Του Βασίλη Τρικούπη,
Στην εκπνοή του περασμένου μήνα (31 Ιανουρίου) ο Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Mevlüt Çavuşoğlu, επισκέφθηκε τη Βουλγαρία και συναντήθηκε με την ομόλογο του Ekaterina Zakharieva και τον πρωθυπουργό Boyko Borisov σε μία ιδιαίτερα κομβική συγκυρία, δεδομένων τόσο των προκλήσεων που η ίδια η χώρα αντιμετωπίζει όσο και των ευρύτερων πολιτικών και γεωοικονομικών εξελίξεων στην Ευρώπη και στην ευρύτερη γειτονιά μας. Χαρακτηριστικά, στην κοινή συνέντευξη τύπου που δόθηκε μετά τη συνάντηση των δύο αξιωματούχων τονίστηκε η αναγκαιότητα οι σημερινές καλές σχέσεις των χωρών να προωθηθούν ακόμα περισσότερο και να αποκτήσουν σταθερότητα και βιωσιμότητα. Τέτοιες δηλώσεις σίγουρα αποτελούν ευήκοες και στερεότυπες διατυπώσεις μετά από συναντήσεις υψηλόβαθμων, δεν θα πρέπει, όμως, να παραγνωρίζεται ότι διόλου δεδομένη πρέπει να θεωρείται η θετική έκβαση τέτοιων συναντήσεων.
Μόλις τον περασμένο Μάρτιο οι δύο χώρες βρέθηκαν στα πρόθυρα σοβαρής ρήξης στις μεταξύ τους σχέσεις, καθώς ο κος Çavuşoğlu σε τοπική προεκλογική εκδήλωση της Ραιδεστού σε σχόλιο του επί της διαδικασίας τροποποίησης του Θρησκευτικού Νόμου της Βουλγαρίας άφησε να εννοηθεί πως αναμείχθηκε στην εξεύρεση λύσης ως προς το ζήτημα των χρεών του Μουφτή της Μουσουλμανικής κοινότητας ύψους 4 εκ. ευρώ σε ασφαλιστικές εισφορές μετά τη λήξη της χρηματοδότησης της Μουφτείας από την Άγκυρα. Το βουλγαρικό Υπουργείο Εξωτερικών υπό την κα Zakharieva κατηγόρησε την Τουρκία για κατάφωρη ανάμειξη στα εσωτερικά ζητήματα της χώρας και διάφοροι παράγοντες ενεπλάκησαν για την επίλυση της παρεξήγησης, χωρίς όμως να είναι η πρώτη φορά που τα θρησκευτικά ζητήματα έφεραν δυσφορία στη χώρα με τη μεγαλύτερη ποσοστιαία μουσουλμανική μειονότητα στην Ευρώπη. Ιδιαίτερα η βουλγαρική δεξιά προοδευτικά πολώνει τη ρητορική της, όσο η τουρκική Diyanet (Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων) αναλαμβάνει αναστηλώσεις και χρηματοδοτήσεις τζαμιών και μουσουλμανικών ιδρυμάτων στη βουλγαρική επικράτεια.
Ως μια ακόμα μελετημένη συγκυρία η συνάντηση των δύο αξιωματούχων έγινε την προγραμματισμένη ημέρα για το Brexit. Η 31 Ιανουαρίου νοηματοδοτήθηκε ως το τέλος του γάμου με τη μεγαλόνησο, αλλά και ως μία νέα αρχή για την εξεύρεση του βηματισμού της Ένωσης και την ουσιαστική εμβάθυνση με την προοπτική της διεύρυνσης προς τα Δυτικά Βαλκάνια. Για την Τουρκία πάλι αξιοποιήθηκε ως μια μοναδική ευκαιρία για την ανάδειξη του ρόλου της ως δύναμης κομβικής, δεδομένης της επί δεκαετίες διαδικασίας διαπραγματεύσεων για προσχώρηση στην Ένωση. Η ίδια η κα Zakharieva μάλιστα, αναγνωρίζοντας τον ρόλο της Τουρκίας «ως γείτονος, συμμάχου στο ΝΑΤΟ και», κυρίως, «ενός από τους μεγαλύτερους οικονομικούς εταίρους της Βουλγαρίας» επιβεβαιώνει την δυνατότητα αξιοποίησης της δομικής ισχύος της εντός της ΕΕ προς όφελος της Τουρκίας με όρους ασυμμετρίας. Η παρούσα συγκυρία, μάλιστα, των μεταναστευτικών ροών προσθέτει στον διαπραγματευτικό ζυγό υπέρ της τουρκικής πλευράς. Γεωοικονομικά, επιπλέον, μόλις την Πρωτοχρονιά του 2020 ξεκίνησαν οι ροές ρωσικού φυσικού αερίου μέσω του αγωγού Turkish Stream από του οποίου το 46% της διοχετευόμενης ποσότητας καταλήγει στα Τούρκο-βουλγαρικά σύνορα. Η επιδίωξη της Τουρκίας να αξιοποιεί τα διαπραγματευτικά της οφέλη ως ενεργειακού κόμβου δυνητικά αποτελεί σοβαρό μοχλό πίεσης προς τη γείτονα και θα ήταν τουλάχιστον αφελής όποια υπόθεση πως η Βουλγαρία δε βρίσκεται εντός των στοχεύσεων της τουρκικής ενεργειακής διπλωματίας και της διασυνδεσιμότητας των στοχεύσεων της Τουρκίας στα διάφορα επίπεδα.
Από ευρωπαϊκό έδαφος, τέλος, ο κος Çavuşoğlu, με αφορμή το περιστατικό του σκισίματος της τουρκικής σημαίας από τον ανεξάρτητο -πλέον- ακροδεξιό ευρωβουλευτή Ιωάννη Λαγό, καταδικάζοντας τον αντισημιτισμό και την ακροδεξιά ρητορική και παραδίδοντας «μαθήματα ευρωπαϊκής δημοκρατίας» τόνισε εκ νέου το ρόλο της στη διαχείριση του προσφυγικού και στην αντιτρομοκρατία. Οι πολιτικής σημασίας αυτές δηλώσεις συνοδεύτηκαν από επιστολή που απευθύνθηκε σε αξιωματούχους της ΕΕ, η οποία τόνιζε τη σημασία η διαδικασία διεύρυνσης να διεξαχθεί με αξιόπιστο, βιώσιμο, δίκαιο και ευέλικτο τρόπο αναφερόμενη στην ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας. Σύμφωνα με την τουρκική πλευρά, μάλιστα, η γείτονα προχωρά σε πρωτοβουλία ρυθμίσεων που θα αφορούν σε έξι κεφάλαια ακόμα, συμπεριλαμβανομένης της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, στο πνεύμα των κριτηρίων της Κοπεγχάγης.
Επομένως και καταληκτικά, η πρόσφατη συνάντηση των δύο ΥΠΕΞ Çavuşoğlu και Zakharieva, ανέδειξαν για άλλη μια φορά τις πάγιες επιδιώξεις της Τουρκίας να αποτελεί μέρος των εξελίξεων στην ευρωπαϊκή ήπειρο και να διευρύνει τη διαπραγματευτική της ισχύ προσεγγίζοντας δομικά την Ένωση. Ομολογουμένως, όμως η παράλληλη πάγια χρήση σκληρών μέσων όπως η στρόφιγγα των μεταναστευτικών ροών, είτε απευθυνόμενη ασύμμετρα σε μεμονωμένα κράτη- μέλη της ΕΕ, όπως η Βουλγαρία ή η Ελλάδα, είτε συνολικά με την Ένωση φωτίζει τις πραγματικές της επιδιώξεις να κερδίζει πρόσκαιρα πολιτικά και οικονομικά οφέλη παρά σταθερές και διαχρονικές σχέσεις εμπιστοσύνης και συνεργασίας. Η συνεχής εμμονή, τέλος, στην υπερτόνιση της δυνατότητας να ορίζει τους όρους εξάρτησης με τους γείτονες, ανησυχία μόνο μπορεί να προκαλέσει, όσο, μάλιστα, η Ένωση αποτελεί ακόμα έναν οικονομικό γίγαντα αλλά πολιτικό νάνο, αδύναμο να προστατεύσει αποτελεσματικά την περιφέρειά της σε παρόμοιας φύσης πιέσεις.
