Του Γιώργου Ναθαναήλ,
Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία είχε μια σταδιακή παρακμή, η οποία την οδήγησε στη διάλυση. Η αδυναμία της να αντιμετωπίσει τους εξωτερικούς της εχθρούς οδήγησε στη σταδιακή κάθοδο των γερμανικών φυλών κυρίως στο δυτικό κομμάτι της αυτοκρατορίας. Αυτό που προκύπτει μετά την πτώση της Ρώμης το 476 είναι από τη μία η Δύση όπου υπάρχουν τα γερμανικά βασίλεια κι από την άλλη η Βυζαντινή αυτοκρατορία στην Ανατολή. Εμείς θα επικεντρωθούμε στη Δύση.
Τα γερμανικά βασίλεια
Τα βασίλεια που βλέπουμε να κυριαρχούν στη Δύση είναι το Οστρογοτθικό στην Ιταλική χερσόνησο, το Βησιγοτθικό στην Ιβηρική χερσόνησο και τη Γαλλία, το βασίλειο των Βανδάλων στη Βόρεια Αφρική και τη Σικελία, το βασίλειο των Φράγκων στις Κάτω Χώρες και τη Γαλλία και το βασίλειο των Αλαμανών στη Γερμανία και τη Γαλλία. Φυσικά υπάρχουν κι άλλα βασίλεια, τα οποία, όμως, δε θα μας απασχολήσουν. Σημασία έχει να δούμε πώς διοικούνταν ένα γερμανικό βασίλειο. Αρχικά, έχουμε ένα βασιλιά, ο οποίος είναι αριστοκράτης και βασιλεύει με τη συναίνεση και των υπολοίπων αριστοκρατών. Έχει κάποιους ανθρώπους, αριστοκράτες φυσικά, οι οποίοι τον συμβουλεύουν. Ωστόσο, το κύριο όργανο είναι το συμβούλιο της φυλής, όπου όλοι οι ελεύθεροι άνθρωποι της φυλής συμμετέχουν. Ο βασιλιάς έχει χωρίσει το βασίλειό του σε επαρχίες, των οποίων τη διοίκηση έχει αναθέσει σε αριστοκράτες. Βέβαια, ο βασιλιάς δε μπορεί να παραμείνει ήσυχος στην πρωτεύουσά του γιατί πρέπει να ελέγχει το έργο των τοπικών διοικητών. Συνεπώς, ο βασιλιάς διοικούσε το βασίλειο πάνω από το άλογό του αφού περιόδευε σε όλες τις επαρχίες του βασιλείου. Στην πρωτεύουσά του έμενε ελάχιστες μέρες. Αυτό, όμως, δεν πρέπει να ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικό για τα βασίλεια.
Ο βασιλιάς δε μπορούσε να βρίσκεται όπου υπήρχε ανάγκη, οπότε η παραχώρηση εξουσιών από τον ίδιο σε άλλα πρόσωπα ήταν αναγκαίο κακό, όπως αποδείχτηκε αργότερα. Ο βασιλιάς θα αρχίσει να παραχωρεί γη κι αξιώματα προκειμένου να έχει όλα όσα χρειάζεται για να είναι ισχυρός.
Η αρχή των φεουδαρχικών σχέσεων
Πολλά έχουν ειπωθεί για αυτές τις σχέσεις που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στο βασιλιά και τους αριστοκράτες. Αυτού του είδους οι σχέσεις μπορούν να θεωρηθούν ως κάτι νέο για την Ευρώπη. Δεν έχει εντοπιστεί κάτι ανάλογο στα προγενέστερα χρόνια· αν και πολλοί θεώρησαν την πατρωνία ως κάτι ανάλογο με τη φεουδαρχία. Η πατρωνία, δηλαδή η τοποθέτηση ενός προσώπου υπό τη σκέπη ενός άλλου ισχυρότερου προσώπου, θεωρείται ως πρόδρομος της δουλοπαροικίας.
Στις πηγές της εποχής, από τις οποίες ξέρουμε πολλά για τις φεουδαρχικές σχέσεις στα χρόνια των τελευταίων Μεροβιγγείων βασιλέων και των Καρολιδών, δεν αναφέρεται πουθενά η λέξη φεουδαρχία. Είναι ένας όρος της νεότερης εποχής της Ευρώπης, κατά τη διάρκεια της οποίας οι άνθρωποι χαρακτήριζαν το Μεσαίωνα ως μια εποχή σκοτεινή. Όπως, επίσης, δεν υπάρχει ο όρος φεουδάρχης και φέουδο. Αντιθέτως, βλέπουμε πως υπάρχει η λέξη κύριος (senior) και η λέξη vassus ή vassalus γι’ αυτόν που ευεργετείται. Για το φέουδο βρίσκουμε στις πηγές τη λέξη beneficium.
Προτού περάσουμε σε μια παρουσίαση της τελετής σύναψης μιας φεουδαρχικής σχέσης πρέπει να επισημάνουμε πως ο όποιος βασάλος του βασιλιά, δεν έχει καμία σχέση με τα άτομα που ζούσαν μέσα στον οίκο του βασιλιά και τρέφονταν άμεσα απ’ αυτόν, χωρίς να έχουν συνάψει φεουδαρχική σχέση μαζί του.
Η τελετή της σύναψης της σχέσης είναι πολύ ιδιαίτερη. Έχουμε τον κύριο (δε χρησιμοποιώ τη λέξη «βασιλιάς» διότι μετέπειτα ένας βασάλος μπορούσε να γίνει κύριος κάποιου άλλου) και τον υποψήφιο βασάλο, ο οποίος πηγαίνει στο σπίτι του κυρίου. Η τελετή γίνεται σε ανοιχτό χώρο παρουσία πλήθους κόσμου, οι οποίοι λειτουργούν ως μάρτυρες. Ο κύριος ρωτά τον αριστοκράτη αν θέλει να γίνει άνθρωπός του με τα χέρια και το στόμα. Έτσι, αποδεικνύεται πως ο αριστοκράτης ήρθε με τη θέλησή του και δε σύρθηκε εκεί με τη βία. Ο αριστοκράτης απαντά θετικά και τότε βάζει τα χέρια ανάμεσα στα χέρια του κυρίου, αφού πρώτα έχει δώσει όρκο πίστης. Στη συνέχεια ο κύριος κι ο αριστοκράτης δίνουν ένα φιλί στο στόμα κι ο κύριος δίνει κάτι, το οποίο συμβολίζει το φέουδο. Αν, για παράδειγμα, του δώσει γη θα του δώσει λίγο χώμα ή εάν του παραχωρήσει τη διοίκηση μιας επαρχίας θα του δώσει το λάβαρό της. Στη συνέχεια ο αριστοκράτης θα φύγει στο σπίτι του και κάπως έτσι θα τελειώσει η τελετή.
Ο κύριος έχει δώσει στο βασάλο κάτι μέσα από το οποίο θα αποκομίσει τους απαραίτητους εκείνους πόρους για να μπορέσει κι ο βασάλος με τη σειρά του να είναι συνεπής στις υποχρεώσεις του. Οι υποχρεώσεις του είναι να στρατευθεί ο ίδιος ή να συγκροτήσει στρατό και να πολεμήσει στο πλευρό του βασιλιά, όταν αυτός το απαιτήσει κι, επίσης, να δίνει το παρόν στο συμβούλιο του βασιλείου, που αποτελείται από αριστοκράτες και να δίνει τη συμβουλή του στο βασιλιά. Ο αριστοκράτης έχει το δικαίωμα να αρνηθεί έως 2 φορές. Την 3η φορά η σχέση λύεται κι ο αριστοκράτης δίνει πίσω το φέουδο στον κύριο.
Τις συνέπειες αυτών των σχέσεων θα τις δούμε σε επόμενο άρθρο.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- David Nicholas, Η εξέλιξη του μεσαιωνικού κόσμου: κοινωνία, διακυβέρνηση και σκέψη στην Ευρώπη 312-1500, σελ. 216-221
