Της Σταυρούλας Τζιόρα,
Το δόγμα Τρούμαν έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ιστορικούς ως η εναρκτήρια δήλωση του Ψυχρού Πολέμου, ισχυρισμό τον οποίο δε μπορούμε να διαψεύσουμε αφού στη διακήρυξη που έκανε στις 12 Μαρτίου του 1947, εν μέσω του εμφυλίου πολέμου, απευθυνόμενος στο Αμερικανικό Κογκρέσο τόνισε πως «οι ΗΠΑ θα υποστηρίξουν τους ελεύθερους ανθρώπους που αντιστέκονται στην προσπάθεια υποταγής τους σε ένοπλους οι οποίοι καθοδηγούνται από κομμουνιστές ή εξωτερικές πιέσεις». Ο Πρόεδρος Τρούμαν ανησυχούσε καθώς ο εμφύλιος πόλεμος μαίνονταν στην ελληνική επικράτεια και πιθανή κατάρρευση του κυβερνητικού στρατοπέδου θα οδηγούσε σε αλυσιδωτές συνέπειες στη νοτιοανατολική Μεσόγειο και σε άμεσα αποτελέσματα στην Τουρκία όπου και εκείνη θα περιέρχονταν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Μια τέτοια εξέλιξη θα απομάκρυνε τις ΗΠΑ από τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής. Οι Αμερικανοί ανέλαβαν την προστασία της Ελλάδας όταν οι Βρετανοί βρέθηκαν σε δυσχερή οικονομική κατάσταση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και δε μπορούσαν πλέον να βοηθούν την Ελλάδα και την Τουρκία και έτσι ενημέρωσαν την Ουάσινγκτον να παρέμβει.
Αυτό εκφράστηκε στην ομιλία του Χάρι Τρούμαν στο Κογκρέσο. Ο Αμερικανός Πρόεδρος υποστήριξε ότι ο κόσμος είναι διαιρεμένος σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα όπου το ένα είναι βασισμένο στη δημοκρατία και στην ελευθερία και το άλλο στον ολοκληρωτισμό και στην τυραννία. Το δόγμα Τρούμαν αποσκοπούσε στη βοήθεια των κυβερνήσεων της Ελλάδας, της Τουρκίας αλλά και του Ιράν έτσι ώστε να αντιμετωπίσουν τον επαπειλούμενο κομμουνιστικό κίνδυνο.
Για την αποφυγή μιας τέτοιας εξέλιξης ο Τρούμαν ανακοίνωσε πρόγραμμα βοήθειας προς την Ελλάδα και την Τουρκία που αποτελούνταν από παροχή οικονομικής βοήθειας ύψους 400 εκατομμυρίων δολαρίων. Αρχικά, το δόγμα Τρούμαν αφορούσε οικονομική και τεχνική υποστήριξη, όμως γρήγορα επεκτάθηκε και στην παροχή βοήθειας προς τον εθνικό στρατό ούτως ώστε να βγει νικητής του εμφυλίου πολέμου και να δοθεί ένα τέλος στην προσπάθεια επικράτησης του κομμουνισμού στην Ελλάδα.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναφέρουμε την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση εκείνης της περιόδου στην Ελλάδα και να εξετάσουμε κατά πόσο κατέληξε η οικονομική αρωγή στα χέρια των πολλών και όχι των λίγων. Ο Πρόεδρος Τρούμαν απέστειλε στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1947 τον Πωλ Πόρτερ για να σχηματίσει μία έκθεση που να αναφέρει τις σημαντικές παραμέτρους που χρήζουν άμεσης βελτίωσης. Εκείνη την περίοδο ο Πόρτερ έγραψε στο ημερολόγιό του: «έχουμε έναν φτωχό λαό με μία ανίκανη κυβέρνηση».
Σχεδόν δύο εβδομάδες μετά την άφιξή του ο έμπειρος και ενημερωμένος Αμερικανός διπλωμάτης κάνει σκληρές δηλώσεις κατά των κερδοσκόπων. Στην πρώτη του συνέντευξη τονίζει πως η βοήθεια την οποία έχουν υποσχεθεί οι Ηνωμένες Πολιτείες θα χρησιμοποιηθεί προς όφελος όχι μόνο ορισμένων ατόμων αλλά του συνόλου του ελληνικού λαού. Η τοποθέτηση αυτή κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Ενδεικτικό είναι το ημερολόγιο ενός μέλους της αποστολής Πόρτερ που δημοσιεύτηκε στον τύπο της εποχής. Χαρακτηριστικά αναφέρει: «είναι η μόνη χώρα όπου τα βάρη της καταστροφής έπεσαν στους εξαντλημένους ώμους των οικονομικά ασθενών και η οικονομική ολιγαρχία αφέθηκε άθικτη». Η οικονομική ανισότητα εξέπληξε τους Αμερικανούς της αποστολής Πόρτερ οι οποίοι παρατηρούσαν ότι μία μικρή μερίδα της κοινωνίας, όπως οι κάτοικοι του Κολωνακίου, διατηρούσαν την καλή ποιότητα ζωής τους διασκεδάζοντας, ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός προσπαθούσε να βρει τροφή για να ζήσει.
Ο Πωλ Πόρτερ παρέμεινε στην Ελλάδα για λίγους μήνες και συνέταξε δύο εκθέσεις κόλαφο για την ελληνική πραγματικότητα. Ανέλυε με γλαφυρότητα στις εκθέσεις του πόσο διαβρωμένο ήταν το πολιτικό σύστημα της εποχής. Λόγω ακριβώς αυτού του πολιτικού συστήματος, ο Πόρτερ δικαιολογούσε την ανάδειξη του κομμουνισμού στη χώρα. Η πιο σημαντική σημείωση στις εκθέσεις του Πόρτερ αφορούσε την αδήριτη ανάγκη ανασύνταξης του ελληνικού πολιτικού συστήματος έτσι ώστε να επιφέρει την οικονομική και κοινωνική ισότητα, ενώ παράλληλα τόνισε πως ακόμα και αν ηττηθεί ο δημοκρατικός στρατός, ο κομμουνισμός θα αναβιώσει πάλι.
Μεσούντος του ελληνικού εμφυλίου πολέμου και ενώ η χώρα έχει περάσει από δύσκολες πολεμικές αναμετρήσεις κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το ελληνικό πολιτικό σύστημα δε συνειδητοποιούσε την επιτακτική ανάγκη μετατροπής του κρατικού μηχανισμού. Διατηρήθηκαν ακέραιες οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες με το οικονομικό βάρος να πέφτει πάνω σε εκείνους που αδυνατούσαν να επιζήσουν.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Το ημερολόγιον ενός Αμερικάνου, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 23 Ιανουαρίου, σ.1, 1947
- Ο κ. Πόρτερ αφίχθη χθες εις Αθήνας, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 19 Ιανουαρίου, σ.1, 1947
- Clogg, R. (2003). Συνοπτική ιστορία της Ελλάδας 1770-2000. Αθήνα: Εκδόσεις κάτοπτρο
