Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,
Τι σχέση έχει η πνευματική ιδιοκτησία με τις παλιές ελληνικές ταινίες και την εξάπλωση της τηλεόρασης; Τι σχέση μπορεί να έχει με παλιά μουσικά κομμάτια και με την εξάπλωση του ραδιοφώνου, ή ακόμη και του YouTube ή του Spotify; Είμαι σίγουρη ότι το μαντεύετε: πρόκειται για τρόπους εκμετάλλευσης έργων, οι οποίοι ήταν άγνωστοι όταν καταρτίστηκαν οι συμβάσεις για την εκμετάλλευση αυτών των έργων. Έτσι, πολλές φορές ανέκυψε στο νομικό κόσμο το πρόβλημα της προστασίας του δημιουργού σε έναν κόσμο που αλλάζει και παρέχει ολοένα και περισσότερες εφαρμογές της εκμετάλλευσης ενός έργου.
Το Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας είναι τομέας του ιδιωτικού δικαίου, που έχει ως στόχο την προστασία του δημιουργού από καταστάσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να απειλήσουν την αξιοποίηση του έργου του για τον βιοπορισμό του ή να τον δεσμεύσουν υπέρμετρα στο μέλλον. Γι’ αυτό και ο νομοθέτης θέσπισε τον κανόνα ότι απαγορεύεται να γίνουν αντικείμενο σύμβασης οι μελλοντικοί τρόποι εκμετάλλευσης, συνεπώς κάθε τέτοια σύμβαση είναι άκυρη και την ακυρότητά της μπορεί να επικαλεστεί μόνο ο ίδιος ο δημιουργός. Στην πραγματικότητα, ο κανόνας αυτός επικυρώνει και ρητά την ερμηνεία που ήδη γινόταν δεκτή πριν τον νόμο 2121/1993, με βάση την αρχή του σκοπού της μεταβίβασης και τον μερισμό των εξουσιών. Στόχος είναι η προστασία του δημιουργού από δεσμεύσεις σχετικές με άγνωστους κατά τον χρόνο της σύμβασης τρόπους εκμετάλλευσης, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου και την πρόοδο της τεχνολογίας θα μπορούσαν να αποβούν οικονομικά επιζήμιες για τον ίδιο. Ως άγνωστοι τρόποι εκμετάλλευσης θεωρούνται κατά την κρατούσα άποψη «όσοι αποτελούν τεχνικά νέο, αυτόνομο και αξιοποιήσιμο τρόπο εκμετάλλευσης του έργου και έχουν επικρατήσει στις συναλλαγές».
Το εάν ένας νέος τρόπος εκμετάλλευσης είναι πράγματι άγνωστος κατά τον χρόνο κατάρτισης της σύμβασης είναι επίσης ένα ζήτημα. Θεωρείται από πολλούς ότι δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ως άγνωστος ένας τρόπος εκμετάλλευσης, ο οποίος από τεχνικής πλευράς είναι δυνατός κατά τον χρόνο κατάρτισης της σύμβασης, ακόμα κι αν δεν έχει επικρατήσει στις συναλλαγές. Από την πιο ευνοϊκή προς τον δημιουργό άποψη, όμως, υποστηρίζεται ότι άγνωστος πρέπει να θεωρείται ο τρόπος εκμετάλλευσης εκείνος που δεν είναι γνωστός ή οικείος στον μέσο δημιουργό.
Ίσως το πιο διαδεδομένο παράδειγμα άγνωστων τρόπων εκμετάλλευσης στον ελληνικό χώρο να είναι αυτό που πραγματεύεται τα κινηματογραφικά έργα προηγούμενων δεκαετιών (1950-1975), των οποίων οι δημιουργοί δε θα μπορούσαν να είχαν προβλέψει τη ραγδαία ανάπτυξη της τηλεόρασης. Συνεπώς, είχαν καταρτίσει συμβάσεις που προέβλεπαν την εκμετάλλευση αυτών μέσω της προβολής τους σε κινηματογράφους. Τα ελληνικά δικαστήρια, χωρίς να αναφέρονται συγκεκριμένα στο άρθρο 13 παρ. 5 του Ν2121/1993, κατέληξαν σε μια σειρά αποφάσεων (ΕφΑθ 4499/2000, ΚριτΕ 2001, Μ.Πρ.Πειραιά 5745/2002 κ.α.), με τις οποίες αποφάνθηκαν ότι η προβολή στην τηλεόραση αποτελούσε πραγματικά νέο τρόπο εκμετάλλευσης, από τη στιγμή που ναι μεν η τηλεόραση ως μέσο ήταν γνωστή όταν παράχθηκαν οι ταινίες αυτές, αλλά δεν ήταν καθόλου διαδεδομένη ειδικά στον ελληνικό χώρο και οι δημιουργοί των ταινιών δεν ήταν σε θέση να αντιληφθούν την επικείμενη επικράτηση του νέου μέσου στις συναλλαγές, συνεπώς οι καταρτισθείσες συμβάσεις αφορούσαν αποκλειστικά και μόνο την προβολή στον κινηματογράφο. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε στην απόφαση 4499/2000 του Εφετείου Αθηνών, θεωρήθηκε ότι στις συναφθείσες συμβάσεις, στους αντισυμβαλλομένους των δημιουργών αποδόθηκαν «μόνο όσες εξουσίες ήταν γνωστές κατά τη σύναψη των συμβάσεων αυτών και μόνο εκείνες οι εξουσίες που ήταν απαραίτητες για την εκπλήρωση του σκοπού των συμβάσεων». Παρόμοια στάση τηρήθηκε και αναφορικά με την εκμετάλλευση των ταινιών με την εγγραφή τους σε βιντεοταινίες, αλλά και με την προβολή τους στην τηλεόραση ή με τη διαφορετική εκμετάλλευση των μουσικών κομματιών που είχαν γραφεί συγκεκριμένα για τις ταινίες αυτές, χωρίς την άδεια των δημιουργών τους.
Οι νέοι τρόποι εκμετάλλευσης αποτελούν ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον κομμάτι του δικαίου Πνευματικής Ιδιοκτησίας, ιδιαίτερα επειδή είναι πολύ επίκαιροι. Τη στιγμή που η Ευρωπαϊκή Ένωση και αντίστοιχα οι ΗΠΑ, πασχίζουν να εντάξουν στην παραδοσιακή έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας το User Generated Content και να προστατεύσουν τους δημιουργούς από τις προσβολές των δικαιωμάτων τους στον αχανή κόσμο του διαδικτύου, είναι καλό όλοι, τόσο ως δημιουργοί όσο και ως κοινό, να είμαστε ενημερωμένοι και να γνωρίζουμε την αξία της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων.
Πηγές
- Π. Κοριατοπούλου-Αγγελή, Λεξικό πνευματικής ιδιοκτησίας: Λημματογραφημένη ερμηνεία, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2008.
- Λ. Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2017.
- Ι.Νικολόπουλος, Η μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2005.
Γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Νομικής στο ΕΚΠΑ. Αναπτύσσει ιδιαίτερη δράση σε φοιτητικούς οργανισμούς και εκδηλώσεις, βρίσκεται στο διοικητικό συμβούλιο της Unique Minds και έχει συμμετάσχει σε πολλά συνέδρια και ημερίδες. Την ενδιαφέρει η συγγραφή νομικών και λογοτεχνικών άρθρων, τάσεις τις οποίες ικανοποιεί η συμμετοχή της στο OffLine Post. Γνωρίζει Αγγλικά και Γερμανικά.
