Του Βασίλη Τρικούπη,
Μετά από δύο πολυετείς σουδανικούς εμφυλίους πολέμους τις τελευταίες δεκαετίες ανάμεσα στον μουσουλμανικό αραβόφωνο Βορρά και τον πολυεθνικό, σε μεγάλο βαθμό χριστιανικό Νότο και την αυτονόμησή του το 2005, το Νότιο Σουδάν οδηγείται σε δημοψήφισμα για την κήρυξη ανεξαρτησίας με τη βοήθεια της διεθνούς κοινότητας τον Ιανουάριο του 2011 και τελική κήρυξη τον ακόλουθο Ιούνη. Το νεότερο πλέον κράτος στον κόσμο και ελεύθερο Νότιο Σουδάν θα ξαναπέσει στα χέρια του εμφυλίου δύο χρόνια μετά.
Κύριοι πρωταγωνιστές αναδεικνύονται ο πρόεδρος Salva Kiir και ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Riek Machar σε ένα σκληρό παιχνίδι εξουσίας εκμεταλλευόμενοι τις εσωτερικές εθνοτικές διαιρέσεις, όπως ορίζει η ιστορική πραγματικότητα για όλη σχεδόν την αφρικανική ήπειρο. Σημειωτέον, το Νότιο Σουδάν είναι πατρίδα για πάνω από 60 φυλές οι οποίες άφησαν τις μεταξύ τους διαφορές μπροστά στον σκοπό της ανεξαρτησίας. Οι διαφορές, ωστόσο ουδέποτε εξαφανίστηκαν με την αποχώρηση της διεθνούς κοινότητας και σε συνδυασμό με την αδυναμία και την διαφθορά του κρατικού μηχανισμού εκδηλώθηκαν. Σειρά από υπονομευτικούς παράγοντες, όπως η άμεση εμπλοκή των γειτονικών χωρών, Σουδάν και Ουγκάντα και άλλων μικρότερων, ο ανταγωνισμός επί των ορυκτών πόρων και τα εισαγόμενα όπλα, ιδίως από την Κίνα, έχουν εντείνει έτι περαιτέρω τη βία.
Έκτοτε παραβιάστηκαν αμέτρητες καταπαύσεις πυρός και μία ειρηνευτική συμφωνία του 2015 κατέρρευσε εντός ενός έτους με τον Machar να φυγαδεύεται πεζός από τη χώρα. Παρότι οι συγκρούσεις βρίσκονται σε ύφεση τον τελευταίο χρόνο, η εφαρμογή της τελευταίας συμφωνίας του 2018 αποδείχθηκε αργή και επιφανειακή λόγω έλλειψης χρηματοδότησης και πολιτικής βούλησης. Πέρυσι, χάθηκαν δύο προθεσμίες που έθεσε ο ΟΗΕ για ειρήνευση εξαιτίας άλυτων σημαντικών ζητημάτων, όπως οι διακανονισμοί ασφαλείας και η διοικητική οργάνωση του κράτους. Ενδεικτική των δυσκολιών αποτελεί η ανάγκη να δημιουργηθεί ενιαίος εθνικός στρατός από τις 41.500 των δυνάμεων της κυβέρνησης και τις αντιπολίτευσης. Οι φυλετικές διαιρέσεις έλαβαν πρόσφατα και θεσμική διάσταση με τον πρόεδρο Kiir να επιβάλει μεροληπτικό εκλογικό καταμερισμό με μείωση των επαρχιών σε 10 με βάση τα εθνοτικά όρια από 32 που όριζε η συμφωνία του 2015 δυναμιτίζοντας οποιαδήποτε προσπάθεια οικοδόμησης εμπιστοσύνης.
Ωστόσο, μόλις το περασμένο Σάββατο κηρύχθηκε επίσημο τέλος στις εχθροπραξίες από τις δύο πλευρές με φιλόδοξες δηλώσεις από την πλευρά της προεδρίας. Συγκροτήθηκε δε και ορκίστηκε μεταβατική κυβέρνηση συνεργασίας στο πλαίσιο της συμφωνίας διανομής ισχύος που υπογράφηκε τον Σεπτέμβριο του 2018 με συμμετοχή αντιπροέδρων από την κυβέρνηση αλλά και την αντιπολίτευση με την προοπτική η χώρα να οδηγηθεί σε εκλογές εντός τριών ετών. Ο πρόεδρος Kiir διεμήνυσε από την πρωτεύουσα Juba πως η ειρήνη ήρθε πλέον πραγματικά και θα απλωθεί σε όλη τη χώρα και κάλεσε τον λαό να συγχωρέσει ο ένας τον άλλον, όπως έκαναν οι δύο ηγέτες. Βέβαια, το πόσο ειλικρινής θα είναι αυτή η συγχώρεση αναμένεται μάλλον να αμφισβητηθεί, καθώς οι κύριοι εσωτερικοί παίκτες ουδόλως έχουν αλλάξει, ενώ μερικοί εξ αυτών κατείχαν και επιτελικές θέσεις και πριν την ανεξαρτητοποίηση του 2011. Επομένως χωρίς αλλαγή σε πρόσωπα, δραστικές αλλαγές είναι σχεδόν απίθανο να συμβούν, πόσο μάλλον με ανοιχτό το ζήτημα της δημιουργίας κοινού στρατού και χωρίς την έγγραφη δέσμευση του προέδρου να εγγυάται την ασφάλεια των διάφορων φυλετικών ομάδων. Χωρίς αμφιβολία, τα διαδικαστικά και θεσμικά θέματα αποτελούν μονάχα την κορυφή του παγόβουνου σε μια χώρα πληττόμενη από εξαετή εμφύλιο.
Ο νοτιοσουδανικός λαός υφίσταται κατάφωρες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συστηματική παρακολούθηση και φιμώσεις, αυθαίρετες συλλήψεις και κρατήσεις και αδυναμία πρόσβασης στη δικαιοσύνη. Ακόμα και αν η ανωτέρω κατάσταση αποτελεί τραγική πραγματικότητα σε πολλές γωνιές του πλανήτη, πρέπει να τονιστεί πως οι εμπλεκόμενοι δεν είναι απλά ανώνυμοι ή επώνυμοι τρομοκράτες, εγκληματικές οργανώσεις ή παρακρατικοί. Όπως φανερώνει πρόσφατη έκθεση της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα Νότιο Σουδάν, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου κυβερνητικά στελέχη καταχράστηκαν εκατομμύρια δολάρια από όλους τους τομείς της οικονομίας μέσω της Εθνικής Αρχής Εσόδων της χώρας. Τυπικά, η Αρχή επιτρέπεται να παρακρατεί έως και 2% των εσόδων με τα υπόλοιπα να πηγαίνουν στον κυβερνητικό ενοποιημένο λογαριασμό. Αντ’αυτού, κατά τα πορίσματα της Επιτροπής, η Αρχή τον περασμένο Οκτώβριο και Νοέμβριο έφτασε να παρακρατεί σχεδόν το 80% των εσόδων, ποσά ζωτικής σημασίας για τα 6 εκατομμύρια από τα 12,5 που κατοικούν στη χώρα και θα μπορούσαν να διατεθούν για ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά αντ’αυτού οδηγούν σε σκοπούμενο υποσιτισμό του πληθυσμού για στρατηγικούς εσωτερικούς πολιτικούς σκοπούς.
Επομένως σε μια χώρα, όπως το Νότιο Σουδάν με προσδόκιμο ζωής 57,68 έτη, δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης 0,413 το 2019 (186η από 189 χώρες και περιοχές) και σπαραγμένη από τις συρράξεις, πάνω από 400.000 νεκρούς (περίπου 4% του πληθυσμού) και 2.240.000 πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, οποιαδήποτε προσπάθεια εξεύρεσης βιώσιμης λύσης για την ειρήνη αξίζει προσοχής. Απαιτεί, ωστόσο, πάνω από όλα, ισχυρή πολιτική βούληση από όλες τις πλευρές, προσεκτικές ρυθμίσεις ως προς την αντιπροσώπευση στην εξουσία των εθνοτικών ομάδων και προσήλωση στο εθνικό συμφέρον πέραν των επιμέρους επιδιώξεων των διάφορων κοντινών ή μακρινών γειτόνων. Καταληκτικά, καθώς ο ΟΗΕ δεσμεύεται από το βέτο της Ρωσίας και της Κίνας που ικανοποιούν τα συμφέροντα της οπλικής τους βιομηχανίας στην περιοχή και οι ΗΠΑ δεν επιθυμούν να συνδράμουν αποφασιστικά στην επίλυση της κρίσης, ενδεχομένως η μόνη ελπίδα για το νοτιοσουδανικό λαό εντοπίζεται στη στάση των πολιτικών ιθυνόντων. Σε κάθε περίπτωση η ειρήνη απαιτεί θυσίες, μικρότερες, όμως από οποιοδήποτε πολιτικό ή φυλετικό συμφέρον.
Γεννήθηκε το 1999 στην Αθήνα. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και εργάζεται στον χώρο της εστίασης. Ασχολείται ερευνητικά με την Ανατολική Ευρώπη, την Τουρκία και την Ανατολική Μεσόγειο στο Εργαστήριο Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών του Πανεπιστημίου. Είναι ενεργός πολιτικά στα τοπικά της Ηλιούπολης στην οποία και μεγάλωσε και συμμετέχει σε ευρωπαϊκά προγράμματα ανταλλαγής Erasmus+. Μιλάει Αγγλικά και Τουρκικά.
