Του Άρη Κατσίδη,
Μία από τις μεγαλύτερες οικονομικές κρίσεις στην ιστορία είναι αυτή της πετρελαϊκής του Οκτωβρίου του 1973. Το γεγονός αυτό συνδέεται με την έκρηξη του τέταρτου αραβοϊσραηλινού πολέμου γνωστού και ως Πολέμου του Γιομ Κιπούρ. Οι Αραβικές χώρες ήθελαν να στηρίξουν την Αίγυπτο και τη Συρία, ασκώντας πίεση στις ΗΠΑ και στην Ολλανδία κυρίως, αλλά και στην Δύση και στο Ισραήλ και στους συμμάχους τους. Οι 12 χώρες του ΟΠΕΚ αποφάσισαν πολύ απλά να προχωρήσουν σε εμπάργκο πετρελαίου στις ΗΠΑ.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, στους επόμενους έξι μήνες, η τιμή του μαύρου χρυσού να τετραπλασιαστεί. Κάτι παρόμοιο στα χρονικά δεν είχε ξανασυμβεί. Χαρακτηριστικά το 1973 κόστιζε 25,97 δολάρια το βαρέλι, ενώ το 1974 κόστιζε 46,35 δολάρια. Οι τιμές παρέμειναν σε αυτά τα υψηλά επίπεδα, παρά την άρση του εμπάργκο τον Μάρτιο του 1974, με πρωτοβουλία της Σαουδικής Αραβίας. Από την εποχή του εμπάργκο, ο ΟΠΕΚ συνέχισε όποτε θέλει να επηρεάζει τις τιμές του πετρελαίου παγκοσμίως. Αξίζει να αναφέρουμε ότι, πλέον, ελέγχει το 42% της παγκόσμιας προσφοράς πετρελαίου, το 60% των εξαγωγών, αλλά και το 72% των αποθεματικών. Μετά από αυτήν την κρίση και οι ΗΠΑ έλαβαν τα μέτρα τους, αφού κατάφεραν με σταθερά βήματα να γίνουν ενεργειακά ανεξάρτητες.
Τι είναι ο ΟΠΕΚ;
Ο ΟΠΕΚ είναι ένας οργανισμός, που ιδρύθηκε το 1960, με σκοπό να προσαρμόζει τα επίπεδα του πετρελαίου στην αγορά, να προστατεύει τα συμφέροντα των πετρελαιοπαραγωγικών κρατών και να διαμορφώνει την τιμή του. Τα ιδρυτικά μέλη είναι το Ιράν, το Ιράκ, το Κουβέιτ, η Σαουδική Αραβία και η Βενεζουέλα. Ενώ στην πορεία έγινε η ένταξη των ακόλουθων χωρών: Αλγερία, Αγκόλα, Εκουαδόρ, Γκαμπόν, Λιβύη, Νιγηρία, Κατάρ και ΗΑΕ.
Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ
Τον Σεπτέμβριο του 1970, ο Ανουάρ Σαντάτ ανέλαβε την εξουσία στην Αίγυπτο. Στόχος του ήταν να ανακαταλάβουν τη χερσόνησο του Σινά που ήταν σε Ισραηλινή κατοχή. Αυτό θα γινόταν τόσο με πόλεμο όσο και με διπλωματία. Τον Απρίλιο του 1973, η Αίγυπτος και η Συρία υπέγραψαν μια συμμαχία και κάνανε σχέδια για πόλεμο εναντίον του Ισραήλ, ώστε να ανακτήσουν τα εδάφη που είχαν απολέσει στον πόλεμο των έξι ημερών του 1967. Ο Σαντάτ, τον Αύγουστο του 1973, έκανε κίνηση ματ, αφού συμφώνησε με τον Σαουδάραβα βασιλιά να τον στηρίξει. Ο Φειζάλ χρησιμοποίησε το πετρέλαιο ως μέσο για να πιέσει τις ΗΠΑ. Ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ ξέσπασε στις 6 Οκτωβρίου 1973, όταν η Συρία και η Αίγυπτος επιτέθηκαν εναντίον του Ισραήλ. Μπορεί οι Αραβικές χώρες αρχικά να σημείωσαν επιτυχίες, όμως το Ισραήλ κατάφερε να αντεπιτεθεί επιτυχώς τόσο στα Υψίπεδα του Γκολάν με την Συρία όσο και στο Σινά με την Αίγυπτο.
Στις 19 Οκτωβρίου του 1973, οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν οικονομική βοήθεια στο Ισραήλ. Αμέσως μετά, οι Αραβικές χώρες, μέσω του ΟΠΕΚ, ανακοίνωσαν εμπάργκο ως απάντηση για την κίνηση της Αμερικής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπόρεσαν να ανταπεξέλθουν και για αυτό το Ισραήλ σύναψε ανακωχή στις 26 Οκτωβρίου 1973. Ανάλογη συνθήκη είχε υπογράψει στις 24 Οκτωβρίου η Συρία με το Ισραήλ, που αποδέχθηκε κατάπαυση του πυρός και επαναφορά στα επίπεδα, αλλά και η Αίγυπτος που πια έλεγχε και τις δύο όχθες του Καναλιού του Σουέζ και ήταν απίστευτα κερδισμένη.
Αιτίες
Καταρχάς, λόγω της ταχύτατης αύξησης της ζήτησης πετρελαίου στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και της αύξησης της τιμής των πρώτων υλών, ήταν φυσικό επακόλουθο να έχουμε αύξηση της τιμής του μαύρου χρυσού. Οι Αραβικές χώρες, επίσης, επίτηδες περιόριζαν την προσφορά τους σε πετρέλαιο στην παγκόσμια αγορά, με σκοπό να ανέβουν οι τιμές και να μην εξαντληθούν τα κοιτάσματα τους.
Το 1971, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον αντιμετώπισε το ζήτημα του εμπάργκο, την περίοδο που η Αμερική είχε αποφασίσει να μην χρησιμοποιεί τον κανόνα του χρυσού, όπως και την κατάργηση του συμφώνου της Συνδιάσκεψης του Μπρέτον Γουντς του 1944. Θυμίζουμε ότι για αυτό το λόγο η τιμή του χρυσού εκτοξεύτηκε, κάτι αναμενόμενο όπως προείπαμε, αλλά η ενέργεια του Νίξον αδιαμφισβήτητα ήταν ξαφνική και απροσδόκητη. Ως αντίκτυπο είχε την μείωση της τιμής του δολαρίου. Η πτώση του δολαρίου δεν είχε μόνο αρνητική επίπτωση στις ΗΠΑ. Κάτι παρόμοιο συνέβη και για τις χώρες του ΟΠΕΚ. Αξίζει να αναφέρουμε ότι οι συμβάσεις και οι συμφωνίες που υπέγραψαν για το πετρέλαιο ήταν σε δολάρια ΗΠΑ. Ως αποτέλεσμα, αυτό είχε τα έσοδα, λόγω της πτώσης του δολαρίου, να περιοριστούν. Αυτό δημιούργησε μεγάλα οικονομικά ελλείμματα στις χώρες του ΟΠΕΚ, που εξέτασαν ακόμη και το ενδεχόμενο να αντικαταστήσουν το δολάριο με τον χρυσό στην τιμολόγηση.
Για τον ΟΠΕΚ, “η τελευταία σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι” ήταν όταν οι ΗΠΑ υποστήριξαν το Ισραήλ ενάντια στην Αίγυπτο, στον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ. Στις 19 Οκτωβρίου του 1973, ζητήθηκε από τον Κογκρέσο να δοθούν 2,2 δις δολάρια ως στρατιωτική βοήθεια στο Ισραήλ. Οι Αραβικές χώρες του ΟΠΕΚ ως απάντηση ανέστειλαν τις εξαγωγές του στις ΗΠΑ, αλλά και σε άλλους συμμάχους του Ισραήλ. Αίγυπτος, Συρία και Ισραήλ μπορεί να υπέγραψαν ανακωχή στις 24 Οκτωβρίου 1973, αλλά ο ΟΠΕΚ συνέχισε το εμπάργκο πετρελαίου για την χώρα του προέδρου Νίξον μέχρι τον Μάρτιο του 1974. Αξίζει να αναφέρουμε ότι, εκείνη την περίοδο, οι τιμές του πετρελαίου από 2,90 δολάρια το βαρέλι εκτοξεύτηκαν στα 11,65 δολάρια το βαρέλι.
Επιπτώσεις
Το εμπάργκο του πετρελαίου οφείλεται κυρίως για την οικονομική κρίση του 1973-1975. Οι ΗΠΑ επέβαλαν επί Νίξον τον κατώτατο μισθό, αλλά και τη νομισματική πολιτική της Κεντρικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας (Federal Reserve). Αυτές οι κυβερνητικές πολιτικές των ΗΠΑ δεν βοήθησαν, όπως αναμενόταν, αφού χάρη σε αυτές δημιουργήθηκε η η κρίση, αλλά και ο στασιμοπληθωριμός που την συνοδεύει. Η επιβολή του κατώτατου μισθού ανάγκασε τις εταιρίες να διατηρήσουν υψηλά τους μισθούς, πράγμα που σήμαινε ότι οι επιχειρήσεις απέλυαν εργαζομένους για να μειώσουν το κόστος. Οπότε, είτε μεγάλωναν τα ποσοστά ανεργίας, είτε έκλειναν οι επιχειρήσεις.
Ταυτόχρονα, δεν μπορούσαν να μειώσουν τις τιμές για να αυξήσουν την ζήτηση του δολαρίου. Αυτές έπεσαν μόνο όταν ο κόσμος είχε χάσει τις δουλειές του. Τα πράγματα έγιναν χειρότερα όταν η Fed αύξησε και μείωσε τα επιτόκια, τόσες φορές, που οι επιχειρήσεις έβγαιναν συνεχώς εκτός προϋπολογισμού. Λόγω των υψηλών τιμών, επιδεινώθηκε ο πληθωρισμός και η ύφεση συνεχίστηκε, αφού οι επιχειρήσεις δεν μπορούσαν να προσλάβουν νέους εργαζομένους.
Το εμπάργκο μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια οικονομική βόμβα, η οποία έσκασε σε μια δύσκολη εποχή για την οικονομία των ΗΠΑ. Η εγχώρια παραγωγή σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να καλύψει το κενό που δημιουργούσε ο αποκλεισμός του ΟΠΕΚ. Η οικονομική ύφεση έγινε ολοφάνερα χειρότερη και στους καταναλωτές. Αρχικά, οι υψηλές τιμές του πετρελαίου επηρέασαν την τσέπη τους, καθώς και τα άλλα αγαθά και υπηρεσίες. Οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να αλλάξουν συνήθειες και δεν εμπιστεύονταν πια την κυβέρνηση ότι ήταν ικανή να βρει λύσεις για την κρίση.
Στις ΗΠΑ επικρατούσε πανικός. Ένα παράδειγμα που μπορεί να μας διαφωτίσει είναι ότι οι οδηγοί περίμεναν έξω από τα βενζινάδικα όλη μέρα. Όταν οι σταθμοί ανεφοδιασμού είχαν πράσινη ένδειξη, τότε μπορούσε κάποιος να προμηθευτεί βενζίνη. Αν είχαν κίτρινη ένδειξη τότε σήμαινε ότι είχε διανεμηθεί και θα έπρεπε να περιμένουν μέχρι να ξαναγεμίσει το πρατήριο. Στην περίπτωση που η ένδειξη ήταν κόκκινη, τότε το πρατήριο δεν μπορούσε να τους εξυπηρετήσει. Επιπλέον, σε κάποιες πολιτείες είχε εισαχθεί ο κανόνας ότι τα αυτοκίνητα μπορούσαν να προμηθευτούν μόνο αν ο αριθμός της πινακίδας του τελείωνε σε μονό ή διπλό αριθμό ανάλογα την μέρα, κάτι σαν το Δακτύλιο στην Αθήνα. Βέβαια, δεν είχε σχέση με την κυκλοφορία, αλλά με το πότε προμηθεύονταν το καύσιμο.
Για την αντιμετώπιση της κρίσης, ο Νίξον προχώρησε σε ιδιαίτερα μέτρα, όπως την μείωση του ορίου ταχύτητας σε 55 μίλια την ώρα σε όλη την χώρα, για να μην καταναλώνεται πολύ πετρέλαιο. Ακόμη, καθιέρωσε την θερινή ώρα για όλο τον χρόνο, κατά τα έτη 1974 και 1975. Παράλληλα, το κογκρέσο δημιούργησε το Strategic Petroleum Reserve, που πολύ απλά ήταν αποθεματικό πετρελαίου τουλάχιστον 90 ημερών, για να μπορεί να αντιμετωπιστεί νέα περίπτωση εμπάργκο
Το εμπάργκο πετρελαίου του 1973 ήταν μια νίκη για τις χώρες του ΟΠΕΚ. Τους έδωσε μια νέα δυναμική, νέα ώθηση, αφού έδειξαν ότι μπορούσαν να διαχειριστούν την προσφορά, αλλά και τις τιμές του πετρελαίου. Ο ΟΠΕΚ ήθελε να σταθεροποιήσει την τιμή του πετρελαίου ανάλογα με το συμφέρον του, εφόσον είχε την δύναμη να το κάνει. Εάν η τιμή ήταν πολύ χαμηλά, τότε θα πωλούσαν το προϊόν πολύ φθηνά. Κάτι το οποίο φυσικά δεν το ήθελαν. Το 1979, ακολούθησε η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση, λόγω της επανάστασης στο Ιράν. Εκείνη την εποχή η τιμή του βαρελιού εκτοξεύτηκε στα 35-40 δολάρια το βαρέλι. Μετά, όμως, από αυτή την νίκη των χωρών του ΟΠΕΚ, δημιουργήθηκε μια νέα ισορροπία μεταξύ των χωρών του Περσικού Κόλπου κυρίως και της Δύσης. Για αυτό το λόγο, τα συγκεκριμένα κράτη πλούτισαν πολύ γρήγορα τα χρόνια που ακολούθησαν.
