατιωτικών, συμβατικών και μη συμβατικών, με στόχο την πρόκληση σύγχυσης και φόβου στον αντίπαλο και την εκμετάλλευση των αδυναμιών του. Στην προκειμένη περίπτωση, η Τουρκία χρησιμοποιεί τους μετανάστες και πρόσφυγες ως πολιορκητικό κριό, μεριμνώντας για τη δωρεάν μεταφορά τους στα ελληνοτουρκικά σύνορα, ενημερώνοντάς τους με SMS στο κινητό και μηνύματα στα social media πως τα ευρωπαϊκά σύνορα είναι ανοιχτά, με απώτερο σκοπό να δημιουργήσει σημεία εντάσεων σε περιοχές της Ελλάδας και να την εκθέσει ως μια χώρα αδύναμη να ελέγξει τα σύνορά της. Παράλληλα, με επικοινωνιακά τεχνάσματα όπως τα ψεύτικα προφίλ (troll profiles) στα social media και τη διασπορά fake news περί νεκρών μεταναστών από πυρά του ελληνικού στρατού και περαιτέρω παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκ μέρους της Ελλάδας, ο Ερντογάν έχει επιδοθεί σε ένα διαδικτυακό πόλεμο προπαγάνδας απέναντι στην Ελλάδα, προκειμένου να την καταδείξει ως μια χώρα ρατσιστή που παραβιάζει το διεθνές δίκαιο και πως βιαιοπραγεί απέναντι στους μετανάστες.
Ο αιφνιδιασμός όμως του Ερντογάν απέναντι στην Ελλάδα και την Ευρώπη απέτυχε. Με την απόφασή του να «ανοίξει τις πύλες», χρησιμοποιώντας χιλιάδες μετανάστες ως «δούρειο ίππο» απέναντι στην Ελλάδα, ο Ερντογάν βρήκε απέναντί του έναν κρατικό μηχανισμό που βρίσκεται ήδη σε εγρήγορση λόγω της ασταθούς κατάστασης που επικρατεί με το μεταναστευτικό ζήτημα στα νησιά του ΒΑ Αιγαίου, καθώς η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε άμεσα την αποστολή αστυνομικών και στρατιωτικών δυνάμεων στον Έβρο ήδη από το πρωί της 28ης Φεβρουαρίου. Παράλληλα, η ελληνική κυβέρνηση του κυρίου Κυριάκου Μητσοτάκη αποφάσισε να κλείσει τα σύνορα της χώρας απέναντι σε οποιαδήποτε μεθοδευμένη απόπειρα παράνομης εισόδου στη χώρα από την Τουρκία. Ο Ερντογάν κατάφερε, αντί να εκβιάσει την Ελλάδα και την Ευρώπη, να συσπειρώσει το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων, να ενισχύσει την εθνική ομοψυχία απέναντι στην ασύμμετρη απειλή της εισβολής που εξαπολύθηκε από την Τουρκία και να συσπειρώσει περισσότερο την Ευρώπη γύρω από την Ελλάδα στο θέμα του μεταναστευτικού. Αυτό αποδείχτηκε και από την επίσκεψη των ηγετών των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων στις Καστανιές του Έβρου, συνοδευόμενοι από τον πρωθυπουργό της Ελλάδας, όπου τονίστηκε πως τα ελληνικά σύνορα είναι ευρωπαϊκά σύνορα και πως η Ελλάδα χρήζει έμπρακτης υποστήριξης σε αυτή τη δύσκολη στιγμή. Παράλληλα, διατυπώθηκε πως η Τουρκία δεν σέβεται την υπάρχουσα Συμφωνία Τουρκίας-ΕΕ του 2016 και πως η Ελλάδα θα λάβει βοήθεια, τόσο οικονομική (700 εκατομμύρια ευρώ) όσο και σε επίπεδο θωράκισης των ελληνικών συνόρων με την αποστολή 100 συνοριοφυλάκων της Frontex, όπερ και έγινε πράξη καθώς τις τελευταίες μέρες αφίχθη η αποστολή της Frontex στην περιοχή του Έβρου.
Εν μέσω της συνεχιζόμενης κρίσης στα ελληνοτουρκικά σύνορα με ακόμα περισσότερες προκλήσεις από την Τουρκία, όπως η αποστολή τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος να κατεδαφίσει μέρος του φράχτη που χωρίζει τις δύο χώρες, η αποστολή δυνάμεων των ΕΚΑΜ της τουρκικής αστυνομίας στα σύνορα προκειμένου να ενισχύσουν τις προσπάθειες των μεταναστών να εισβάλουν στην Ελλάδα και τη ρίψη χημικών από μεριάς τους προς τις ελληνικές δυνάμεις, ο Ερντογάν μετέβη πρώτα στη Μόσχα στις 8 Μαρτίου και ύστερα στις Βρυξέλλες στις 9 Μαρτίου. Στη Μόσχα συναντήθηκε με τον Πούτιν για να διαπραγματευτεί από μειονεκτική θέση, μετά τα πλήγματα γοήτρου που έχει δεχτεί ο τουρκικός στρατός από τις συριακές δυνάμεις του Άσαντ, μια εκεχειρία στην επαρχία του Ιντλίμπ, που αποτελεί το τελευταίο προγεφύρωμα των Τούρκων στο Συριακό μέτωπο. Στις Βρυξέλλες, ο Ερντογάν συνάντησε τον επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ και την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λαιεν. Το αντικείμενο της συζήτησης ήταν ξεκάθαρο: το μεταναστευτικό ζήτημα. Οι επιδιώξεις του Ερντογάν ήταν σαφείς: περισσότερα χρήματα στην Τουρκία για το μεταναστευτικό ζήτημα, διοχέτευσή τους κατευθείαν στα ταμεία του τουρκικού κράτους και όχι την είσπραξή τους από ανθρωπιστικές οργανώσεις και ΜΚΟ και τήρηση της υπόσχεσης της ΕΕ για κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους υπηκόους. Το αξιοσημείωτο είναι πως ο Ερντογάν επιδιώκει από την ΕΕ την οικονομική στήριξη του σχεδίου του για τη δημιουργία νέων πόλεων στη ζώνη που ελέγχουν οι τουρκικές δυνάμεις και οι Σύριοι αντάρτες στα Συριακά εδάφη και τη μετεγκατάσταση προσφυγικών πληθυσμών στις πόλεις αυτές με μόνιμη τουρκική εποπτεία.
Η νέα ηγεσία της ΕΕ από την άλλη, βρίσκεται σε δύσκολη θέση, καθώς δεν υπάρχει ομοφωνία μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ για το ύψος της οικονομικής βοήθειας που πρέπει να δοθεί στην Τουρκία, καθώς δεν υπάρχει ακόμα συναίνεση για το ύψος του προϋπολογισμού της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027, επομένως αυτή τη στιγμή δεν μπορούν να δοθούν οικονομικές δεσμεύσεις απέναντι στην Τουρκία. Παράλληλα, εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού, είναι δύσκολο για πολλές χώρες να δεσμεύσουν κονδύλια για το προσφυγικό, καθώς σε πολλές χώρες η πανδημία μπορεί να πάρει εκτάσεις εθνικής κρίσης όπως στην Ιταλία και να απαιτείται η δέσμευση κονδυλίων για την αντιμετώπιση του ιού. Σε αυτό το σημείο, οφείλουμε να δούμε τι μπορεί να γίνει από εδώ και πέρα. Αρχικά, με γνώμονα την πίεση που ασκείται στην Ελλάδα όσον αφορά το προσφυγικό και τη συνεχιζόμενη μεθοδευμένη αποστολή μεταναστών από την Τουρκία μέσω θάλασσας και στεριάς, ένα νέο ευρωπαϊκό σύστημα μετανάστευσης και ασύλου καθίσταται αναγκαίο περισσότερο από ποτέ. Αυτό διεμήνυσε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και αναμένεται να καταθέσει το σχέδιό της για το ζήτημα αυτό τις επόμενες εβδομάδες. Ο σκοπός είναι να επιταχύνει τη διαδικασία εξετάσεων των αιτήσεων ασύλου στα σύνορα εισόδου και την περαιτέρω εξέτασή τους που αφορούν άτομα που έχουν προσφυγικό προφίλ. Η Ευρωπαϊκή ηγεσία οφείλει να εξετάσει πιο σοβαρά από ποτέ το ζήτημα της αναδιανομής προσφύγων μεταξύ των κρατών-μελών ανάλογα με τις οικονομικές τους δυνατότητές τους, προκειμένου να αποσυμφορηθούν ψυχολογικά και οικονομικά τόσο η Ελλάδα όσο και η Ιταλία, οι οποίες αποτελούν τις πρώτες χώρες στην ΕΕ σε εισροές προσφύγων.
Προς αυτό το στόχο, θα συναντήσει τη σθεναρή αντίσταση των χωρών του Βίσεγκραντ που αρνούνται να υποδεχθούν αιτούντες άσυλο, αλλά η ΕΕ οφείλει να κάμψει την αντίσταση των χωρών αυτών, υπενθυμίζοντάς τους πως η αλληλεγγύη και αλληλοβοήθεια μεταξύ των κρατών-μελών και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελούν θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ από την ίδρυσή της. Η παρούσα ανάλυση είχε στόχο να αναλύσει το φλέγον ζήτημα του προσφυγικού που αναζωπυρώθηκε μέσω υβριδικών πρακτικών από τον Ερντογάν, την εργαλειοποίηση δηλαδή του μεταναστευτικού για να αποκομίσει πολιτικά οφέλη από την ΕΕ και να απειλήσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας, διασπείροντας fake news και προπαγάνδα μέσω επίσημων δηλώσεων και των social media περί άσκησης βίας και παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διεθνούς δικαίου από τις ελληνικές δυνάμεις. Οι κινήσεις του Ερντογάν δείχνουν πως η εξωτερική του πολιτική δεν καθορίζεται από τις παραδοχές της θεωρίας του ρεαλισμού, μα από την πολιτική της Μεγάλης Ιδέας που οραματίζεται για την Τουρκία με ενεργό συμμετοχή και ανάμειξη στις υποθέσεις άλλων χωρών, καθιστώντας τον Ερντογάν έναν ηγέτη πολεμοχαρή, ιδεαλιστή και άκρως επιθετικό και την Ελλάδα έρμαιο των διαθέσεών του μέσω του μεταναστευτικού. Ο Ερντογάν, με τη σκληρή και επιθετική του συμπεριφορά και τα πολυάριθμα ανοικτά μέτωπα στη Μέση Ανατολή τείνει να μετατραπεί από το τελευταίο προπύργιο ασφάλειας της Δύσης στη Μέση Ανατολή σε πρόβλημα της Μέσης Ανατολής για τη Δύση.
Το μεταναστευτικό αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την ηγεσία της ΕΕ με σκοπό τη χάραξη μιας συνεκτικής πολιτικής προκειμένου να διορθωθεί το προηγούμενο λάθος του 2016 με τη Συμφωνία της ΕΕ-Τουρκίας, η οποία έδωσα το δικαίωμα στον Ερντογάν να αποτελέσει τον ρυθμιστή της ροής κατατρεγμένων ανθρώπων προς την Ελλάδα και την Ευρώπη, κάτι που τον κατέστησε κυρίαρχο του γεωπολιτικού παιχνιδιού στο πρόβλημα αυτό. Η ΕΕ οφείλει να σταματήσει την πολιτική κατευνασμού, να μην ενδίδει στις απειλές και τον εκφοβισμό του Ερντογάν και να πάρει ουσιαστικές αποφάσεις που θα αποτυπώνουν στην πράξη τη συμπαράστασή της στην Ελλάδα. Μια και μόνο χώρα, η Ελλάδα, δεν μπορεί να φροντίσει για τη συνολική άμυνα της ΕΕ σε κατευθυνόμενες εισβολές ανθρώπων από την κυβέρνηση Ερντογάν, όταν ακόμα προσπαθεί να ανακάμψει οικονομικά από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, αλλά απαιτείται συλλογική προσπάθεια για την επίλυση του πολύχρονου μεταναστευτικού ζητήματος.
Είναι διεθνολόγος, 26 χρονών και κατάγεται από το Κιλκίς. Απόφοιτος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών του σπουδών, συμμετείχε σε πολυάριθμα συνέδρια-προσομοιώσεις διεθνών και ευρωπαϊκών θεσμών τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Έκανε πρακτική στη Διεθνή Αμνηστία στην Αθήνα αλλά και δύο προγράμματα Εράσμους για σπουδές και εθελοντισμό στην Τσεχία και στην Πορτογαλία αντίστοιχα. Τον Ιούνιο του 2019 ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Λέιντεν της Ολλανδίας στις Πολιτικές Επιστήμες με εξειδίκευση στον Εθνικισμό, στις Εθνοτικές Συγκρούσεις και την Ανάπτυξη. Μιλάει 5 ξένες γλώσσες. Αυτή την περίοδο υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία στο Πυροβολικό Σώμα του Ελληνικού στρατού.
