Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μια αλλαγή στο πρότυπο της ιδιοκτησίας του αγροτικού τομέα σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αλλαγή στο παγκόσμιο τροφικό σύστημα έχει ξεκινήσει ήδη από το 1980, μέσω της παγκοσμιοποίησης μιας ποικιλίας σημαντικών αγρο-τροφικών τομέων. Η τάση κορυφώνεται το 2007, όπου οι αγρο-τροφικές επιχειρήσεις και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη και πόρους στα χέρια τους, περιθωριοποιώντας τους μικρούς αγρότες και αυξάνουν την ευαισθησία των παγκόσμιων αγορών.
Συγκεκριμένα, οι αγορές αγροτικών εκτάσεων μεγάλης κλίμακας από τα ταμεία αμοιβαίων κεφαλαίων και ιδιαίτερα από τα συνταξιοδοτικά ταμεία έχουν εγείρει έντονους προβληματισμούς. Το φαινόμενο αυτό αναφέρεται ως «υφαρπαγή γης» και τίθενται πολλά ερωτήματα σχετικά με τη μεταβαλλόμενη δυναμική της ιδιοκτησίας και του ελέγχου της γεωργικής γης, μεταξύ των οποίων: τη δυναμική εξουσίας μεταξύ των ιδιοκτητών γεωργικών εκτάσεων και των μισθωτών/εργαζομένων, τα κίνητρα και τη λήψη αποφάσεων των επενδυτών σε σύγκριση με τους ιδιοκτήτες οικογενειακών εκμεταλλεύσεων, τα περιβαλλοντικά ζητήματα που σχετίζονται με τη χρήση γης (το έδαφος, το νερό και τη βιοποικιλότητα), τις συνέπειες για τις αγροτικές κοινότητες, τον έλεγχο της παραγωγής τροφίμων, την επισιτιστική ασφάλεια και τέλος την επισιτιστική κυριαρχία (GRAIN, 2008).
Ένα άλλο σημείο που αξίζει να αναφέρουμε είναι ότι η υφαρπαγή σε αφρικανικές χώρες δεν περιορίζεται στην αγροτική γη, αλλά επεκτείνεται στα νερά ποταμών και λιμνών, διότι δεν γίνεται να παραχθούν τρόφιμα χωρίς νερό. Έτσι, όλη η προσοχή επικεντρώνεται στην επιδίωξη ελεύθερης πρόσβασης στους τοπικούς υδροφόρους ορίζοντες. Οι συνέπειες για την επιβίωση των Αφρικανών (που ήδη ένας στους τρεις ζει σε περιβάλλον που σπανίζει το πόσιμο νερό) θα είναι δραματικές, αν συνεχίσει η υφαρπαγή γης και νερού από τα μεγάλα συμφέροντα, καθώς διακινδυνεύεται η πρόσβασή τους ακόμα και στα πηγάδια (Anthi, 2015).
Αν και η υφαρπαγή γης έχει συνέπειες σε πολιτικό και γεωγραφικό επίπεδο, ο κοινός κίνδυνος είναι η μεταφορά ιδιοκτησίας μεγάλης κλίμακας γεωργικών εκτάσεων και πόρων από της τοπικές κοινότητες στο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και στα επιχειρησιακά κίνητρα (Desmarais et al, 2015). Παρόλο που υπήρχε η εντύπωση ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) απείχε από το φαινόμενο της υφαρπαγής γης, διαπιστώνεται τελικά ότι έχει μεγάλο ποσοστό συμμετοχής, καθώς σύμφωνα με μετρήσεις της έκθεσης Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει μεγάλο βαθμό ιδιοκτησίας ξένης γης (European Parliament, 2015).
Βέβαια, η έκθεση τονίζει ότι η υφαρπαγή γης περιορίζεται σε κράτη της Ανατολικής Ευρώπης και δεν επεκτείνεται στην Αφρική, στην Ασία ή και στην Λατινική Αμερική, κάτι που έχει περιθώρια αμφισβήτησης. Η υφαρπαγή γης στην ΕΕ περιλαμβάνει πολλούς παίχτες και δεν περιορίζεται σε επίπεδο επιχείρησης, καθώς συμμετέχουν κεφάλαια από όλο τον κόσμο. Έτσι, η ενασχόληση με την ιδιοκτησία γης έχει αναδυθεί ως μια νέα τάξη χρηματοπιστωτικών επενδύσεων. Για να γίνει πιο αισθητό το μέγεθος της υφαρπαγής γης, υπολογίζεται ότι, το 2010, το 2,7% των αγροκτημάτων που κατείχαν πάνω 1000 στρέμματα έχουν τον έλεγχο του 50,6% της συνολικής ευρωπαϊκής αγροτικής γης (European Parliament, 2015).
Είναι γνωστό στους επενδυτικούς κύκλους ότι η πιο δημοφιλής επενδυτική ευκαιρία είναι η γη, ιδιαίτερα η γεωργική γη. Έτσι, πολλοί Ευρωπαίοι επενδυτές, μετά την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, αναζητούν εναλλακτικές και σταθερές επενδυτικές ευκαιρίες και από τη στιγμή που η αξία της γεωργικής γης παρουσιάζει σταθερή ανοδική πορεία, οποιαδήποτε γεωργική δραστηριότητα λάβει χώρα στη γη έχει μεγάλα ποσοστά κέρδους. Αυτό καθιστά την γεωργική γη να γίνεται αντιληπτή ως κερδοφόρο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, παρά ως παραγωγικός φυσικός πόρος (Thapar, 2017).
Αν και η υφαρπαγή γης είναι ένα φαινόμενο με βαθιές ρίζες, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις αποικίες, αυτό που είναι νέο στη σύγχρονη κατάσταση είναι η διαρκώς αυξανόμενη συμμετοχή ατομικών επενδυτών στην υφαρπαγή γης μέσα από τα REIT (Real Estate Investment Trust) τα οποία είναι εταιρείες κλειστού τύπου (κατά κύριο λόγο εισηγμένες), που επενδύουν σε ακίνητα που παράγουν εισόδημα. Παρόλο που τα REIT επικεντρώνονταν στην αγορά ακινήτων, συγκροτημάτων και εμπορικών κέντρων, τώρα έχουν επεκτείνει τις δραστηριότητες τους στην αγορά αγροτικής γης, όπου στην ουσία διευκολύνουν την μεταφορά μεγάλων χρηματικών ποσών στην ιδιοκτησία αγροτικής γης, με μοναδικό σκοπό να δημιουργήσουν χρήμα.
Η έκθεση που δημοσίευσε η GRAIN το 2011, αναφορικά με τα λεφτά των συνταξιοδοτικών ταμείων που αξιοποιούνται από το χρηματοπιστωτικό κλάδο για να επενδυθούν σε αγροτική γη, κινητοποίησε κοινωνικά κινήματα που διαδήλωσαν εναντίον της υφαρπαγής γης. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μια μείωση της υφαρπαγής γης, λόγω της κοινωνικής αντίστασης και της πίεσης από τα ΜΜΕ, αλλά το φαινόμενο δεν έχει εκλείψει. Στην ουσία, ο χρηματοπιστωτικός τομέας βρίσκει διαρκώς εναλλακτικούς τρόπους για να σκεπάζει που πηγαίνουν τα χρήματα των συνταξιοδοτικών ταμείων. Παρόλο που είναι γνωστή η συμβολή των συνταξιοδοτικών ταμείων στην υφαρπαγή γης, ακόμα και σήμερα δεν υπάρχει κάποια βάση δεδομένων που να αποτυπώνει το μέγεθος.
Είναι, επίσης, καιρός να αναζητηθούν βαθύτερες ερωτήσεις σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οργανώνονται οι συντάξεις. Οι συντάξεις ήταν ένας σκληρός αγώνας για τη νίκη των εργατικών κινημάτων σε ορισμένα μέρη του κόσμου, αλλά διαδραμάτισαν επίσης ένα διπλό ρόλο υποστηρίζοντας την ανάπτυξη και τη δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία ήταν εξαιρετικά καταστροφική για τους εργαζόμενους. Επιπλέον, το ποσοστό των εργαζόμενων με πραγματική ασφάλιση είναι μικρό και διαρκώς φθίνει. Για αυτό το λόγο, είμαστε σε μια σημαντική στιγμή να επανεξετάσουμε και να συγκεντρώσουμε δύο σκέλη ακτιβισμού: τους αγώνες για κοινωνικές πολιτικές που μπορούν να εξασφαλίσουν επαρκή οικονομική ασφάλεια για όλους τους ηλικιωμένους και τους αγώνες για συστήματα αποταμίευσης που κάνουν κοινωνικές επενδύσεις προς όφελος των εργαζομένων παντού, συμπεριλαμβανομένων των αγροτών (GRAIN 2018).
Βιβλιογραφία
- GRAIN, 2011. Pension funds: key players in the global farmland grab. Διαθέσιμο εδώ.
- Anthi, F. 2015. Αφρική: Τα μονοπώλια βάζουν στο χέρι και το νερό. Διαθέσιμο εδώ.
- Desmarais, A., et al. 2015. Land grabbing and land concentration: Mapping changing patterns of farmland ownership in three rural municipalities in Saskatchewan, Canada. Canadian Food Studies / La Revue canadienne des tudes sur l’alimentation. 2. 16.
- European Parliament, 2015. Extent of Farmland Grabbing in the EU. Διαθέσιμο εδώ.
- Thapar, 2017. The future of farmland: the new land grab. Διαθέσιμο εδώ.
- GRAIN, 2018. The global farmland grab by pension funds need to stop. Διαθέσιμο εδώ.
