Του Κωνσταντίνου Λίκα,
Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, από την πρώτη μέρα του νέου πολιτεύματος του Ιράν, μετά την Ισλαμική Επανάσταση και την εξορία του τελευταίου Αυτοκράτορος του Ιράν το 1979, ήταν ηλίου φαεινότερο ότι δεν θα τα πήγαινε καλά με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Από την ομηρία 58 ατόμων στην Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη και την κατάρριψη του Iran Air 655 από το USS Vincennes, το μόνιμο καθεστώς κυρώσεων κατά του Ιράν δεν θα πρέπει να εκπλήσσει κανέναν. Ούτε και η στήριξη των ΗΠΑ στο Ιράκ κατά τον πόλεμο Ιράν – Ιράκ. Θα ειπωθεί βέβαια ότι οι εποχές αλλάζουν. Ο Σαντάμ Χουσεΐν από φίλος έγινε εχθρός και το 2003 οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί της εισβάλλουν στο Ιράκ, ο δε Χουσεΐν απαγχονίστηκε το 2006, το δε Ιράκ αποσταθεροποιείται σε τρεις σφαίρες εθνοτήτων: Κούρδοι (Ιρακινό Κουρδιστάν), Σουνίτες και Σιίτες.
Οι επιπτώσεις του πολέμου του Ιράκ είναι μακροπρόθεσμες για την χώρα. Η άνοδος του ISIS στο Ιράκ ενισχύθηκε τόσο από τις αδύναμες Ιρακινές ένοπλες δυνάμεις, όσο και από την εισροή πρώην αξιωματικών του στρατού του Σαντάμ. Η πτώση του ISIS φέρνει, πέρα από ένα ενισχυμένο ενδιαφέρον των ΗΠΑ, την ενισχυμένη επιρροή του Ιράν στην περιοχή. Ο πρόσφατα αποθανών Αντιστράτηγος Κασέμ Σουλεϊμανί, διοικητής των Ισλαμικού Σώματος Φρουρών της Επανάστασης (IRGC), ήτοι το επαγγελματικό και επίλεκτο σώμα των Ιρανικών Ενόπλων Δυνάμεων, πρωτοστάτησε στην μάχη κατά του Daesh αλλά και ενίσχυσε την Χεζμπολάχ, τις Σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ. Επίσης οι ΗΠΑ ισχυρίζονται ότι σχεδίαζε επιθέσεις κατά αμερικανικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων.
Ο θάνατός του, ωστόσο, “άνοιξε τον ασκό του Αιτωλού” στο Ιράν. Από το εθνικό πένθος για το θάνατό του, μεταβήκαμε σε επιθέσεις ρουκετών κατά αμερικανικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων στο Ιράκ και σε επίθεση σε αεροπλάνο των ουκρανικών αερογραμμών, με εκατοντάδες νεκρούς και πλέον με διαδηλώσεις Ιρανών στους δρόμους κατά του καθεστώτος. Σε κάθε περίπτωση μπορούμε να μιλάμε για τον θάνατο του JCPOA και την κλιμάκωση των σχέσεων ΗΠΑ-Ιράν.
Το Ιράν σε καμία περίπτωση δεν είναι αθώο. Σαφώς και ο Σουλεϊμάνι έπαιξε έναν σπουδαίο ρόλο στην μάχη κατά του ISIS, ενίσχυσε παράλληλα και τις Σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ, οι οποίες εξαπολύουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα επιθέσεις σε αμερικανικά στρατεύματα (πράγμα που οδήγησε εν τέλει τις ΗΠΑ στο να τον εξουδετερώσει). Επίσης, με το να στηρίζει το Ιράν την Χεζμπολάχ, πολεμάει εμμέσως πλην σαφώς το κράτος του Ισραήλ, το οποίο είναι σημαντικός σύμμαχος της χώρας μας. Οι ειδικές δυνάμεις της IRGC, άλλωστε, διόλου τυχαία δεν ονομάζονται «Δύναμη Ιεροσολύμων» (Quds Force). Πάσα στήριξη στο Ιράν συνιστά επομένως προσβολή εις βάρος δύο εκ των συμμάχων μας.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και οικονομικοί παράγοντες που περιπλέκουν το παρόν ζήτημα και χρήζουν ανάλυσης.
Τι επιπτώσεις θα έχει ένας πόλεμος ΗΠΑ-Ιράν στην παγκόσμια οικονομία;
Αν κοιτάξει κανείς ένα χάρτη της περιοχής θα αντιληφθεί πολλά. Πρώτον, το Ιράν βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον Πορθμό του Ορμούζ, όπου συνδέεται ο Περσικός Κόλπος με τον Ινδικό Ωκεανό. Η σημασία του Πορθμού είναι τεράστια, το 1/3 του παγκόσμιου εμπορίου LNG και το 25% του εμπορίου πετρελαίου λαμβάνει χώρα σε αυτά τα ύδατα. Δεύτερον, παρατηρείστε τις εξής χώρες: Ιράκ, Κουβέιτ, Ιράν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), Σαουδική Αραβία, Μπαχρέιν. Τι κοινό έχουν όλες αυτές οι χώρες; Είναι όλες τους μέλη του OPEC, του μεγαλύτερου cartel παγκοσμίως που παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου και δη, στις τιμές του. Το τι μπορεί να πετύχει ο OPEC το απέδειξε το 1973-1974, όταν επέβαλε εμπάργκο στις εξαγωγές πετρελαίου προς τις ΗΠΑ και στις χώρες που στήριξαν το Ισραήλ κατά τον Πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ και προκάλεσε μία παγκόσμια οικονομική κρίση.
Ένας πόλεμος Ιράν – ΗΠΑ θα ενέπλεκε αναγκαστικά και την Σαουδική Αραβία, η «Νέμεσις» του Ιράν και αντίπαλος για επιρροή στην περιοχή. Οι πρόσφατες επιθέσεις σε διυλιστήρια της Σαουδικής Αραβίας πέρυσι, έστω και να μην προήλθαν από το Ιράν, είναι μία ένδειξη του τι θα μπορούσε να συμβεί τόσο στρατιωτικά, μέσα από επιθέσεις ρουκετών, όσο και οικονομικά, μέσα από την δραστική άνοδο των τιμών. Πολύ δε σημαντικότερο, ο Πορθμός του Ορμούζ θα αποτελούσε ένα πεδίο μάχης στη θάλασσα, μεταξύ του ιρανικού και αμερικανικού πολεμικού ναυτικού. Μόνο που οι Ιρανοί, αντί για αεροπλανοφόρα, καταδρομικά, αντιτορπιλικά και πυρηνικά υποβρύχια, συναρτήσει δυνατοτήτων συντήρησης αεροσκαφών και πυραύλων cruise, θα βασιζόντουσαν κυρίως σε μίνι-υποβρύχια, γρήγορα πλωτά μέσα, πυραύλους από την ενδοχώρα και ναυτικές νάρκες.
Το τελευταίο όπλο είναι και το πλέον φονικό. Όχι βέβαια τόσο για το αμερικανικό ΠΝ, αλλά για την εμπορική ναυτιλία. Ο πορθμός του Ορμούζ είναι σημαντικός αλλά η παρουσία ναρκών, ή ακόμα και ο φόβος της παρουσίας ναρκών, είναι ικανός να βλάψει την παγκόσμια ναυτιλία. Αν η ναρκοθέτηση του Πορθμού δεν οδηγήσει σε θανάτους και καταστροφές πλοίων (με ό,τι αυτό συνεπάγεται), σίγουρα θα οδηγήσει σε εκτίναξη των ασφαλίστρων για τα πλοία. Αυτό θα κοστίσει στις ναυτιλιακές, στο hull insurance, στα P&I Clubs, στις πετρελαϊκές, και φυσικά στον καταναλωτή.
Εάν ένας τυχόν πόλεμος ξεσπάσει και το Ιράν αποκτήσει τον έλεγχο στον πορθμό του Ορμούζ, συναρτήσει επιθέσεων βαλλιστικών πυραύλων σε μονάδες παραγωγής πετρελαίου σε Ιράκ, Κουβέιτ, Σαουδική Αραβία ή ακόμα και στα ΗΑΕ, θα έχουμε μία σημαντικές επιπτώσεις στις αγορές πετρελαίου. Ανάλογα με την περίσταση, μπορεί το πετρέλαιο να σταθεροποιηθεί στα $60/βαρέλι σε σενάρια περιορισμένης έντασης (η Σαουδική Αραβία και οι ΗΠΑ μπορούν να αυξήσουν την παραγωγή τους), έως και $100 το βαρέλι σε γενικευμένη σύρραξη. Αυτό είναι αρκετό, δεδομένης της αναιμικής ανάπτυξης παγκοσμίως, να γονατίσει πολλές οικονομίες. Η Γερμανία με το ζόρι απέφυγε μία «τεχνική κρίση», στην Κίνα επιβραδύνεται η ανάπτυξη και η ειδική διοικητική περιοχή του Χονγκ Κονγκ αυτής βυθίζεται ήδη σε κρίση, η Ινδία αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα και η χώρα μας αναπτύσσεται μεν, αλλά μόνο κατόπιν μίας απολεσθείσας δεκαετίας. Η Ελλάδα, παραδείγματος χάριν, δεν έχει περιθώρια για μία παγκόσμια οικονομική κρίση. Εάν τα 1,5€ το λίτρο βενζίνης φαίνονται πολλά, αν πάει η βενζίνη πάνω από 3€ θα μπορέσει η οικονομία μας να ανακάμψει; Μπορεί στις 12 Ιανουαρίου η Παγκόσμια Τράπεζα να έχει αναθεωρήσει τις προβλέψεις της για παγκόσμια ανάπτυξη από το 2,4% στο 2,5%, αλλά 100$ το βαρέλι είναι το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται η παγκόσμια οικονομία.
Αυτό οι παίκτες το γνωρίζουν. Οι ΗΠΑ, εδώ και καιρό, έχουν γίνει καθαροί εξαγωγείς πετρελαίου και φυσικού αερίου και μία άνοδος τιμών στις παγκόσμιες τιμές πετρελαίου θα συνέφερε την αύξηση της παραγωγής και εξαγωγής από το fracking, αλλά θα ήταν κακό για την υπόλοιπη οικονομία της. Μπορεί η Αλάσκα και το Τέξας να βίωναν γενικευμένη ανάπτυξη, άλλα κρατίδια θα είχαν προβλήματα. Επίσης, μία γενικευμένη άνοδος ίσως να έδινε μία «ανάσα» στην Βενεζουέλα, η οποία παραμένει σε δυσμενή κατάσταση, όπως και οι άλλες χώρες του OPEC θα «επωφελούνταν». Οι υπόλοιπες χώρες, ωστόσο, θα υπέφεραν, κάποιες περισσότερο από άλλες. Μπορεί πλέον να υπάρχει προσπάθεια σε πολλές χώρες για μείωση της εξάρτησης από το πετρέλαιο, αλλά ένας γενικευμένος πόλεμος Ιράν – ΗΠΑ θα κοστίσει ακριβά σε όλο το κόσμο, πέραν από τις απώλειες σε ανθρώπινες ζωές.
