Του Άρη Κατσίδη,
Αστάθεια, αύξηση των τιμών, πληθωρισμός, μεγάλα κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα, διαφθορά είναι συχνά φαινόμενα για όλες τις χώρες πια σε παγκόσμια κλίμακα. Το παγκόσμιο χρέος έχει αυξηθεί κατακόρυφα και την προηγούμενα δεκαετία ξεπέρασε τρεις φορές το παγκόσμιο ΑΕΠ. Η οικονομία συνδέεται άρρηκτα με το χρηματιστήριο και επηρεάζεται άμεσα σε κάθε κίνησή του. Ένα χρηματιστηριακό κραχ, λοιπόν, προκαλεί τεράστια προβλήματα τόσο στους επενδυτές και στην αγορά όσο και στην καθημερινότητα των ανθρώπων και στις τιμές των προϊόντων.
Ένα νέο χρηματιστηριακό κραχ δεν είναι απίθανο να γίνει. Οι οίκοι αξιολόγησης και οι ειδικοί ενημερώνουν ότι όλοι πρέπει να προσέχουν τις κινήσεις τους σε μια τόσο δύσκολη εποχή. Χαρακτηριστικά, η Κεντρική Τράπεζα του Καναδά ανέφερε ότι πολύ πιθανόν να δημιουργηθεί μια «τέλεια οικονομική καταιγίδα» εντός του 2020. Πρόπερσι τέτοια εποχή, τέλη Ιανουαρίου – αρχές Φεβρουαρίου, ο Dow Jones έπεσε 650 μονάδες και είχε αρνητικό πρόσημο με 10,4%. Όλοι φοβήθηκαν τότε ότι θα είχαμε μια νέα χρηματιστηριακή κρίση. Μπορεί να είχαμε μια τεράστια πτώση, όμως ο δείκτης διορθώθηκε και τώρα πια κινείται με κανονικούς ρυθμούς ξανά.
Ένα κραχ αντιπροσωπεύει ένα σοβαρό ποσοστό πτώσης των δεικτών και των μετοχών ενός χρηματιστηρίου. Για να γίνει διόρθωση του κραχ πρέπει να βρίσκεται σε επίπεδα περίπου στο 10% από το υψηλό των 52 εβδομάδων. Αν οι τιμές έχουν πέσει 20%, τότε βρισκόμαστε σε bear market (η αγορά στην οποία οι τιμές πέφτουν ή αναμένεται να πέσουν στο μέλλον και επικρατεί απαισιοδοξία για το μέλλον της).
Τι προκαλεί ένα κραχ;
Όπως είπαμε, ένα χρηματιστηριακών κραχ είναι η απότομη και ξαφνική πτώση των τιμών των μετοχών ενός χρηματιστηρίου που φτάνει διψήφια νούμερα. Την δημιουργία μιας τέλειας καταιγίδας, που οδηγούν σε κρίσεις, την επηρεάζουν διάφοροι παράγοντες όπως: η συνεχής αύξηση των τιμών των μετοχών, όταν ο δείκτης P/E (τιμή προς κέρδη ανά μετοχή) υπερβαίνει τους συνηθισμένους μέσους όρους, λόγω κάποιας υποβάθμισης από έναν οίκο αξιολόγησης, πολιτικοί και κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες, καθώς και η υπερβολική αισιοδοξία των επενδυτών. Ας αναλύσουμε συνοπτικά ποιες ήταν οι μεγαλύτερες κρίσεις στο αμερικανικό χρηματιστήριο.
Πρώτα πρέπει να αναφέρουμε το κραχ του 1929, από όπου ξεκίνησε η μεγάλη οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1920 και του 1930 (Great Depression). Στις 24 Οκτωβρίου 1929, γνωστή η μέρα και ως μαύρη Τετάρτη των χρηματιστηρίων, ξεκίνησε η μεγάλη κρίση με πτώση των τιμών στο 11%. Ο δείκτης επανήλθε γρήγορα και διορθώθηκε, αφού πουλήθηκαν 12,9 εκατομμύρια μετοχές. Αυτό ήταν το τριπλάσιο από μια συνηθισμένη ημέρα συναλλαγών.
Την Παρασκευή, οι συναλλαγές είχαν επιστρέψει στην κανονικότητα και τα χρηματιστήρια έδειξαν να συνέρχονται από την πτώση. Ωστόσο, οι αγορές εμφάνισαν εκ νέου 13% πτώση την επόμενη Δευτέρα, που έμεινε στην ιστορία γνωστή και ως μαύρη Δευτέρα. Αυτό συνέβη παρά τις μεγάλες προσπάθειες των τραπεζιτών να σώσουν την κατάσταση και να σταματήσουν τον πανικό που υπήρχε. Την επόμενη μέρα, τη μαύρη Τρίτη οι αγορές είχαν αρνητικό πρόσημο και έπεσαν και πάλι κατά 13%. Με αυτόν τον τρόπο χάθηκε η εμπιστοσύνη των επενδυτών στην Wall Street και ξεκίνησε η μεγάλη κρίση. Άξιο αναφοράς αποτελεί το γεγονός ότι στα επίπεδα προ κρίσης, ο Dow Jones δεν κατάφερε να φτάσει μέχρι τις 23 Νοεμβρίου 1954.
Κρίση του 1987
Σκηνές πανικού στην Wall Street είδαμε να επικρατούν και τον Οκτώβριο του 1987. Η κρίση του 1987, γνωστή και ως μαύρη Δευτέρα, ήταν η μέρα που έγινε η μεγαλύτερη πτώση του δείκτη Dow Jones όλων των εποχών, σε επίπεδο αναφοράς μιας μέρας. Μπορεί ως νούμερα να σημειώθηκαν μεγαλύτερες κρίσεις, αλλά ποσοτικά το 1987 ήταν η μεγαλύτερη.
Ο δείκτης του αμερικανικού χρηματιστηρίου είχε συντριβεί, με πτώση 20,4% μέσα σε μια μέρα! Η χρονιά είχε ξεκινήσει και πήγαινε πολύ καλά. Πριν την κρίση, μέσα στη χρονιά, οι αγορές σημείωσαν άνοδο 43%. Τον Αύγουστο του 1987, ο δείκτης Dow Jones είχε φτάσει στις 2.700 μονάδες. Ακολούθησαν μεγάλες πτώσεις του δείκτη που τον έφεραν σε επίπεδα 2.200 μονάδων. Την μαύρη Δευτέρα, όμως, μέσα σε μια μέρα είχαμε πτώση 22% της αξίας του χρηματιστηρίου και ο δείκτης έπεσε 500 μονάδες!
Τρεις παράγοντες προκάλεσαν αυτή τη μεγάλη κρίση. Πρώτον, οι επενδυτές ήταν απογοητευμένοι από την νομοθεσία anti-takeover που ψηφίστηκε από το Κογκρέσο. Δεύτερον, οι ξένοι επενδυτές ξεκίνησαν να πωλούν τα μερίδια τους όταν το αμερικανικό δημόσιο ανακοίνωσε ότι μπορεί να υπάρξει πτώση του δολαρίου. Τρίτον, η επιθετική νομισματική πολιτική της Federal Reserve (Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ) επιδείνωσε την κρίση και με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε μεγάλη ύφεση. Άλλοι λόγοι που αναφέρονται, από τους ειδικούς, ότι ευθύνονται για την κρίση είναι οι διεθνείς οικονομικές εξελίξεις, αλλά και το ότι η νέα τεχνολογία των δικλείδων ασφαλείας των χαρτοφυλακίων δεν λειτουργούσε αποδοτικά.
Μία ακόμη αξιοσημείωτη κρίση που προκάλεσε την πτώση των τιμών των αγορών είναι η Ασιατική του 1997. Πάλι στο μήνα Οκτώβριο, ο Dow Jones είχε πέσει 554,26 μονάδες, σε απάντηση της πτώσης 6% του δείκτη Hang Seng στο χρηματιστήριο του Χονγκ Κονγκ. Οι επενδυτές είχαν ανακαλύψει μια ευκαιρία, την επένδυση στο ταϊλανδέζικο μπαχτ, το οποίο ήταν συνδεδεμένο με το αμερικανικό δολάριο (1 δολάριο= 25 μπαχτ). Η οικονομία της Ταϊλάνδης πήγαινε εξαιρετικά, αλλά όταν οι επενδυτές αποφάσισαν να φύγουν από εκεί, η Κεντρική Τράπεζα της Ταϊλάνδης έμεινε ακάλυπτη και είχε ξεμείνει από δολάρια. Οι υπεύθυνοι προσπαθούσαν να βρουν λύσεις, κυρίως με κερδοσκόπους. Τελικώς δεν κατόρθωσαν να σώσουν την κατάσταση. Όλα τα νομίσματα των χωρών της Ασίας, όπως συνεπώς και της Ταϊλάνδης υποτιμήθηκαν.
Η ασιατική κρίση επηρέασε αρνητικά το πετρέλαιο, τις αγορές της Βραζιλίας και της Αργεντινής, αλλά ήταν και μία μεγάλη αίτια της χρηματοοικονομικής κρίσης στην Ρωσία το 1998. Η πτώση του χρηματιστηρίου οδήγησε σε κατάρρευση του Long-Term Capital Management (LTCM) στις ΗΠΑ, το οποίο κατέγραψε ζημιές 4,6 δις δολάρια.
Φούσκα dot-com
Μία από τις μεγαλύτερες φούσκες όλων των εποχών έγινε ανάμεσα στα τέλη του 1990 και στις αρχές του 2000. Το διαδίκτυο και τα νέα τεχνολογικά προϊόντα είχαν την τιμητική τους. Οτιδήποτε συνδεόταν με νέα βιομηχανία και με ίντερνετ είχε πάντα μεγάλη και υπερβολική επιτυχία και απήχηση εκείνη την εποχή. Έτσι δημιουργήθηκε και η κρίση dot-com στο δείκτη Nasdaq, το Μάρτιο του 2000. Ο δείκτης αυτός περιέχει κυρίως εταιρίες τεχνολογίας και εκτοξεύτηκε από τις 500 μονάδες που ήταν τον Απρίλιο του 1991 σε επίπεδα πάνω από 5000 μονάδες το Μάρτιο του 2000. Το υψηλότερο σημείο που είχε φτάσει ήταν οι 5,048.62 στις 10 Μαρτίου του 2000. Όμως οι επενδυτές κατάλαβαν ότι οι περισσότερες εταιρίες ήταν μια φούσκα και οι αγορές, κατά διαστήματα, άρχισαν να πέφτουν σε μεγάλο ποσοστό, αφού πωλούσαν πολλοί τα μερίδια τους. Η χειρότερη πτώση του δείκτη σημειώθηκε στις 5 Δεκεμβρίου με -10,5%. Ο Nasdaq κατρακύλησε στο τέλος της χρονιάς στις 2,470.52 μονάδες, χάνοντας 51,1% της αξίας που είχε το Μάρτιο.
Η φούσκα του dot-com δημιουργήθηκε, όπως είπαμε, γιατί όλοι επένδυαν σαν τρελοί στις τεχνολογικές εταιρίες στο χρηματιστήριο. Όλοι θεωρούσαν ότι το να έχεις μετοχές στον τεχνολογικό τομέα είναι επένδυση με σίγουρη απόδοση, γιατί η τεχνολογία είναι το μέλλον. Μπορεί μεν κάποιες εταιρείες να είναι εν μέρει αποδοτικές, όμως δεν ήταν αυτή πραγματική αιτία. Οι τεχνολογικές εταιρίες ήταν αποδοτικές λόγω του ότι ζούσαν υπό τον φόβο του ιού στον υπολογιστή Y2K και για αυτό όλες αναβάθμισαν τα συστήματα τους. Αυτές οι κινήσεις τους είχαν ως αποτέλεσμα να ανέβουν πολύ ψηλά οι μετοχές τους.
Παράλληλα με την φούσκα του dot-com, οι αγορές είχαν να αντιμετωπίσουν και τις συνέπειες της αγοράς μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Μετά από εκείνη την μέρα και για τέσσερις μέρες, οι αγορές ήταν κλειστές. Όταν ξανάνοιξαν, στις 17/9, ο Dow Jones είχε πέσει 7%, δηλαδή κατά 685 μονάδες. Η ύφεση συνεχίστηκε μέχρι το 2002.
Χρηματοπιστωτική κρίση του 2008
Η κρίση των αγορών του 2008 ξεκίνησε από την πτώση κατά 777,68 μονάδες του Dow Jones στις 29 Σεπτεμβρίου. Είχε σπάσει ρεκόρ για την μεγαλύτερη πτώση όλων των εποχών στο Αμερικανικό χρηματιστήριο, αφού, από τις 11.143,13 μονάδες, έπεσε σε μια μέρα στις 10.365,45 μονάδες. Πολλοί θεωρούν πως για αυτήν την κρίση οφείλεται η φούσκα των επενδυτικών ακινήτων που «έσκασε» εκείνη την εποχή. Οι επενδυτές, μετά την φούσκα του dot-com, επικεντρώθηκαν σε έναν πιο ασφαλή τομέα, όπως είναι τα ακίνητα. Οι τιμές των ακινήτων ανέβαιναν και οι τράπεζες δάνειζαν τα νοικοκυριά για να αγοράσουν σπίτια. Φυσικό επακόλουθο ήταν ο αριθμός των απλήρωτων δανείων να είναι μεγάλος και όλη αυτή η κρίση δημιούργησε μια νέα φούσκα στην αγορά.
Άξιο αναφοράς αποτελεί το γεγονός ότι η Γερουσία εκείνες τις μέρες είχε ψηφίσει ένα νόμο για πακέτο διάσωσης των τραπεζών. Στόχος ήταν να απομακρυνθεί ο πιστωτικός και επιτοκιακός κίνδυνος, η μετακίνηση των σύνθετων επενδυτικών τίτλων σε ειδικές κατηγορίες οντοτήτων και η μετατροπή στάσιμων κεφαλαίων σε εμπορεύσιμους τίτλους. Όλα αυτά ήταν μεγάλες αλλαγές που έπρεπε να γίνουν με κύριο στόχο να νιώσουν υγιείς τα πιστωτικά ιδρύματα. Η Lehman Brothers πτώχευσε εκείνη την περίοδο. Αν δεν είχε ψηφίσει τον σχετικό νόμο η Γερουσία, θα πτώχευαν και άλλες πολλές τράπεζες, οπότε τουλάχιστον για τα πιστωτικά ιδρύματα ήταν αποτελεσματικός. Η κρίση, ωστόσο, ήταν τόσο μεγάλη, ώστε από το 2007 έως το Μάρτιο του 2008 ο Dow Jones έχασε το 50% της αξίας του.
Φεβρουάριος 2018
Το ρεκόρ, βέβαια, με την μεγαλύτερη πτώση της τιμής άλλαξε χέρια τον Φεβρουάριο του 2018. Χαρακτηριστικά, στις 5 Φεβρουαρίου του 2008, ο Dow Jones υπέστη πτώση από τις 2.279,96 στις 1.175,21 μονάδες. Έγινε, δηλαδή, μια ελεύθερη πτώση των τιμών και πολλοί θεώρησαν ότι ίσως οι υπολογιστές και το σύστημα κάνουν λάθος. Εκείνη την ημέρα, ο Dow Jones έχασε 1600 μονάδες βάσης, κάτι απίθανο, αλλά συνάμα και τρομακτικό. Η Sarah Ponczek από το Bloomberg εξήγησε ότι δεν έγινε κραχ, απλώς ο δείκτης έπεσε κατά 8,5%. Τις επόμενες δύο μέρες το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης ανέκαμψε. Όμως, στις 8 Φεβρουαρίου βυθίστηκε ξανά για 1032,89 μονάδες. Πολλοί επενδυτές θεωρούν ότι μεγαλύτερη αιτία αυτής της πτώσης αποτελούν οι επιπτώσεις από την αύξηση των επιτοκίων, αλλά και το μεγάλο εθνικό χρέος των ΗΠΑ.
