Της Αγγελικής Κωνσταντάρα,
Με τον ερχομό του νέου έτους, μπαίνουμε αναπόφευκτα σε μία διαδικασία απολογισμού της προηγούμενης χρονιάς. Ανάλογα με τα εισοδήματα, τα επαγγελματικά και τα προσωπικά μας, σπεύδουμε να προσθέσουμε θετικό ή αρνητικό -συχνότερα- πρόσημο στην προηγούμενη χρονιά και ευχόμαστε ο καινούργιος χρόνος να μας «φέρει» όσα μας έλειψαν. Οι περισσότεροι από εμάς ευχόμαστε σχεδόν μηχανικά, πέρα από υγεία κι αγάπη, η νέα χρονιά να είναι επιτυχημένη. Συλλαμβάνουμε την επιτυχία ως την εκπλήρωση στόχων και ονείρων που παραπέμπουν στη ζωή ανθρώπων που θεωρούνται επιτυχημένοι, όπως διάσημοι καλλιτέχνες και επιχειρηματίες. Πολλές φορές όμως διαπιστώνουμε ότι δεν έχουμε την δυνατότητα να εκπληρώσουμε κάποια όνειρά μας, όπως το να κάνουμε ένα μακρινό ταξίδι, για λόγους οικονομικούς αλλά το συνηθέστερο είναι να εγκαταλείπουμε τους στόχους μας, επειδή έχουμε την αίσθηση ότι δεν έχουμε τα φυσικά ή πνευματικά προσόντα να τους υλοποιήσουμε. Θεωρούμε πως δεν μπορούμε να γίνουμε μουσικοί παραδείγματος χάρη, αν δεν διαθέτουμε ένα φυσικό χάρισμα στη μουσική. Φυσικά, το χάρισμα παίζει κάποιο ρόλο στο βαθμό της επιτυχίας: το ότι δεν θα γίνουμε όμως ενδεχομένως τόσο σπουδαίοι όσο ο Mozart δεν αναιρεί την δυνατότητά μας να έχουμε μία λαμπρή σταδιοδρομία στο χώρο της μουσικής. Τείνουμε λοιπόν να αποδίδουμε την επιτυχία κατ’ αρχήν σε φυσικά χαρακτηριστικά. Στην πραγματικότητα όμως, το μυστικό της επιτυχίας βρίσκεται μέσα μας, και συγκεκριμένα στην αλλαγή του τρόπου σκέψης μας.
Σύμφωνα με την ερευνήτρια Δρ. Κάρολ Ντουέκ υπάρχουν δύο τρόποι σκέψης αναφορικά με την επιτυχία: η πεποίθηση ότι η ευφυΐα κι η προσωπικότητα είναι προκαθορισμένες και δεν μπορούν να μεταβληθούν (fixed mindset) και το σκεπτικό ότι η εξέλιξη της προσωπικότητας και των δεξιοτήτων μας είναι μία δυναμική διαδικασία, εφόσον οι ικανότητές μας δεν έχουν πεπερασμένα όρια (growth mindset). H διάκριση αυτή αντλεί τις ρίζες της από την παλιά φιλοσοφική διαμάχη σχετικά με τα φύσει ανθρώπινα χαρακτηριστικά και την δυνάμει ικανότητα του ανθρώπου να γίνει άριστος. Ο Πλάτωνας δίδασκε ότι μόνοι αι βέλτισται φύσεις μπορούν να προσεγγίσουν το Αγαθόν, δηλαδή την αρετή και σοφία, ενώ για τον εμπειριστή Αριστοτέλη η κατάκτηση της αρετής ήταν ζήτημα έθους και μπορούσε να αποκτηθεί με την επανάληψη και την εξάσκηση σε δίκαιες πράξεις. Στη σύγχρονη εκδοχή του, το ζήτημα αυτό αφορά τον βαθμό που ενστερνιζόμαστε τις παραπάνω αντιλήψεις και το κατά πόσο επηρεάζουν την απόδοσή μας. Για παράδειγμα, η υιοθέτηση στερεοτυπικών αντιλήψεων περί κατωτερότητας του γυναικείου φύλου στα μαθηματικά μπορεί να οδηγήσει πολλά κορίτσια να εγκαταλείψουν την προσπάθεια στο παραπάνω αντικείμενο, παρά την κλίση τους σε αυτό, και να επιλέξουν άλλο προσανατολισμό, μολονότι δεν ικανοποιεί τα ενδιαφέροντα και τα ταλέντα τους. Ακόμη, άτομα με fixed mindset εγκλωβίζονται στην πεποίθηση ότι οι δυνατότητες ανέλιξης τους είναι πεπερασμένες και θεωρούν μάταιη την προσπάθεια υπέρβασης των υποτιθέμενων ορίων τους, εφόσον προδικάζουν ότι αυτή θα αποδειχθεί επίπονη, κυρίως όμως ατελέσφορη. Μια τέτοια αντίληψη οδηγεί σε επαγγελματική και πνευματική στασιμότητα, καθώς δεν επιτρέπει την ανάδειξη και αξιοποίηση κλίσεων και δεξιοτήτων. Αντίστοιχα, υπάρχει ο κίνδυνος άνθρωποι ιδιαίτερα προικισμένοι από τη φύση τους να επαναπαύονται στα φυσικά τους γνωρίσματα, θεωρώντας ότι μόνα αυτά αρκούν για να τους εξασφαλίσουν την επιτυχία. Εδώ όμως πρέπει να θυμηθούμε τον μύθο με το λαγό και τη χελώνα: η προσπάθεια είναι αυτή που αναδεικνύει τον νικητή. Ακόμη κι αν θεωρείσαι επιτυχημένος/η, πρέπει να συνεχίσεις να αποδεικνύεις την αξία σου, διότι η αλλαγή των συνθηκών απαιτεί προσαρμοστικότητα κι ευελιξία. Άλλο ένα χαρακτηριστικό αυτών των ανθρώπων λοιπόν είναι κι ο φόβος της αποτυχίας, που παραλύει την φιλοδοξία και κατευνάζει την δημιουργικότητα. Προτιμάται λοιπόν η παραμονή σε παγιωμένες καταστάσεις χωρίς διάθεση για αυτοβελτίωση ή αλλαγή στοχοθεσίας.
Στον αντίποδα, οι άνθρωποι που διαθέτουν growth mindset απολαμβάνουν την επιτυχία στην ουσία της. Αυτοί δεν θεωρούν την επιτυχία ως μία έννοια απόλυτη, αλλά εκλαμβάνουν κάθε προσπάθειά τους ως επιτυχή, με τον όρο ότι από αυτή αποκόμισαν κάποιο πνευματικό, ψυχικό ή άλλου είδους όφελος. Δεν θεωρούν ότι απέτυχαν επειδή δεν απέσπασαν το πρώτο βραβείο και το χρηματικό έπαθλο σε ένα διαγωνισμό, αλλά εκτιμούν ότι η συμμετοχή τους στέφθηκε με επιτυχία, εφόσον μέσα από σκληρή δουλειά διεύρυναν τους γνωστικούς και πνευματικούς τους ορίζοντες (brain stretching). Σε αυτό το σημείο, κάποιος που ασπάζεται συνεπειοκρατικές αντιλήψεις θα μπορούσε, επεκτείνοντας τις πεποιθήσεις αυτές στο ζήτημα της επιτυχίας, να αναρωτηθεί πώς είναι δυνατό να κρίνεται η επιτυχής έκβαση μιας ενέργειας από κάτι διάφορο του εξ αρχής επιδιωκόμενου αποτελέσματος, εν προκειμένω της νίκης στο διαγωνισμό. Η πνευματική όμως καλλιέργεια που αποκτήθηκε δεν είναι πιο σημαντική από την απόκτηση ενός βραβείου, αφού αυτή είναι που θα επιτρέψει την συνεχή βελτίωση και θα οδηγήσει εν τέλει στην κατάκτηση σημαντικότερων επάθλων στο μάλλον; Δεν συνιστά η ίδια η πνευματική άσκηση αξιοσημείωτο αποτέλεσμα της συμμετοχής στον διαγωνισμό; Από το παραπάνω παράδειγμα καθίσταται εμφανές ότι η επιτυχία για τον καθένα μας είναι σχετική, όμως σε κάθε περίπτωση είναι συνάρτηση σκληρής δουλειάς και επιμονής. Όσο δυσεπίτευκτος κι αν φαντάζει κάποιος στόχος, δεν πρέπει να δημιουργεί φόβο και απελπισία. Το σκεπτικό της «ανάπτυξης» μας ωθεί να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις με ενθουσιασμό, ως ευκαιρίες να γνωρίσουμε και να επεκτείνουμε τις δυνατότητές μας. Μας προτρέπει ακόμη να θέσουμε υψηλούς στόχους και να οδηγηθούμε στην εκπλήρωσή τους, αξιοποιώντας προηγούμενα λάθη. Δηλαδή, όταν έχουμε φαινομενικά αποτύχει να ολοκληρώσουμε ένα στόχο, είναι θεμιτό να μην παραδινόμαστε στην απελπισία, αλλά να εντοπίζουμε τι πήγε στραβά και να το διορθώνουμε. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, δεν αποκτάμε μόνο περισσότερη αισιοδοξία και ψυχική ανθεκτικότητα, αλλά απολαμβάνουμε την ανταμοιβή των κόπων μας, κι αν ακόμη είναι μακροπρόθεσμη – όπως λέει κι ο σοφός λαός το καλό το πράγμα αργεί να γίνει.
Κλείνοντας αυτό το άρθρο, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η μεταστροφή του σκεπτικού μας χρειάζεται χρόνο και είναι σταδιακή. Η αλήθεια είναι ότι σε μια εποχή αβεβαιότητας και μιζέριας,η αντίληψη ότι η προσπέλαση κάθε εμποδίου είναι δυνατή με σύμμαχο την επίμονη δουλειά, ίσως ακούγεται υπερβολικά αφελής και ρομαντική σε κάποιους. Παρ΄όλα αυτά, θεωρώ πως η πίστη στον εαυτό μας και στην δυνατότητά μας να εργαστούμε αποτελεσματικά, είναι ένα θεμελιώδες βήμα προς την επιτυχία. Αν η θετική αυτή στάση συνοδευθεί από έρευνα πάνω στους τρόπους επίτευξης του στόχου μας (ανεύρεση υποτροφιών για πανεπιστήμια του εξωτερικού και προϋποθέσεις) και σωστό προγραμματισμό, δηλαδή στάθμιση των προτεραιοτήτων μας, μεθοδικότητα και πειθαρχία, η επιτυχία είναι σχεδόν βέβαιη. Μπορεί αρχικά να μην πετύχουμε λόγου χάρη την ένταξή μας στο Πανεπιστήμιο πρώτης επιλογής μας, όμως σίγουρα δε θα βγούμε χαμένοι. Αν πραγματικά επιθυμούμε την ένταξή μας εκεί, θα επιστρέψουμε πιο καταρτισμένοι στη διεκδίκηση μιας θέσης και το σίγουρο είναι ότι θα τα καταφέρουμε. Για τη νέα χρονιά, λοιπόν, ας βάλουμε στόχο την αποβολή του φόβου της αποτυχίας και τη συνεχή μας βελτίωση, αγκαλιάζοντας τις προκλήσεις της καθημερινότητας και εν συνεχεία, τους υψηλούς στόχους μας.
Γεννήθηκε το 2001 στην Πάτρα, όπου και πέρασε τα παιδικά και εφηβικά της χρόνια. Σπουδάζει στην Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η επιλογή της σχολής αυτής είναι σε αρμονία με τα ενδιαφέροντά της, καθώς έχει συμμετάσχει σε συνέδρια προσομοίωσης επιτροπών του Ο.Η.Ε (MUN), της Unesco αλλά και σε προσομοίωση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (ICJ) σε ρόλο δικαστή αλλά και συνηγόρου. Της αρέσει επίσης να συμμετέχει σε ρητορικά αγωνίσματα, όπως το debate. Στον ελεύθερό της χρόνο, απολαμβάνει να παίζει πιάνο, να ταξιδεύει και να παρακολουθεί ταινίες, ενώ η χορωδία είναι το δεύτερό της σπίτι.
