Του Στέφανου Σταγάκη,
Τον τελευταίο καιρό, ακούω όλο και πιο συχνά την έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης. Σύμφωνα με τον βασικό της ορισμό, η συναισθηματική νοημοσύνη είναι μια ικανότητα που έχουν οι άνθρωποι να μπορούν να αναγνωρίζουν και να ορίζουν τα συναισθήματά τους και των ανθρώπων γύρω τους. Σύμφωνα με τις θεωρίες γύρω από τη συναισθηματική νοημοσύνη, η ικανότητα αυτή μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη αρχηγικών δεξιοτήτων και στην καλύτερη ψυχική υγεία. Το συγκεκριμένο θέμα παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον γιατί έχει αποτελέσει για χρόνια αντικείμενο επιστημονικού διαλόγου και έχει προκαλέσει μεγάλες διαφωνίες, με ακραίες εκδοχές ότι εντέλει αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη διάκριση των ανθρώπων από τα ζώα, καθώς αυτά κρίνονται ανίκανα να «αισθανθούν» κάτι άλλο πέρα από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, της πείνας, της περιφρούρησης του ζωτικού τους χώρου και της προστασίας των απογόνων τους.
Μελέτες έχουν δείξει ότι συχνά στυγνοί εγκληματίες δε διαθέτουν ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη, γι’ αυτό δεν αισθάνονται συμπόνια για τα θύματά τους. Εδώ, όμως, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τις καταβολές ακόμη και αυτών των ατόμων, τη δική τους ανατροφή, την έλλειψη θαλπωρής και θετικών προτύπων ή την παραμέληση ή και κακοποίησή τους σε νεαρή ηλικία. Ενδεχομένως, η συναισθηματική νοημοσύνη -ή καλύτερα η έλλειψή της- αποτελεί μια γκρίζα περιοχή στην εξέταση της ακραίας παραβατικής συμπεριφοράς.
Ο όρος εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1970, παρ’ όλα αυτά έγινε δημοφιλής τα τελευταία χρόνια. Η βασική θεωρία γύρω από τη συναισθηματική νοημοσύνη είναι πλέον ότι είναι εξίσου σημαντική, αν όχι περισσότερο, από την «κλασική», «αντικειμενικά» μετρήσιμη νοημοσύνη. Η τελευταία, ωστόσο, έχει συχνά δεχθεί την κριτική ότι τα κριτήρια μέτρησής της δεν είναι τελικά και τόσο αντικειμενικά, αφού βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε γλωσσικές και μαθηματικές ικανότητες που είναι αντικείμενο εκμάθησης, άρα είναι εξασκήσιμες, αλλά και «υποβιβάζουν άτομα με «κανονική» νοημοσύνη, αλλά μαθησιακούς αποκλεισμούς ή μειονεκτήματα.
Η μέτρηση της συναισθηματικής νοημοσύνης γίνεται περίπου με τον ίδιο τρόπο που μετράται η γενική νοημοσύνη (IQ), έχοντας βέβαια δεχθεί αντίστοιχα δριμεία κριτική, όχι μόνο ως προς τον τρόπο μέτρησης, αλλά και ως προς τη θεωρία καθ’ αυτή. Βασικός της άξονας αποτελεί, ωστόσο, η ενσυναίσθηση, το να μπορεί κάποιος, δηλαδή, να κατανοήσει τη συναισθηματική κατάσταση ενός ατόμου σχεδόν σαν να βρισκόταν ο ίδιος σε αυτήν, να αισθανθεί με παραπλήσιο τρόπο και να αντιδράσει αντίστοιχα, συχνά δε συγχέεται με τις κοινωνικές δεξιότητες, αφού μάλιστα είναι σε κάποιο βαθμό αλληλοκαλυπτόμενες έννοιες.
Η αλήθεια είναι πως μέχρι σήμερα δεν έχει αποδειχθεί αν η ψυχική υγεία και οι ηγετικές ικανότητες είναι αποτέλεσμα της συναισθηματικής νοημοσύνης ή αν αποτελούν χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και μέρος της γενικής νοημοσύνης του ανθρώπου. Σε κάθε περίπτωση, θα έχει πολύ ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πώς θα εξελιχθεί ο επιστημονικός διάλογος γύρω από τη συναισθηματική νοημοσύνη, πώς θα προσπαθήσουν οι θεωρίες να εξηγήσουν τις εξελίξεις και εν τέλει, αν θα αποδειχθεί η σύνδεσή της με την αύξηση ικανοτήτων. Πιθανόν, ωστόσο, να μπορέσει να αποτελέσει συνδυασμό καταβολών, προτύπων, έμφυτων χαρισμάτων και επίκτητων δεξιοτήτων.
