Του Στέφανου Κωστούρου,
Με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ξεκινάει ένα μεγάλος νομικός αγώνας για τη σύσταση ενός διεθνούς δικαστηρίου, με σκοπό να εκδικαστούν και να τιμωρηθούν όσοι διέπραξαν εγκλήματα κατά τη διάρκεια του πολέμου. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί το Διεθνές Δικαστήριο της Νυρεμβέργης που απαρτιζόταν από εκπροσώπους των νικητριών δυνάμεων (ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Μ.Βρετανία, Γαλλία) και θα αναλάμβανε την εκδίκαση υποθέσεων εγκλημάτων κατά της ειρήνης, πολέμου και κατά της ανθρωπότητας.
Στην περίπτωση της Ελλάδας οι δίκες εγκληματιών πολέμων στηρίχθηκαν στη διεθνή έννομη τάξη. Οι εγκληματίες πολέμου που έδρασαν στη χώρα μας δε δικάστηκαν από ελληνικά δικαστήρια αλλά από συμμαχικά. Τα εγχώρια δικαστήρια εκδίκασαν υποθέσεις εγκληματιών με χαμηλότερη δύναμη στο γερμανικό, στρατιωτικό και πολιτικό σύστημα, χωρίς αυτό να μειώνει τη σοβαρότητα και τη φρικαλεότητα των πράξεών τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι για το μαζικότερο έγκλημα που έγινε εναντίον του ελληνικού λαού, την εξόντωση 50.000 Ελλήνων εβραϊκού θρησκεύματος, δεν υπήρξε καμία καταδίκη από ελληνικό δικαστήριο.
Μία από τις δίκες που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα ήταν αυτή του Γερμανού λοχαγού, Μαξ Μέρτεν. Ο Μέρτεν (8 Σεπτεμβρίου 1911-21 Σεπτεμβρίου 1971) ήταν Γερμανός ανώτατος εισαγγελέας της Ναζιστικής Γερμανίας που έφερε τον βαθμό του λοχαγού. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε στη Σερβία και την Ελλάδα ως ανώτερος δικαστικός σύμβουλος των εκεί γερμανικών στρατιωτικών διοικήσεων (Κομαντατούρ). Κατά τη θητεία του στην Ελλάδα ήταν υπεύθυνος για τη μεταφορά περίπου 50.000 ατόμων στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς, καθώς και την ευθύνη της λεηλασίας των περιουσιών τους, μέχρι και τυμβωρυχίας του εβραϊκού νεκροταφείου που υπολογίσθηκε ότι ξεπερνούσαν σε αξία το τεράστιο για την εποχή εκείνη ποσό των 125.000.000 χρυσών φράγκων.
Με το τέλος του πολέμου ο Μέρτεν εργάστηκε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης της Δυτικής Γερμανίας. Η υπόθεσή του ξεκινά το καλοκαίρι του 1957 όταν μετέβει στην Ελλάδα για να καταθέσει στη δίκη του πρώην διερμηνέα του. Για τις κατηγορίες εναντίον του ποτέ δεν είχε συλληφθεί, προκειμένου να προσαχθεί στο Δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου, παρ’ ότι εκκρεμούσε σε βάρος του ένταλμα σύλληψης από το 1947. Αφού αναγνωρίστηκε από ορισμένα θύματά του, προφυλακίστηκε και ξεκίνησαν οι διαδικασίες για την εκδίκασή του.
Ύστερα από την προφυλάκισή του, η γερμανική πλευρά ασκούσε πιέσεις στην ελληνική κυβέρνηση (Κυβέρνηση Κ. Καραμανλή) για την απελευθέρωσή του. Βρισκόμαστε, άλλωστε, σε μια εποχή όπου στα πλαίσια της μεταπολεμικής περιόδου η Ελλάδα προσπαθεί να ανακάμψει και αναζητά οικονομικές συμμαχίες. Η Δυτική Γερμανία επεδίωκε την είσοδο γερμανικών κεφαλαίων και επενδύσεων στην ελληνική οικονομία, καθώς επίσης δεχόταν και αρκετούς Έλληνες οικονομικούς μετανάστες. Οι πιέσεις εντάθηκαν τον Νοέμβριο του 1958 όταν ο Καραμανλής επισκέφθηκε επίσημα τη Βόννη, προκειμένου να διαπραγματευτεί τη σύναψη δανείου, ύψους 200.000.000 μάρκων.
Ως εκ τούτου, η ελληνική κυβέρνηση φέρνει τον Γενάρη του 1959 στη βουλή προς ψήφιση νόμο «περί αναστολής διώξεως εγκληματιών πολέμου». Σύσσωμη η αντιπολίτευση αντιδρά εντόνως, κατηγορώντας την κυβέρνηση για άτακτη υποχώρηση στον βωμό της δυτικογερμανικής οικονομικής ενίσχυσης. Τελικά, η κυβέρνηση και ύστερα από την εγχώρια και διεθνή κατακραυγή αποφάσισε την εξαίρεση της υπόθεσης Μέρτεν από τον νόμο (ν.δ. 3933/1959).
Στις 11 Φεβρουαρίου 1959 αρχίζει η δίκη του Μαξ Μέρτεν στο Ειδικό Στρατοδικείο Εγκληματιών Πολέμου της Αθήνας. Η δίκη αυτή προκάλεσε το ενδιαφέρον πολλών ξένων ανταποκριτών, ενώ την παρακολουθούσαν και αρκετοί Εβραίοι. Η εκδίκαση της υπόθεσης διήρκησε 20 ημέρες. Την 5η Μαρτίου ανακοινώθηκε η ετυμηγορία της ενοχής του Μαξ Μέρτεν βάσει της οποίας του επιβλήθηκε 25 χρόνια κάθειρξη, κατά συγχώνευση, για παράνομες φυλακίσεις σε στρατόπεδα συγκέντρωσης Ελλήνων και Ισραηλιτών, φόνους και θάνατο από ασιτία, τρομοκράτηση σε βάρος 56.000 Ισραηλιτών, καταστροφή του Εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης και εκτοπίσεις 40.000 Εβραίων.
Ωστόσο, το φθινόπωρο του ίδιου έτους η υπόθεση παίρνει νέα τροπή. Η κυβέρνηση Καραμανλή κατόπιν νέων πιέσεων από τη Δυτ. Γερμανία, τροποποιεί τον νόμο 3933/1959, με αποτέλεσμα να «αναστέλλεται αυτοδικαίως πάσα δίωξις γερμανών υπηκόων φερομένων ως εγκληματιών πολέμου, καθώς και η εκτέλεσις πάσης ποινής ή το υπόλοιπον ταύτης. (ν.δ 4016/1959). Έτσι με τα νέα δεδομένα, ο Μέρτεν αποφυλακίστηκε και απελάθηκε αεροπορικώς στη Γερμανία, όπου και συνέχισε κανονικά τη ζωή του ασκώντας το επάγγελμα του δικηγόρου. Έτσι, η υπόθεση Μέρτεν αποτελεί μέχρι και σήμερα μία μελανή σελίδα στη μεταπολεμική ιστορία μας και σύμβολο ατιμωρησίας για έναν άνθρωπο υπεύθυνο για τα εγκλήματα εναντίον τόσων χιλιάδων Ελλήνων εβραίων και χριστιανών.
Βιβλιογραφία
- Davidson Eugene, Οι Μεγάλες Δίκες της Ιστορίας – Η δίκη των Γερμανών εγκληματιών πολέμου,1980 εκδ. Αρσενίδης
- Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Οι μεγάλες δίκες – Η δίκη της Νυρεμβέργης, 2011
- Κουκούνας Δημοσθένης, Η Υπόθεση Μέρτεν, 2019 εκδ.Ariston Books
