Της Ευριδίκης Παπαβαρνάβα,
Η ιστορία της Κύπρου σχετικά με το φυσικό αέριο είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και ξεκινάει το 1980. Η ανακάλυψη και η μελλοντική εκμετάλλευση του φυσικού αερίου ναι μεν συνέβαλε στην ευρύτερη ανάπτυξη και ευημερία της Κύπρου, αλλά ταυτόχρονα παρήγαγε αρκετά προβλήματα. Οι πληροφορίες που συλλέχθηκαν για τη γραφή του άρθρου είναι από τα υπουργεία Ενέργειας και Εξωτερικών και τα άρθρα του κ. Νίκου Ρολάνδη, όπου καταγράφει την προσωπική του εμπειρία.
Το φυσικό αέριο μπήκε στην ατζέντα της Κύπρου το 1980. Συγκεκριμένα, στις 4 Αυγούστου το 1980 ο κ. Ambrose (Ανώτερος Διευθυντής της Standard Oil of Indiana και Amoco) δήλωσε στον κ. Ρολάνδη -τότε Υπουργό Εξωτερικών- το ενδιαφέρον του να επενδύσει εκατομμύρια δολάρια για έρευνες και γεωτρήσεις στη θαλάσσια περιοχή νότια της Κύπρου. Όμως, όταν ζητήθηκε η γνώμη του ΓΓ του ΟΗΕ Kurt Waldheim τους αποθάρρυνε λόγω της Τουρκίας που όταν έμαθε για το ενδιαφέρον της Αμερικής απείλησε με «περαιτέρω στρατιωτική επιχείρηση στην Κύπρο». Η απειλή της Τουρκίας, ωστόσο, δεν σταμάτησε την Κυπριακή Δημοκρατία από το να επικυρώσει την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας 1982 και να καθορίσει την ΑΟΖ της.
Το θέμα του φυσικού αερίου ανοίχτηκε ξανά το 1998 όταν ο κ. Ρολάνδης διορίστηκε Υπουργός Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού όπου η ενέργεια περιλαμβανόταν στο χαρτοφυλάκιο του. Μετά από επίσκεψη με τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Γ. Κληρίδη στις 31 Μαρτίου 1998 ο κ. Ρολάνδης έλαβε το πράσινο φως για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με τις γειτονικές χώρες. Τον Σεπτέμβρη του 2002 συναντήθηκε στον Λίβανο με τον πρόεδρο Emile Lahoud, τον πρωθυπουργό Rafic Hariri και τον Υπουργό Πετρελαίου Mohammed Baydoun, όπου οριοθέτησαν προκαταρκτικά την ΑΟΖ. Επίσης, στις 17 Φεβρουαρίου 2003 υπέγραψε την πρώτη ολοκληρωμένη συμφωνία οριοθέτησης της ΑΟΖ με τον Υπουργό Εξωτερικών της Αιγύπτου, Ahmed Maher.
Το έργο του κ. Ρολάνδη συνεχίστηκε αφού το 2007 η Κυπριακή Δημοκρατία σύναψε συμφωνία οριοθέτησης του θαλάσσιου συνόρου της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης με τον Λίβανο. Η συγκεκριμένη συμφωνία είχε φέρει διαταραχές στο εσωτερικό με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ταλάτ να στέλνει γράμματα στον ΓΓ του ΟΗΕ Ban Ki Moon τονίζοντας ότι η συμφωνία της Κύπρου με τον Λίβανο υπονομεύει τα «δικαιώματα και συμφέροντα της Τουρκοκυπριακής πλευράς». Επιπλέον, στις 4 Μαΐου 2007 η Κυπριακή Δημοκρατία ανακοίνωσε την έναρξη του 1ου Γύρου Αδειοδότησης Υδρογονανθράκων για τα τεμάχια 1, 2, 4-12 που βρίσκονται εντός της ΑΟΖ της Κύπρου. Ο 1ος Γύρος Αδειοδότησης είχε ως αποτέλεσμα την παραχώρηση μιας Άδειας Έρευνας Υδρογονανθράκων στην εταιρεία Noble για το τεμάχιο 12, στις 24 Οκτωβρίου 2008. Στις 17 Δεκεμβρίου 2010 η Κυπριακή Δημοκρατία υπέγραψε συμφωνία οριοθέτησης του θαλάσσιου συνόρου της ΑΟΖ με το Ισραήλ όπου και τέθηκε σε ισχύ στις 25 Φεβρουαρίου 2011. Ούτε αυτή η οριοθέτηση πέρασε απαρατήρητη με το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας να ανακοινώνει πως η συμφωνία παραβλέπει τα ίσα δικαιώματα των Τουρκοκύπριων, έχει αρνητικές επιπτώσεις στις τρέχουσες διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό και δεν συμβάλει στην ειρήνη και σταθερότητα.
Η Noble ξεκίνησε την πρώτη διερευνητική γεώτρηση του Οικοπέδου 12 (‘Αφροδίτη’) στις 19 Σεπτεμβρίου 2011, η οποία ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2011. Όταν ολοκληρώθηκε η διαδικασία γεώτρησης, η Noble ανακοίνωσε την εκτίμηση αποθεμάτων της τάξης των 130 δισ. κυβικών μέτρων. Από τη μια, τα κοιτάσματα δεν ήταν αρκετά για να καθιστούν «βιώσιμη την κατασκευή έργων αποθήκευσης και μεταφοράς του αερίου». Από την άλλη, λόγω του μικρού αριθμού κυπριακού πληθυσμού μόνο λιγότερο από δέκα τις εκατό χρειάζεται για την συνολική εγχώρια κατανάλωση φυσικού αερίου και τα υπόλοιπα μπορούν να εξαχθούν. Δηλωτικό είναι ότι τα αποθέματα της Κυπριακής ΑΟΖ με τα αποθέματα της ΑΟΖ του Ισραήλ εκείνη την περίοδο (2007-2010) αναβάθμισαν την στρατηγική σημασία Κύπρου-Ισραήλ. Η ανακάλυψη δημιούργησε εύλογες ελπίδες για την ύπαρξη κοιτασμάτων φυσικού αερίου και στα υπόλοιπα οικόπεδα της Κυπριακής ΑΟΖ. Στις 11 Φεβρουαρίου 2012 η Κυπριακή Δημοκρατία ανακοίνωσε την έναρξη του 2ου Γύρου Αδειοδότησης Υδρογονανθράκων για τα τεμάχια 1-11 και 13 που βρίσκονται εντός της ΑΟΖ της Κύπρου. Με τον 2ο Γύρο Αδειοδότησης παραχωρήθηκαν τα τεμάχια 2, 3 και 9 στις 24 Ιανουαρίου 2013 στην κοινοπραξία ENI Cyprus Limited και KOGAS Cyprus Limited και τα τεμάχια 10 και 11 στις 6 Φεβρουαρίου 2013 στις TOTAL E&P Cyprus B.V.
Τον Σεπτέμβριο του 2014 η κοινοπραξία ENI-KOGAS ξεκίνησε διερευνητική γεώτρηση στο οικόπεδο 9. Αυτή την φορά η Τουρκία εξέπεμψε NAVTEX για να μπλοκάρει το οικόπεδο μη αφήνοντας την κοινοπραξία να κάνει την γεώτρηση. Η συγκεκριμένη NAVTEX κόστισε τις διαπραγματεύσεις στο Κυπριακό, αφού ο κ. Αναστασιάδης δήλωσε την δυσαρέσκεια της καταπάτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου και την προσωρινή διακοπή των διαπραγματεύσεων. Παρόλα αυτά, τον Νοέμβριο του 2014 οι Υπουργοί Ενέργειας της Αιγύπτου, Ελλάδας και Κύπρου δήλωσαν την τριμερή συνεργασία των Κυβερνήσεων τους ενισχύοντας περισσότερο την γεωπολιτική σημασία της Κύπρου. Τον Σεπτέμβριο του 2015 η Noble ανακοίνωσε εμπορικό το οικόπεδο «Αφροδίτη». Έτσι τον Μάρτιο του 2016 ανακοινώθηκε ο 3ος Γύρος Αδειοδότησης για τα τεμάχια 6, 8 και 10 εντός της ΑΟΖ της Κύπρου όπου προχώρησε σε αδειοδότηση των οικοπέδων 6 στην ENI-Total, 8 στην ENI και 10 στην ExxonMobil/Qatar Petroleum και κατέληξε σε μια καινούρια NAVTEX από την Τουρκία.
Το 2017 ήταν ένας σημαδιακός μήνας. Οι Κυβερνήσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας, της Ελλάδας, του Ισραήλ και της Ιταλίας υπέγραψαν το μνημόνιο (με παρουσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) για συνεργασία για το EastMed Pipeline Project. Ο EastMed παρουσιάζει πλεονεκτήματα και ένα γεωπολιτικό ενδιαφέρον καθότι ανοίγει ένα νέο ενεργειακό διάδρομο από την Κύπρο στην ΕΕ ενισχύοντας την ενεργειακή ασφάλεια της Κύπρου, της Ελλάδας και της Ευρώπης και διευκολύνει την οικονομική ανάπτυξη της Κύπρου. Εισέτι, οι TOTAL-ENI πραγματοποίησε γεώτρηση στο οικόπεδο 11 (‘Ονησιφόρος), όπου τα κοιτάσματα φυσικού αερίου λέγεται πως είναι μικρού έως μεσαίου μεγέθους.
Το Φεβρουάριο 2018 αφότου η ΕΝΙ γνωστοποίησε το οικόπεδο 6 εμπορικό, πέντε τουρκικά στρατιωτικά πλοία εμπόδισαν την ΕΝΙ δηλώνοντας πως κάνουν ΄στρατιωτικές δραστηριότητες΄. Αυτό δεν διέκοψε την συμφωνία της Αιγύπτου και Κύπρου για υποθαλάσσιο αγωγό εξαγωγής φυσικού αερίου από την Αίγυπτο. Επίσης, η κοινή δήλωση της τριμερούς συνάντησης Κύπρου-Ελλάδας-Ισραήλ (2018) επανέλαβε τη δέσμευσή τους ‘για σχέσεις καλής γειτονίας, διεθνή ειρήνη και ασφάλεια, σεβασμό για κυριαρχία’ και αναγνώρισε τη σημασία έργων του ιδιωτικού τομέα, όπως το Euro-Asia Interconnector. Είναι αξιόλογο πως το Interconnector τερματίζει τον τίτλο της Κύπρου ως το τελευταίο ενεργειακά απομονωμένο κράτος μέλος της ΕΕ και προμηθεύει στην ΕΕ ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από την Κύπρο και Ισραήλ.
Το 2018 είναι και ο πρώτος χρόνος όπου η Τουρκία έστειλε το πλοίο-γεωτρύπανο ‘Πορθητής’ να ξεκινήσει εργασίες ανοιχτά των ακτών της βορειοανατολικής Κύπρου καταπατώντας τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Το 2019 η ExxonMobil ανακοίνωσε την ύπαρξη κοιτασμάτων φυσικού αερίου 5-8 τρισ. κυβικά πόδια στο οικόπεδο 10 (‘Γλαύκος’). Η ανακοίνωση είχε ως αποτέλεσμα την αποστολή του δεύτερου πλοίου-γεωτρύπανου ‘Γιαβούζ’ ανοιχτά της Κύπρου. Αυτό οδήγησε στην επιβολή κυρώσεων από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (2019), συμπεριλαμβανομένης της αναστολής του διαλόγου ΕΕ-Τουρκίας και της μείωσης της προ-ενταξιακής βοήθειας.
Η Κύπρος αν και μικρό νησί, κατάφερε με επιτυχία να δημιουργήσει δυνατές συμμαχίες με τις γειτονικές χώρες και συνεχίζει την προσπάθεια για ενεργειακή απεξάρτηση της ΕΕ από την Ρωσία. Ωστόσο, η πορεία του φυσικού αερίου δημιουργεί και προβλήματα αφού εμπλέκεται στις συνεχείς διαπραγματεύσεις για λύση του Κυπριακού. Οι προσπάθειες συνεχίζονται και το 2020 από την Κυπριακή Κυβέρνηση, για να εξασφαλίσει την ενεργειακή αυτονομία της Κύπρου όσο την συμβολή στην ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ, την μετατροπή της Κύπρου σε περιφερειακό ενεργειακό κόμβο και στην ενδυνάμωση του γεωπολιτικού ρόλου της Κύπρου.
Γεννήθηκε το 1996 στην Λευκωσία, Κύπρο. Έχει σπουδάσει στο University of Nottingham στην Νομική και είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο University of Bath στην Διεθνή Ασφάλεια. Μιλάει την αγγλική και τη ισπανική γλώσσα. Ενδιαφέρεται για τα διεθνή θέματα και λατρεύει τον εθελοντισμό και τον χορό. Αυτή την στιγμή βρίσκεται στο Βέλγιο.
