Της Δήμητρας Ροδοβίτου,
Να είσαι ο εαυτός σου.
Ίσως η πιο κοινότυπη φράση που ακούμε συνεχώς, και συνήθως, από τους πρεσβευτές του αγνού αυθορμητισμού.
Εάν είσαι, λοιπόν, κι εσύ ένας από αυτούς, ξέρεις, εκείνους τους αυθόρμητους, παρορμητικούς, μα κυρίως ειλικρινείς μέσα στον αυθορμητισμό τους, ανθρώπους, συνέχισε την ανάγνωση και… πού ξέρεις; Ίσως βρεθείς μερικά χιλιόμετρα μακριά και κάποιες χιλιάδες χρόνια πίσω.
Στο σημερινό μου άρθρο, λοιπόν, για το OffLine Post, τοποθετούμεθα εις την Ασία του 5ου, περίπου, αιώνα π.Χ.
Το παράδοξο του Wu Wei
Ή αλλιώς, η τέχνη του να μην προσπαθείς.
Ο Κινεζικός αυτός όρος συνδέεται με τον όρο «αβίαστη προσπάθεια», δηλαδή, τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί κάποιος αρμονικά με το περιβάλλον του χωρίς κάποια υπερπροσπάθεια, ακόμη κι όταν διακυβεύεται κάτι ιδιαίτερα σημαντικό. Εν ολίγοις, συνδέεται με την έννοια της ροής των πραγμάτων και το πώς αυτά καθιστούν μία ενέργεια αποδοτική, όταν από πλευράς του ενεργούντος δεν εκπέμπεται κάποιου είδους προσπάθεια που τον απομακρύνει από τον αυθεντικό του εαυτό.
Υφίσταται, όμως, η έννοια της «μη προσπάθειας», όταν προσπαθείς να είσαι ο εαυτός σου;
Στο ακριβές αυτό σημείο διαχωρίζονται δια παντός οι απόψεις δύο μεγάλων Ασιατικών Σχολών. Του Ταοϊσμού και του Κομφουκιανισμού.
Η Κομφουκιανή προσέγγιση του θέματος δεν ακυρώνει την έννοια της προσπάθειας. Αντιθέτως, προϋποθέτει μία αρχική υπερπροσπάθεια, η οποία σε συνδυασμό με την τεράστια θέληση και την αυστηρή προσκόλληση στους κανόνες, τις παραδόσεις και τα τελετουργικά, επιτυγχάνει διεξοδικά την πρέπουσα συμπεριφορά, η οποία με τη σειρά της σε βάθος χρόνου θα γίνει η δεύτερη φύση του ενεργούντος προσώπου. Απλούστερα, σύμφωνα με την προκείμενη θεωρία, προκειμένου ο άνθρωπος να αγγίξει την άνευ προσπάθειας αποδοτικότητα, πρέπει να καταβάλλει υπέρμετρες προσπάθειες, έως ότου να κατακτήσει τον αυθορμητισμό.
Πώς, όμως, είσαι πραγματικά αυθόρμητος, όταν προσπαθείς να είσαι αυθόρμητος;
Εδώ, λοιπόν, επεμβαίνει η Σχολή των Ταοϊστών για να εκφράσει την αντίθεσή της.
Σύμφωνα με τον Ταοϊσμό, «το χείριστο είδος Αρετής δεν σταματά ποτέ να πασχίζει για την Αρετή, και έτσι δεν μπορεί να φτάσει ποτέ στην Αρετή». Συνεπώς, δε δύναται να χαρακτηριστεί ένα Wu Wei αυθεντικό, όταν έχει προηγηθεί προσπάθεια για την επίτευξή του. Ας δούμε, όμως, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα:
-Αν κάποιος προσπαθεί να είναι καλός, στοργικός, (…), τότε στην πραγματικότητα δεν είναι.
Η αρχαία σημασία έγινε σαφέστερη το 1993, όταν ανακαλύφθηκαν κάποιες λωρίδες μπαμπού σε έναν τάφο στο χωριό Guodian της Κεντρικής Κίνας. Το κείμενο πάνω στο μπαμπού, το οποίο γράφτηκε πολύ πριν από τον 3ο αιώνα π.Χ., συμβούλευε τους επίδοξους πολιτικούς ότι, εάν θέλουν να διατηρήσουν την κοινωνική εντολή, δεν είναι αρκετό να ακολουθούν τους κανόνες και να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους, αλλά χρειάζεται να έχουν μία ενστικτώδη αίσθηση των καθηκόντων τους:
«Αν προσπαθείς να είσαι πατρικός, αυτό δεν αποτελεί πραγματική πατρικότητα. Αν προσπαθείς να είσαι υπάκουος, αυτό δεν αποτελεί πραγματική υπακοή. Δεν πρέπει να προσπαθείς, όμως, δεν πρέπει και να μην προσπαθείς.»
Αντ’ αυτού, εξασκείς μια προσποιητική στάση, υποκρίνεται, δηλαδή, την ιδιότητα που επιθυμείς να κατακτήσεις, ελπίζοντας πως η προσήλωσή σου αυτή, με τη βοήθεια του χρόνου, θα καταστήσει την επιθυμητή ιδιότητα μέρος του εαυτού σου. Η παραπάνω επεξήγηση αμαυρώνει, έτσι, την έννοια του αυθεντικού αυθορμητισμού, ο οποίος, σύμφωνα με τον Ταοϊσμό, πρέπει να αναβλύζει από το εσωτερικό της ψυχής.
Το πείραμα του εκκρεμούς
Ψυχολόγοι, μέσω του πειράματος του εκκρεμούς, κατάφεραν να αποδείξουν την εξής θεωρία των Ταοϊστών, ότι δηλαδή η υπερπροσπάθεια οδηγεί στην αναπαραγωγικότητα. Όταν ζητήθηκε, δηλαδή, από κάποιον να διατηρήσει το εκκρεμές ακίνητο, η προσπάθειά του τον έκανε να το κινεί ακόμα περισσότερο.
Οι Tαοϊστές, συνεπώς, δεν πάσχιζαν. Αντί να ακολουθούν την άκαμπτη εκπαίδευση και τα τελετουργικά, όπως υπαγόρευε ο Κομφούκιος, αποσκοπούσαν στην απελευθέρωση της φυσικής αρετής που κρύβεται μέσα μας. Μέχρι σήμερα, ωστόσο, φιλόσοφοι, ψυχολόγοι και νευροεπιστήμονες διαφωνούν σχετικά με το κατά πόσο η ηθική και η συμπεριφορά καθοδηγούνται από ορθολογιστικές επιλογές ή από ασυνείδητα συναισθήματα.
Τον 4ο αιώνα π.Χ., ο Κινέζος φιλόσοφος Μένκιος, συνδύασε την Κομφουκιανή με την Ταοϊστική προσέγγιση: «Προσπάθησε, αλλά όχι πολύ σκληρά». Για να εξηγήσει την προσέγγισή του, ο Μένκιος παρέθεσε μία παραβολή:
«Ήμουν έξω στα χωράφια βοηθώντας τα βλαστάρια να μεγαλώσουν. Βρήκα ένα μάτσο μαραμένα βλαστάρια που είχαν ξεριζωθεί.»
Τα βλαστάρια είναι η αντίληψη του Μένκιου για το Wu Wei: κάτι φυσικό που απαιτεί ήπια καλλιέργεια. Φυτεύεις τον σπόρο και ποτίζεις τους βλαστούς, αλλά κάποια στιγμή χρειάζεται να αφήσεις τη φύση να κάνει τη δουλειά της. «Άφησε απλά τα βλαστάρια να είναι ο εαυτός τους.»
Επιστρέφοντας, λοιπόν, στο σήμερα, στην πόλη σου, στην οθόνη αυτή που σήμερα σε ταξίδεψε στην Ανατολή, θα συνειδητοποιήσεις πως -τόσο σε επαγγελματικά, όσο και σε ερωτικά, αλλά και κοινωνικά πλαίσια- προσπαθούμε συνεχώς να κωδικοποιήσουμε τον πομπό μας. Δεν είναι τυχαίο πως μεγάλες εταιρείες, πριν από την επίτευξη κάποιας υψίστης σημασίας συμφωνίας, επιδιώκουν ένα δείπνο. Το αλκοόλ σε απελευθερώνει, σε κάνει πιο αυθόρμητο. Συνεπώς, σε κάνει πιο αυθεντικό. Όπως ακριβώς, φυσικά, και σε ένα ραντεβού. Το αλκοόλ αποτελεί σημαντικό κατασταλτικό παράγοντα της νευρικότητας, η οποία με τη σειρά της αποβαίνει, στην πλειοψηφία της, καταστροφική.
Πριν καταφύγει, όμως, σε απανωτά ποτήρια ημίγλυκου κρασιού, προκειμένου να είσαι ο εαυτός σου, σκέψου τη θεωρία του Μένκιου. Προσπάθησε, αλλά όχι πολύ σκληρά. Προσπάθησε να μη φιλτράρεις αυτό που σκέφτεσαι, να εκφράζεις αυτό που σκέφτεσαι με τον τρόπο ακριβώς που το σκέφτηκες. Αλλά μην προσπαθήσεις πολύ, διότι τότε δε θα είναι αυθεντικό..
Πόσο δύσκολο είναι τελικά να είμαστε απλώς ο εαυτός μας;
