Της Βάλιας Πλακουδάκη,
Μετά τις εκλογές του περασμένου Δεκέμβρη στη Βρετανία και τη συντριπτική νίκη της συντηρητικής παράταξης, για μια ακόμη φορά έγινε έντονος λόγος περί ανεξαρτησίας της Σκωτίας από το Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Μπόρις Τζόνσον μπορεί να κέρδισε την πλειοψηφία στο Γουέστμινστερ, αλλά η Νίκολα Στέρτζεον με το Εθνικό Κόμμα κέρδισε 48 από τις 59 θέσεις που αντιστοιχούν στη Σκωτία, 13 περισσότερες από τις εκλογές του 2017.
Την επόμενη μέρα των εκλογών, η πρωθυπουργός της Σκωτίας έθιξε το θέμα της ανεξαρτησίας της Σκωτίας και την παραμονή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Έκανε λόγο για το δικαίωμα του Σκωτσέζικου λαού να καθορίσει δημοκρατικά το μέλλον του μέσω δημοψηφίσματος, έξω από ένα Ηνωμένο Βασίλειο το οποίο δεν εξασφάλισε ποτέ την ισότητα μεταξύ των μελών του. Το πολιτικό χάσμα ανάμεσα στην Αγγλία και τη Σκωτία αντικατοπτρίζει μια βαθύτερη ανησυχία για τη συνύπαρξη των δύο σε μια «άνιση Ένωση». Πιο έντονη φαίνεται να γίνεται η επιθυμία του λαού για μια ανεξάρτητη Σκωτία, απαλλαγμένη από τα Αγγλικά «δεσμά». Φυσικά, τα συναισθήματα αυτά δεν είναι πρωτόγνωρα, καθώς οι πόλεμοι και οι διαμάχες μεταξύ των δύο χωρών αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας τους. Πώς όμως κατέληξε η Σκωτία να συνυπάρχει με την Αγγλία σε ένα κοινό Βασίλειο μετά από τόσα χρόνια αγώνων για τη διατήρηση της ανεξαρτησίας της από την Αγγλική κυριαρχία;
Η Ελισάβετ Α’ της Αγγλίας (1533–1603) ήταν η τελευταία διάδοχος της δυναστείας των Τιούντορ, καθώς η ίδια παρέμεινε ανύπαντρη και δεν είχε αποκτήσει απογόνους. Το ερώτημα για το ποιός θα κληρονομήσει το στέμμα είχε σχηματιστεί νωρίς κατά τη διάρκεια της βασιλείας της, όταν έγινε φανερό ότι δε σκόπευε να παντρευτεί και κατ’ επέκταση, να μοιραστεί το θρόνο. Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας της, οι σύμβουλοί της και ιδιαίτερα ο Σερ Γουίλιαμ Σέσιλ, ξεκίνησαν με δική τους πρωτοβουλία μια μυστική αλληλογραφία με τον Ιάκωβο ΣΤ’ της Σκωτίας (1566–1625), αφού η Ελισάβετ απέφευγε να ορίσει η ίδια το διάδοχό της. Ο βασιλιάς της Σκωτίας μπορούσε να θεωρηθεί ως ο πιο πιθανός νόμιμος κληρονόμος του στέμματος, καθώς η προγιαγιά του Μάργκαρετ Τιούντορ ήταν η μεγαλύτερη αδερφή του πατέρα της Ελισάβετ, Ερρίκου Η’, καθιστώντας τον τον πιο κοντινό συγγενή της δυναστείας. Σύντομα, η ίδια η βασίλισσα ξεκίνησε να αλληλογραφεί με τον Ιάκωβο δίχως όμως να τον κατονομάζει ως μελλοντικό της διάδοχο.
Μετά από 44 χρόνια βασιλείας, η Ελισάβετ πέθανε στις 24 Μαρτίου 1603 στο Παλάτι του Ρίτσμοντ, χωρίς να έχει ανακοινώσει ποιός θα τη διαδεχθεί. Ο Σέσιλ είχε ήδη στείλει στον Ιάκωβο το πρωτόκολλο για την επίσημη διακήρυξή του ως διάδοχο του Αγγλικού θρόνου. Λίγες ώρες μετά το θάνατο της Ελισάβετ, ο Ιάκωβος ανακηρύχθηκε βασιλιάς στο Λονδίνο χωρίς καμία αναταραχή στο εσωτερικό της χώρας και χωρίς κανέναν άλλον υποψήφιο για το στέμμα να λαμβάνει υποστήριξη. Για πρώτη φορά το 1603, το βασίλειο της Αγγλίας και το βασίλειο της Σκωτίας βρέθηκαν κάτω από την ηγεσία του ίδιου μονάρχη. O Ιάκωβος ΣΤ΄ της Σκωτίας, και πλέον ο Ιάκωβος Α΄ της Αγγλίας και της Ιρλανδίας, κατευθύνθηκε από το Εδιμβούργο προς το Λονδίνο, όπου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους υπηκόους του κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Ο λαός της Αγγλίας ήταν έτοιμος να υποδεχτεί το νέο μονάρχη χωρίς καμία αντίρρηση, ύστερα από 40 χρόνια του δυναστικού ερωτήματος κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Ελισάβετ. Ο Ιάκωβος ήταν άντρας και, σημαντικότερα, ήταν παντρεμένος και είχε αποκτήσει απογόνους, γεγονός που τον έκανε ασφαλή επιλογή για τη μοναρχία. Παρά τη θερμή υποδοχή που δέχτηκε, την πρώτη του χρονιά ως βασιλιάς της Αγγλίας, ο Ιάκωβος βρέθηκε αντιμέτωπος με δύο ανεπιτυχείς συνωμοσίες, που είχαν σκοπό την ανατροπή του.
Με την Ένωση των στεμμάτων του 1603, ο Ιάκωβος έγινε ο πρώτος μονάρχης που κυβέρνησε ταυτόχρονα την Αγγλία, την Ιρλανδία και τη Σκωτία. Παρά την αποδοχή που έλαβε από τον κόσμο της Βρετανίας, πολλοί στη Βουλή της Αγγλίας είχαν αμφιβολίες που αφορούσαν κυρίως τη Σκωτσέζικη καταγωγή του νέου μονάρχη. Στη συνείδηση των Άγγλων, το «πάντρεμα» της Αγγλίας με τη Σκωτία κάτω από το ίδιο στέμμα, αποτελούσε μια άνιση Ένωση, καθώς θεωρούσαν τη Σκωτία υποδεέστερο γένος σε σύγκριση με το δικό τους. Στην πρώτη του ομιλία στην Αγγλική Βουλή το 1604, ο Ιάκωβος έκανε φανερή την πρόθεσή του να κυβερνήσει ισάξια όλους τους υπηκόους του, κάτι που δεν έγινε αποδεκτό με ενθουσιασμό από τους βουλευτές του Λονδίνου. Ο ίδιος επιθυμούσε να εγκαθιδρύσει μια ουσιαστική Ένωση των δύο στεμμάτων σε μια κοινή μοναρχία, με κοινή Βουλή και νομοθεσία, κάτι που ήθελαν να αποφύγουν και η Αγγλία και η Σκωτία.
Ο Ιάκωβος Α΄ και ΣΤ΄ αποφάσισε να ανακηρύξει επίσημα τον εαυτό του με τον τίτλο του Βασιλιά της Μεγάλης Βρετανίας μέσω ενός πρωτοκόλλου τον Οκτώβριο του 1604, γεγονός που δημιούργησε μεγαλύτερη σύγχυση στα δύο κοινοβούλια. Ο Ιάκωβος ξεκίνησε να κάνει απόπειρες επιβολής συστημάτων διακυβέρνησης με σκοπό να δώσει πιο ομοιογενή χαρακτήρα στο νέο του βασίλειο. Τα περισσότερα από αυτά τα συστήματα ήταν διαμορφωμένα σύμφωνα με το Αγγλικό πρότυπο, γεγονός που δημιούργησε αντιδράσεις στους Σκωτσέζους υπηκόους, που έβλεπαν κάθε τι Αγγλικό με καχυποψία. Η Ιρλανδία κάτω από την ηγεσία της Ελισάβετ είχε θεωρητικά το δικό της βασίλειο, αλλά ουσιαστικά κατέληξε να βρίσκεται υπό την Αγγλική κυριαρχία. Οι Σκωτσέζοι ήθελαν να αποφύγουν ένα παρόμοιο αποτέλεσμα και γι’ αυτό αντιστάθηκαν σε πολλές πολιτικές που προσπάθησε να εφαρμόσει ο Ιάκωβος. Τα μέλη της Βουλής της Σκωτίας είπαν ξεκάθαρα στο βασιλιά ότι αν σκόπευε να προβεί σε ομογενοποίηση των δύο βασιλείων, όφειλε να σεβαστεί τις ιδιαιτερότητες και τις ελευθερίες του Σκωτσέζικου έθνους. Από την άλλη, οι Άγγλοι βουλευτές διαμαρτύρονταν ότι οι Σκωτσέζοι αριστοκράτες που ακολούθησαν τον Ιάκωβο στο Λονδίνο, εισέβαλαν στη χώρα τους.
Τον Ιούνιο του 1604 τα δύο κοινοβούλια αποφάσισαν να ψηφίσουν τη δημιουργία μιας Επιτροπής για τη βελτίωση της Ένωσης. Η Επιτροπή κατάφερε να επιτύχει σημαντική πρόοδο σε ζητήματα που αφορούσαν τα σύνορα, την ιθαγένεια και το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών. Παρ’ όλα αυτά, το ζήτημα των ίσων δικαιωμάτων απέναντι στο νόμο, όπως και το ελεύθερο εμπόριο αμφισβητήθηκαν. Ο Ιάκωβος αποφάσισε να καθησυχάσει τις ανησυχίες των δύο πλευρών με μια συμβολική κίνηση: σχεδιάζοντας μια κοινή σημαία για τη Μεγάλη Βρετανία. Η σημαία της Σκωτίας με το διαγώνιο σταυρό του Αγίου Ανδρέα και το μπλε φόντο ενώθηκε με τον κόκκινο σταυρό του Αγίου Γεωργίου της Αγγλίας, δημιουργώντας μια σημαία που θυμίζει έντονα τη σημερινή σημαία του Ηνωμένου Βασιλείου.
Παρ’ όλη την προσπάθεια του Ιακώβου να ενώσει τα δύο έθνη και να δημιουργήσει ένα κοινό βασίλειο, τα δύο στέμματα απλά συνυπήρχαν υπό την ηγεσία ενός κοινού μονάρχη. Αυτό θα άλλαζε το 1707, όταν και δημιουργήθηκε επίσημα το Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας με το Νομοσχέδιο για την Ένωση του ίδιου έτους.
Βιβλιογραφία
- Smout, T. (2005). Anglo-Scottish relations, from 1603 to 1900 (Proceedings of the British Academy; 127). Oxford: Oxford University Press.
- Bowie, K. (2015). ‘A LEGAL LIMITED MONARCHY’: SCOTTISH CONSTITUTIONALISM IN THE UNION OF CROWNS, 1603-1707. Journal of Scottish Historical Studies, 35(2), 131.
- Cuddy, N. (1989). Anglo-Scottish Union and the Court of James I, 1603-1625: The Alexander Prize Essay Proxime Accessit. Transactions of the Royal Historical Society, 39, 107-124.
- Wijffels, A. (2002). A British? A Debate on the Union of the Laws of Scotland and England during the First Years of James VI/I’s English Reign. Edinburgh Law Review, 6(3), 315-355.
