Της Ανθής Αγγελοπούλου,
Το καρτεσιανό «σκέφτομαι, άρα υπάρχω» φαίνεται ότι στις μέρες μας έχει αντικατασταθεί με το «ψωνίζω, άρα υπάρχω». Στην ψυχολογία, η καταναλωτική μανία θεωρείται ως παθολογία, ένας εθισμός χωρίς αντικείμενο εθισμού. Αποτελεί εμμονή να ξοδεύουν οι άνθρωποι αλόγιστα, συνήθως για πράγματα που δεν είναι απαραίτητα και δε μπορούν να ανταπεξέλθουν οικονομικά.
Για τη σύγχρονη κατανάλωση θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η επικράτησή της δεν είναι καθόλου τυχαία. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η οικονομική ανάπτυξη βασίστηκε στην υπερπαραγωγή αγαθών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη ραγδαία ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής και, κατά συνέπεια, την πλήρη απασχόληση. Η κατοχή και χρήση υλικών αγαθών δε συνδέεται μόνο με την ανακούφιση από το βάρος των βιοτικών μεριμνών, αλλά και με τις απολαύσεις της ζωής. Προκαλούν, κατ’ αυτόν τον τρόπο, μία ευφορία στον ιδιοκτήτη τους, που ταυτίζεται με την ευτυχισμένη ζωή. Τα πνευματικά και ψυχικά χαρίσματα περνούν πλέον σε δεύτερη μοίρα ή απαρατήρητα. Οι προσωπικές και κοινωνικές αξίες υποτάχτηκαν στην ανάγκη να εξυπηρετηθεί ο σκοπός αυτός, δηλαδή η απόκτηση υλικών αγαθών. Για πολλούς, παραδείγματος χάρη, η γνώση δεν έχει αξία τόσο ως μορφωτικό αγαθό, όσο ως ανταλλάξιμη αξία.
Επιπλέον, η υπερβολική χρήση και εξάπλωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συμβάλλει ραγδαία στην αύξηση του καταναλωτισμού μέσα από τα πρότυπα ένδυσης που προβάλλει. Γι’ αυτό το λόγο, η τάση μίμησης και η ταύτιση του καταναλωτή με το εκάστοτε αναγνωρίσιμο πρόσωπο οδηγεί στην άνοδο των πωλήσεων. Οι πολυεθνικές επιδίδονται στη συνεργασία με κοινωνικά αναγνωρίσιμα και αποδεκτά άτομα για την προώθηση των προϊόντων τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της κατάστασης είναι η έντονη παρουσία των «κολάν» και του αθλητικού τρόπου ντυσίματος ακόμη και σε περιστάσεις με επίσημο χαρακτήρα. Το athleisure είναι πλέον η νέα τάση και μανία στο χώρο της μόδας που προκαλεί ακόμη και τη Chanel να «λανσάρει» αθλητικά είδη στην κολεξιόν της. Η νέα αυτή τάση έχει -ήδη από το 2016- επιφέρει μεγάλα κέρδη στα ταμεία των πολυεθνικών. Διάσημοι άνθρωποι του Hollywood διαφημίζουν αθλητικά είδη επώνυμων πολυεθνικών (όπως είναι οι Nike, Adidas, Puma κλπ.), τα οποία κοστίζουν ακριβά και παρ’ όλα αυτά γίνονται sold out μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
Πλέον στις μέρες μας δεν είναι καθόλου παράξενο το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι αντί να πάνε για ποτό μετά τη δουλειά, πηγαίνουν σε spinning μαθήματα. Μία πρόβλεψη της Morgan Stanley παρακινεί τους επιχειρηματίες να επενδύσουν στην αγορά του activewear (ρούχα για αθλητικές δραστηριότητες) ειδικά στην Κίνα, καθώς η διαρκώς αυξανόμενη μεσαία τάξη της χώρας ξεκίνησε να αθλείται και να έχει χόμπι. Επιπροσθέτως, η θέληση των ανθρώπων για έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, θέλοντας επίσης να χωρέσουν μέσα στην ημέρα, όλες τις δραστηριότητές τους (πχ εργασία, γυμναστήριο, χρόνος για την οικογένεια, για φίλους και γενικότερα για κοινωνικές συναναστροφές) και νέες μορφές εκγύμνασης, προκάλεσαν τάσεις στη μόδα της αθλητικής ένδυσης.
Παρ’ όλο που οι άνθρωποι θαυμάζουν και αγοράζουν κατά κόρον προϊόντα αθλητικής ένδυσης γνωστών επώνυμων πολυεθνικών, πίσω από τα γνωστά ονόματα κρύβονται πάμπολλα σκάνδαλα, τα οποία έχουν γίνει εις βάρος της αξιοπρέπειας της ανθρώπινης ζωής.
Η τελευταία φορά που τα δυτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης ασχολήθηκαν με το θέμα της εργασιακής εκμετάλλευσης ήταν όταν ξεκίνησε Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου στη Γαλλία· όταν έγινε γνωστό ότι οι μπάλες με τις οποίες θα διεξάγονταν οι αγώνες είχαν κατασκευαστεί από ανήλικα παιδιά σε χώρες της Ασίας, όπου πολλές εταιρείες αθλητικών ειδών έχουν σπεύσει να δημιουργήσουν μονάδες παραγωγής.
Σύμφωνα με μια νέα αναφορά της Εθνικής Επιτροπής Εργασίας, εκτιμάται ότι περίπου διακόσια παιδιά, έντεκα ετών και μικρότερα, ράβουν τα ρούχα για την εταιρεία Puma στο εργοστάσιο Harvest Rich στο Μπαγκλαντές. Τα παιδιά αναφέρουν ότι συνήθως κακοποιούνται, μερικές φορές μάλιστα καταρρέουν από την εξάντληση, αναγκασμένα να εργάζονται δώδεκα με δεκατέσσερις ώρες την ημέρα, κάποιες φορές ακόμη και όλη τη νύχτα, συχνά επτά ημέρες την εβδομάδα, για μισθούς, τόσο χαμηλούς όσο τα 6 ½ σέντ την ώρα. Οι μισθοί είναι τόσο χαμηλοί που πολλά από τα εργαζόμενα παιδιά σηκώνονται στις 5:00 π.μ. κάθε πρωί για να βουρτσίσουν τα δόντια τους χρησιμοποιώντας μόνο το δάχτυλό τους και στάχτη από τη φωτιά, δεδομένου ότι δε μπορούν να ανταπεξέλθουν οικονομικά στην αγορά μιας οδοντόβουρτσας ή οδοντόπαστας.
Εν κατακλείδι, η ωνιομανία δηλαδή, η διαρκή τάση του ανθρώπου να αποκτήσει ολοένα και περισσότερα υλικά αγαθά, διότι κυριαρχεί το αίσθημα της ανασφάλειας που νιώθει, επειδή απρόβλεπτοι και αστάθμητοι παράγοντες επηρεάζουν τη ζωή του, τον κρατούν δέσμιο του υπερκαταναλωτισμού και της αλόγιστης συμπεριφοράς. Η πνευματική καλλιέργεια δεν έχει πλέον μεγάλη σημασία για τον άνθρωπο της καταναλωτικής κοινωνίας· με αποτέλεσμα να βάζει πάνω απ’ όλα τα υλικά αγαθά και να μην ενδιαφέρεται για την ύπαρξη του ανθρώπου, η οποία είναι η ύψιστη αξία.
