Του Άρη Κατσίδη,
O Richard Milhous Nixon ήταν ο -κατά σειρά- 37ος πρόεδρος των ΗΠΑ και κυβέρνησε από το 1969 έως το 1974, σε μια ομολογουμένως δύσκολη περίοδο για την Αμερική τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Έμεινε στην ιστορία ως ο πρώτος πρόεδρος των ΗΠΑ που πρόλαβε να παραιτηθεί, για να μην το καθαιρέσουν λόγω του σκανδάλου του Watergate, αλλά και για την μεγάλη οικονομική ύφεση που δημιουργήθηκε επί προεδρίας του. Όπως είπαμε, ο Νίξον κυβέρνησε σε ιδιαίτερη περίοδο, αφού από την μία τερμάτισε τον πόλεμο στο Βιετνάμ το 1973, ξεκίνησε τις εμπορικές συναλλαγές με Κίνα, αλλά και σύναψε συμφωνίες, αν και ο Ψυχρός Πόλεμος επικρατούσε για τα καλά, με τον Ρώσο πρόεδρο Λεονίντ Μπρέζνιεφ για τη μείωση των πυρηνικών όπλων. Στην ιστορία της Αμερικής, το πέρασμά του περιγράφεται ως αποτυχημένο, ενώ πολλές φορές τελευταία αναφέρθηκε το όνομά του και παρομοιάστηκε η κυβερνητική του πορεία με αυτήν του Τραμπ.
Συνολικά, ο Νίξον με τις πολιτικές του πρόσθεσε 121 δισ. δολάρια, στα 354 δισ. δολάρια εθνικού χρέους των ΗΠΑ. Άλλοι πρόεδροι δημιούργησαν μεγαλύτερο χρέος, αλλά οι περιστάσεις που δημιουργήθηκε αυτό επί της ηγεσίας του, το καθιστούν σημαντικό.
Οι πολιτικές του Νίξον είχαν αντίκτυπο στο δολάριο
Αν κάνουμε μια αναδρομή στα γεγονότα, θα διαπιστώσουμε ότι στην περίοδο Νίξον δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι καταστράφηκε η αμερικανική οικονομία. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι προθέσεις του δεν ήταν καλές, αφού ο Καλιφορνέζος πρόεδρος προσπάθησε να προστατέψει το κράτος από τον πληθωρισμό και επέβαλλε κατώτατους μισθούς, κινήσεις που έγιναν για καλό σκοπό, αλλά δημιούργησαν ζημιές στην ελεύθερη αγορά της Αμερικής. Τα πράγματα έγιναν χειρότερα κυρίως όταν ο Νίξον σταμάτησε την μετατρεψιμότητα του χρυσού σε δολάρια.
Αυτή η κίνηση δημιούργησε μια δεκαετία στασιμότητας και ξεπεράστηκε με τα διψήφια νούμερα στα επιτόκια, που προκάλεσαν με την σειρά τους την κρίση του 1981. Ο τερματισμός της μετατρεψιμότητας του χρυσού επέτρεψε στην κυβέρνηση των ΗΠΑ να εκτυπώσει δολάρια για την επίλυση κάθε οικονομικού προβλήματος και αυτή η λύση εξασφάλισε ότι η αξία του δολαρίου θα πέσει.
Ελλείμματα στο Ισοζύγιο πληρωμών
Το 1968, επί προεδρίας Johnson, οι δαπάνες από τον πόλεμο του Βιετνάμ, αλλά και του προγράμματος του Great Society (που είχε στόχο την καταπολέμηση της φτώχειας και των φυλετικών διακρίσεων) δημιούργησαν οικονομική άνοδο της τάξης του 4.9% και έστειλε τον πληθωρισμό στο 4.7%. Οι Αμερικανοί ευημερούσαν και εισήγαγαν περισσότερα αγαθά από όσο έπρεπε, πληρώνοντας σε δολάρια και όλο αυτό δημιούργησε τεράστιο έλλειμμα ισοζυγίου πληρωμών, κάτι που απειλούσε εμφανώς τον κανόνα του χρυσού.
Για αυτό το λόγο, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Federal Reserve) ανατίμησε στα 35 δολάρια την ουγγιά του χρυσού. Για να διασαφηνίσουμε τι σημαίνει έλλειμμα ισοζυγίου πληρωμών, πρέπει να σκεφτούμε ότι οι ξένες χώρες είχαν στην κατοχή τους 45,7 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ οι ΗΠΑ μόλις 14,5 δισ. δολάρια. Δεν μπορούσαν όλα αυτά να τα εξαργυρώσουν, για αυτό και οι τρίτες χώρες μετέτρεψαν τα δολάριά τους σε χρυσό, μειώνοντας τα αποθέματα των κεντρικών τραπεζών τους. Για να κάνει πιο ελκυστικό το δολάριο, η Federal Reserve αύξησε τα επιτόκια στο 6%. Με αυτόν τον τρόπο, ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ αυξήθηκε στο 6,2% στην πρώτη χρονιά προεδρίας του Νίξον, ενώ η Fed υπερασπίστηκε τον κανόνα χρυσού, ανεβάζοντας τα επιτόκια ξανά στο 9,19%. Δυστυχώς, όλο αυτό δημιούργησε μια ήπια κρίση που ξεκίνησε αργότερα μέσα στην χρονιά και στο τέλος του 1970 το ποσοστό ανεργίας είχε ανέβει στο 6,1%.
Η εστίαση του Nixon στην επανεκλογή του άλλαξε για πάντα τον κόσμο
Με στόχο την επανεκλογή του, ο Νίξον έκανε καίριες κινήσεις, ώστε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την κρίση και την ανεργία, ενώ όλα αυτά κορυφώθηκαν με την ομιλία του τον Δεκαπενταύγουστο του 1971, γνωστό ως Nixon Shock. Ο Νίξον δήλωσε ότι: “Η ευημερία χωρίς πολέμους απαιτεί δράση σε τρία μέτωπα. Πρέπει να κάνουμε περισσότερες δουλειές με μεγαλύτερους μισθούς. Πρέπει να μειώσουμε τα καθημερινά έξοδα, πρέπει να προστατέψουμε το δολάριο από επιθέσεις από διεθνείς κερδοσκόπους”.
Οι στόχοι του Νίξον ήταν εξαιρετικοί, αλλά οι λύσεις που πρότεινε ήταν καταστροφικές. Αρχικά, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ διέταξε ένα 90ήμερο πάγωμα όλων των τιμών και των μισθών. Δημιούργησε τα πλαίσια των Pay Board και Price Commission (Επιτροπή τιμών), με σκοπό να αποτρέψει τυχόν αυξήσεις σε πληθωρισμό ή ανεργία, τουλάχιστον μέχρι τις εκλογές του 1972. Με αυτήν την κίνηση, οι ΗΠΑ αντιτάχθηκαν στο πνεύμα της ελεύθερης οικονομίας και τα συστήματα αυτά δεν δούλεψαν με βάση αυτό το πνεύμα. Όπως είχε δηλώσει και ο πρόεδρος Τζόρτζ Μπους για την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, μερικές φορές πρέπει να εγκαταλειφθούν οι αρχές της ελεύθερης αγοράς για να σωθεί το σύστημα της ελεύθερης αγοράς.
Οι εργάτες δεν έπαιρναν πλέον αυξήσεις όπως πριν και για αυτό ξόδευαν λιγότερα χρήματα για να αγοράσουν αγαθά και υπηρεσίες. Με την σειρά του αυτό μείωνε την ζήτηση των αγαθών στην αγορά. Αλλά οι επιχειρήσεις, με τις υπάρχουσες συνθήκες, δεν μπορούσαν να μειώσουν τις τιμές για να προσελκύσουν το κοινό, ενώ οι τιμές των εισαγόμενων υλικών αυξανόταν, κάτι που έτεινε να ανεβάσει τις τιμές και να τα κάνει λιγότερα ελκυστικά στο κοινό. Οι επιχειρήσεις, ακόμα, λόγω του κατώτατου μισθού, δεν μπορούσαν να μειώσουν τους μισθούς και για αυτό το λόγο μείωναν τις προσλήψεις και απέλυαν άτομα.
Δεύτερον, ο Νίξον σταμάτησε τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό. Αυτό έπεσε σαν οικονομική βόμβα στις δυνάμεις που είχαν υπογράψει τη συμφωνία του Bretton Woods μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Τρίτον, ο Nixon επέβαλλε 10% φόρο στις εισαγωγές, για να μειώσει το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών. Αυτό είχε ισχύ μόνο για τέσσερις μήνες και η τιμή του χρυσού ανά ουγγιά είχε άνοδο 3 δολάρια (38 δολάρια), ενώ το δολάριο συνέχιζε την καθοδική του πορεία. Αυτό έκανε τα εισαγόμενα αγαθά ακόμη πιο ακριβά, δημιουργώντας μεγαλύτερο πληθωρισμό, ενώ επηρέασε και την εμπιστοσύνη που είχαν οι άλλες χώρες σε αυτήν. Για να σωθούν από εσωτερικές κρίσεις, οι άλλες χώρες άρχισαν να εκτυπώνουν περισσότερο από το δικό τους νόμισμα και να αυξάνουν τα επιτόκιά τους.
Οι ενέργειες του Νίξον προσέλκυσαν ψηφοφόρους που θεώρησαν ότι, με κατάλληλες ενέργειες, ήταν ικανός να βγάλει τις ΗΠΑ από την κρίση και από τις δυσκολίες που παρουσιάστηκαν, για αυτό και νίκησε στις εκλογές του 1972. Κέρδισε σε όλες τις πολιτείες πλην της Μασσαχουσέτης. Συνέχισε την αποτελεσματική εξωτερική πολιτική, υπογράφοντας συνθήκη στο Πεκίνο (Strategic Arms Limitation Treaty) και τερματίζοντας τον πόλεμο του Βιετνάμ.
Πώς ο Νίξον δημιούργησε την κρίση του 1973-1975;
Το 1973, ο Νίξον υποτίμησε το δολάριο ακόμη περισσότερο, με αποτέλεσμα να πέσει κι άλλο η ισοτιμία σε σχέση με το χρυσό ανά ουγγιά (42 δολάρια). Όσο το Αμερικανικό νόμισμα δεχόταν υποτίμηση, ο κόσμος το πουλούσε για να αγοράσει χρυσό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να τερματιστεί ο θεσμός του κανόνα χρυσού μετά από 100 χρόνια, αφού η ισοτιμία δολαρίου-χρυσού τελικώς, από τα 40 δολάρια, έφτασε τα 120 δολάρια την ουγγιά και ο πληθωρισμός σε διψήφια νούμερα. Άξιο αναφοράς αποτελεί το γεγονός ότι η επιβολή κατώτατου μισθού, σύμφωνα με τους ειδικούς, δημιούργησε οικονομική κρίση τον Νοέμβριο του 1973, με τον Νίξον να παραιτείται από την προεδρία τον Απρίλιο του 1974.
Για τρία συνεχόμενα τρίμηνα είχαμε μεγάλη πτώση του ΑΕΠ, ενώ το Μάιο του 1975 η ανεργία έφτασε στο 9%, με τον πληθωρισμό το ίδιο χρονικό διάστημα να κινείται στο 12%. Το εμπάργκο στο πετρέλαιο από τις χώρες του ΟΠΕΚ θεωρήθηκε υπεύθυνο για την κατάσταση, αφού τετραπλασιάστηκαν οι τιμές, αλλά όπως απέδειξε η ιστορία έβαλε μόνο λάδι στην φωτιά που είχε αρπάξει από τα προηγούμενα γεγονότα.
Το δόγμα του Νίξον
Στις 25 Ιουλίου 1969, ο Νίξον ισχυρίστηκε ότι οι ΗΠΑ αναμένουν τώρα από τους συμμάχους τους να γίνουν ανεξάρτητοι και να σταθούν μόνοι τους στα πόδια τους, ανεξάρτητα αν θα τους παρέχουν βοήθεια, όπως είχε συμφωνηθεί. Ο σκοπός του δόγματος ήταν να βγάλει τις ΗΠΑ από τον πόλεμο του Βιετνάμ, παρόλο που οι πολίτες δεν ήθελαν κάτι τέτοιο. Ανάμεσα στο 1969 και το 1979, οι ΗΠΑ έστειλαν 26 δισ., για να προστατέψουν τις παραπάνω χώρες από τον κομμουνισμό, αλλά το 1978 η Ρωσία έκανε επέμβαση στο Αφγανιστάν και το 1979 ο Σάχης στην Αραβία έπεσε. Οι πόλεμοι στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ πρόσθεσαν ακόμη 1,5 τρισ. δολάρια στο αμερικανικό χρέος.
