Του Μανώλη Στυλιανάκη,
«Μηδενί δίκην δικάσης, πριν αμφοίν μύθον ακούσης», μία από τις κορωνίδες του δυτικού νομικού μας πολιτισμού. Όλοι γνωρίζουμε το τραγικό ήρωα του Τσαρλς Ντίκενς, το πρόσωπο του οποίου έχουμε συνδέσει με την τσιγκουνιά, την σκληροκαρδία και την ασπλαχνία, κατά τον Ντίκενς ασφαλώς. Ωστόσο, υπάρχει και μία έτερη ανάγνωση της ιστορίας και επ’ αφορμή της ευκαιρίας αυτής, σκόπιμο είναι να αποσαφηνίσουμε και μερικές θεμελιώδεις οικονομικές έννοιες.
Όπως όλοι λοιπόν γνωρίζουμε, ο Σκρουτζ ήταν ένας λιτοδίαιτος τύπος, φειδωλός με μία έντονη, ίσως ψυχαναγκαστική ροπή προς την αποταμίευση και το «σεντούκιασμα» των χρημάτων του. Γιατί είναι όμως κακό να κάνει κάποιος συλλογή από χρυσά νομίσματα και γιατί θα πρέπει να στιγματίζεται ως τσιγκούνης; Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν μανία με τη συλλογή γραμματόσημων, αλλά κανένας δεν τους αποπαίρνει ως φιλογραμματόσημους! Πολλά παιδιά κάνουν συλλογή με κουταλάκια από τα γιαουρτάκια junior, αλλά κανένας δεν θεωρεί αυτή τη δραστηριότητα κατάπτυστη και αποδοκιμαστέα! Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί το χρυσό από την υπόλοιπη ύλη; Το πρόβλημα με τη συμπεριφορά του αυτή, σύμφωνα με τους επικριτές του, ήταν πως με την σπαγκοραμοσύνη και την ασπλαχνία του, στερούσε από τους υπόλοιπους συνανθρώπους του και δη τους φτωχούς, πόρους απαραίτητους για τη διαβίωσή τους. Αυτό όμως δεν στέκει σε σοβαρή λογική κριτική.
Κατ΄αρχάς, ουδείς ποτέ έχει σχολιάσει την εκκωφαντική απουσία του κράτους. Ούτε ένας σκληρός και φιλάργυρος, όπως ο Σκρουτζ, δεν θα μπορούσε να κρυφτεί από το άγρυπνο βλέμμα του φορομπηχτικού κράτους. Σίγουρα και ο Σκρουτζ θα πλήρωνε φόρο εισοδήματος και φόρο για την επιχείρησή του. Τι απέγιναν αυτά τα λεφτά; Δεν θα έπρεπε το κράτος μ’ αυτά τα χρήματα να μεριμνήσει για τους φτωχούς, θέτοντας σε εφαρμογή ένα προνοιακό σχέδιο πολιτικής κοινωνικής εξομάλυνσης και γεφύρωσης των οικονομικών ανισοτήτων; Νομίζω θα συμφωνήσουμε πως αν το κράτος-πρόνοιας λειτουργούσε, η φιλανθρωπία του Σκρουτζ θα ήταν περιττή, μιας και κανένας δεν θα τη χρειαζόταν. Ενώ λοιπόν γράφουμε φιλιππικούς και λιβέλους κατά του Σκρουτζ, καλό θα ήταν να αναρωτηθούμε πού πηγαίνουν αυτά τα λεφτά. Εκτός αν δεν μας ενδιαφέρει η διασπάθιση του δημοσίου χρήματος από φόρους που συνήθως προέρχονται από αφαίμαξη της κοινωνίας. Αν λοιπόν από κάποιον πρέπει να απαιτήσουμε εξηγήσεις για την εξαθλίωση των φτωχών, αυτοί είναι οι κρατικοί αξιωματούχοι, κατά κόσμον δημόσιοι υπάλληλοι, οι οποίοι, καίτοι εξ ορισμού διακονούν το δημόσιο συμφέρον της κοινωνίας, σπαταλάνε τους φόρους των πολιτών για ιδιωτικόν όφελος, ουχί δημόσιο. Αν λοιπόν τα φιλόπτωχα ταμεία και τα ευαγή ιδρύματα υπέρ των κοινωνικά αναξιοπαθούντων θέλουν χρήματα, ας πάνε να τα ζητήσουν από τον αρμόδιο υπουργό κοινωνικής αλληλεγγύης, διότι αυτός είναι που κρατά στα χέρια του ένα προϋπολογισμό δισεκατομμυρίων για την «κοινωνική αλληλεγγύη».
Επί της ουσίας τώρα, όταν πρωτοάκουσα την ιστορία αυτή το πρώτο που σκέφτηκα ήταν το εξής: «Μάλιστα, ε και;». Τι είναι αυτό που εμποδίζει το φούρναρη να δώσει δωρεάν ένα καρβέλι στον άπορο; Τι είναι αυτό που εμποδίζει τον σπιτονοικοκύρη να χαρίσει το ενοίκιο χρονιάρες μέρες στο φτωχό νοικάρη του; Τι είναι αυτό που στέκεται εμπόδιο στη φιλανθρωπία του εστιάτορα, ώστε να δώσει τζάμπα ένα πιάτο ζεστό φαΐ στον πεινασμένο; Γιατί ο ξενοδόχος δε δανείζει για τις κρύες νύχτες του χειμώνα κάποιο δωμάτιο που περισσεύει στον άστεγο συνάνθρωπο; Γιατί ο γιατρός δεν θεραπεύει αφιλοκερδώς; Γιατί όλοι οι προαναφερθέντες εξαρτούν τη φιλανθρωπία τους από το άψυχο μέταλλο χρυσού που έχει ο Σκρουτζ στα σεντούκια του; Πού είναι ο εθελοντισμός και η έμπρακτη φιλευσπλαχνία τους; Γιατί περιμένουν από τον Σκρουτζ να μοιράσει πρώτα το χρυσάφι του και ύστερα αυτοί να φιλοδωρήσουν τα αγαθά τους στους μη έχοντες; Αν ο Σκρουτζ που απλά θάβει τα άψυχα νομίσματά του στη Γη, που ούτε τρώγονται, ούτε πίνονται, μήτε προστατεύουν από το ψύχος, είναι τσιγκούνης, τότε με ποια λέξη θα έπρεπε να χαρακτηρίσουμε τον αρτοπώλη, τον ξενοδόχο, τον σπιτονοικοκύρη, τον ιατρό που δεν προσφέρουν αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες τους χωρίς αντάλλαγμα τις χρυσές του λίρες; Εις τι συνίσταται η φιλανθρωπία αν όχι στην ανιδιοτελή προσφορά και στην εγκάρδια κινητοποίηση προς το κάλεσμα του αναξιοπαθούντα συνανθρώπου μας. Τι δωρεά είναι αυτή που γίνεται με ανταλλαγή χρημάτων; Αυτοί είναι απείρως χειρότεροι, διότι εκτός από υποκριτές, η ασπλαχνία τους είναι χίλιες φορές πιο αποτρόπαια και με μεγαλύτερο μάλιστα αρνητικό αντίκτυπο. Το ψωμί που μπαγιατεύει και το φαγητό που μουχλιάζει ανήκουν στον πεινασμένο και το δωμάτιο, που παραμένει ακατοίκητο και απλά αραχνιάζει, ανήκει στον άστεγο. Προφανώς ο ξενοδόχος προτιμάει να δωρίζει το δωμάτιό του στις αράχνες και ο παντοπώλης να ταΐζει την περίσσεια τροφή του στα σκουλήκια, αλλά κανένας τους δεν φιλοτιμήθηκε να δώσει το περίσσευμά του στον φτωχό χωρίς αντάλλαγμα το χρυσάφι. Ο Σκρουτζ από την άλλη δεν δίνει τον χρυσό του, αλλά μικρό κακό κάνει, αφού ο χρυσός ούτε τρώγεται, ούτε ζεσταίνει, ούτε θεραπεύει ασθένειες.
Εδώ εντοπίζουμε την κλασική πλάνη μερικών που θεωρούν πως πλούτος= χρήμα (χρυσός, ευρώ, δολάριο κλπ). Για να κατανοήσουμε τη διαφορά μεταξύ των δύο, ας αναλογιστούμε το εξής: Θα προτιμούσατε να είστε φτωχοί κι απόκληροι ναυαγοί σ’ ένα εντελώς άγνωστο νησί όπου ρέει μέλι και γάλα και όλα τα αγαθά και προϊόντα της φύσης βρίσκονται σε αφθονία όπως στον κήπο της Εδέμ ή θα προτιμούσατε να ζείτε στη χώρα του Μίδα όπου τα πάντα, το νερό, τα δέντρα, τα φρούτα, το φαγητό, είναι ατόφιο χρυσάφι. Σε ποια περίπτωση θα ήσασταν πραγματικά πλούσιοι και σε ποια φτωχοί; Ο χρυσός, όπως και το δολάριο και όλα τα νομίσματα που υπήρξαν και θα υπάρξουν δεν είναι τίποτα περισσότερο από απλά μέσα συναλλαγής που διευκολύνουν το εμπόριο. Ο χρυσός και τα χαρτονομίσματα, ούτε τρώγονται, ούτε πίνονται. Εάν φέρ’ ειπείν ο Θεός κάνει ένα θαύμα και δεκαπλασιάσει την ποσότητα χρυσού που κατέχουμε, αυτό δεν σημαίνει ότι θα δεκαπλασιαστούν και τα αυτοκίνητα που έχουμε, απλά θα δεκαπλασιαστούν οι τιμές (πληθωρισμός)! Συνεπώς είναι λάθος να ταυτίζουμε τον πλούτο καθεαυτόν με το χρήμα. Οι φτωχοί στο παραμύθι του Ντίκενς δεν υπέφεραν από την αποθησαύριση χρημάτων του Σκρουτζ, αλλά από την ένδεια σε υλικά αγαθά και κατ’ επέκταση από την αναλγησία των παραγωγών τους να τα προσφέρουν δωρεάν. Τι τους εμπόδισε να προσφέρουν με ελεημοσύνη τα πλεονάζοντα αγαθά τους και έπρεπε να περιμένουν τον Σκρουτζ να ανοίξει το πουγκί του;
Εάν κάποιος έκανε κάτι για την ανακούφιση αυτών των ανθρώπων αυτός ήταν ο Σκρουτζ, κάτι που ασφαλώς δεν μπορούσε να αντιληφθεί ο Ντίκενς, του οποίου την απαράμιλλη λογοτεχνική ευφυΐα συναγωνίζεται σε μέγεθος μόνον η σοσιαλίζουσα ροπή του. Όπως είχε επισημάνει ορθότατα με αξιοσημείωτη οξύνοια ο Άνταμ Σμιθ, χρησιμοποιώντας τη μεταφορά με το αόρατο χέρι του Θεού, «Το άτομο επιδιώκοντας το δικό του συμφέρον συχνά προωθεί αυτό της κοινωνίας πιο αποτελεσματικά απ’ ό,τι όταν πραγματικά επιδιώκει να το προωθήσει». Για ποιο λόγο να προτιμήσει ένα έλλογο υποκείμενο να θάψει τα χρήματά του σ’ ένα σεντούκι στο σπίτι του με κίνδυνο να τον ληστέψουν, ενώ θα μπορούσε να τα φυλάει αποτελεσματικότερα ανοίγοντας έναν λογαριασμό σε μία τράπεζα και να εισπράττει τους τόκους ή έστω ιδρύοντας ένα venture capital scheme για να αποκτά μερίδιο σε κερδοφόρα projects; Oι αποταμιεύσεις του ενός συνιστούν τις επενδύσεις του άλλου. Οι γονείς μας φείδονται στο παρόν και κάνουν θυσίες, ώστε στο μέλλον τα παιδιά να μπορέσουμε να σπουδάσουμε. Ο φτωχός ψαράς κάνει οικονομία σήμερα, ώστε αύριο να μπορέσει να αγοράσει ένα καινούριο καλάμι και μία βάρκα, που θα του επιτρέψουν να αυξήσει την πραμάτεια του και το κέρδος του. Η αποταμίευση αποτελεί την σκάλα προς την καθολική οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία, καθώς δίνει την ευκαιρία στον φτωχό νέο φέρελπι startupper να έχει πρόσβαση σε κεφάλαιο για να ξεκινήσει την επιχείρησή του και να υλοποιήσει τα παραγωγικά του επιχειρηματικά σχέδια, που θα δώσουν θέσεις εργασίας σε πολλούς φτωχούς και άνεργους συμπολίτες μας. Αν δεν υπήρχε διαθέσιμη αυτή η δεξαμενή αδιάθετων πόρων, τότε μόνον οι πλούσιοι θα είχαν πρόσβαση στο κεφάλαιο και έτσι ένας ευφυής, πλην όμως φτωχός, δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από την ένδεια του. Χάρη στις αποταμιεύσεις του Σκρουτζ, είναι πιο εύκολο για έναν άστεγο να πάρει στεγαστικό δάνειο για να αποκτήσει μια κεραμίδα πάνω από το κεφάλι του, ενώ παράλληλα ο φτωχούλης Τιμ (ο γιος του υπαλλήλου του Σκρουτζ) μπορεί μέσω της ευκολότερης πρόσβασης στην πίστωση, να έχει την δυνατότητα να σπουδάσει, να ανοίξει τους ορίζοντές του, να φτιάξει περιουσία μεγάλη και να ωφελήσει τόσο τον εαυτό του όσο και την κοινωνία. Χάρη στις αποταμιεύσεις του Σκρουτζ το κράτος αποκτά πόρους για να χρηματοδοτήσει δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές που αυξάνουν την παραγωγικότητα και διευκολύνουν τις ζωές μας. Τι είναι καλύτερο λοιπόν, να δίνεις ως ελεημοσύνη ένα ψάρι σε κάποιον φτωχό ή να του δώσεις τα εργαλεία για να χτίσει το μέλλον του, ώστε να έχει την αξιοπρέπεια να ζει ως αυτάρκης; Η ελεημοσύνη κρατά μία μέρα, η ανεξαρτησία και η αυτάρκεια για πάντα και αυτό ακριβώς έδωσε ο Σκρουτζ στους συνανθρώπους του. Τη χαρά της αυτοδημιουργίας, επιδοτούμενης από τις αποταμιεύσεις του και τη δική του φειδωλή ζωή.
Αλλά ακόμα και αν υποτεθεί πως απλά είχε φετίχ με το χρυσό και του άρεσε να πασπατεύει τις χρυσές του λίρες στο υπόγειο του σπιτιού του και πάλι από πουθενά δεν προκύπτει ότι ζημιώνει τα φτωχά στρώματα της κοινωνίας. Όπως αποδείξαμε προηγουμένως, το χρήμα δεν είναι πλούτος, αλλά ένα απλό μέσο συναλλαγής. Όταν η ποσότητα αυτού του συναλλακτικού μέσου είναι πολύ μεγαλύτερη από τα αγαθά που υπάρχουν προς κατανάλωση, τότε οι τιμές ανεβαίνουν. Αν είσαι στον Άγιο Δομίνικο και θες να αγοράσεις καρύδες, τότε δεν φτάνει να έχεις ένα σεντούκι θησαυρού μαζί σου, συγχρόνως πρέπει να υπάρχουν και καρύδες για να γίνει η ανταλλαγή. Είπαμε, εάν δεκαπλασιαστεί ο χρυσός στο πορτοφόλι σου αυτό δεν σημαίνει πως δεκαπλασιάζονται και οι καρυδιές, απλά δεκαπλασιάζεται η τιμή πώλησης! Το αντίστροφο συμβαίνει όταν μειώνεται η ποσότητα χρήματος. Καταχώνοντας τα χρήματά του σ’ ένα κελάρι για να τα φάει η σκουριά, είναι το ισοδύναμο του να τα πετάει στον πάτο μίας θάλασσας, διότι και στις δύο περιπτώσεις βγαίνουν από την κυκλοφορία. Όπως έχει δείξει ο αείμνηστος νομπελίστας οικονομολόγος Milton Friedman με την περίφημη «ποσοτική θεωρία του χρήματος», όπου διαφαίνεται η σχέση μεταξύ προσφοράς χρήματος και τιμών, όταν πέφτει η προσφορά χρήματος, αυτό σημαίνει πως λιγότερα χρήματα «κυνηγούν» την ίδια ποσότητα αγαθών, άρα η αγοραστική δύναμη του χρήματος ανεβαίνει και το νόμισμα ανατιμάται, λόγω της πτώσης των τιμών. Οι φτωχοί άνθρωποι στο Ντικενσιανό σύμπαν, επωφελούνται από την εξαφάνιση των χρημάτων, λόγω της τσιγκουνιάς του Σκρουτζ, καθώς τώρα βλέπουν την ίδια σε ονομαστικές τιμές ποσότητα χρήματος που διακρατούν στις τσέπες τους να αποκτά μεγαλύτερη αγοραστική αξία. Επομένως, η αποταμίευση και η τσιγκουνιά ρίχνουν τις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών, επωφελώντας κυρίως τους φτωχούς ανθρώπους!! Ουάου!!
Έτσι λοιπόν και στην περίπτωση του Σκρουτζ, η πεφωτισμένη ιδιοτέλειά του είχε ως πάρεργο την εμπέδωση οικονομικής ανάπτυξης σε επίπεδα που κανένας αμπελοφιλόσοφος δεν θα μπορούσε να διανοηθεί. Νομίζω πως εξετάζοντας το ζήτημα με μία διασταλτική ματιά, θα συμφωνήσουμε πως από το αγκάθι βγαίνει ρόδο και έτσι με την περίπτωση του Σκρουτζ, αυτός ο σπαγκοραμμένος τελικά με την «αδράνειά» του προσέφερε πολύ περισσότερα στην κοινωνία, απ’ ότι οι κονδυλοφόροι αγαπολόγοι. Ίσως εάν ήμασταν πιο ολιγαρκείς και οικονόμοι σαν τον Σκρουτζ να μην βρισκόμασταν σ’ αυτήν την σκοτοδίνη που ζούμε ως χώρα…
Γεννήθηκε στην Κρήτη και είναι τελειόφοιτος φοιτητής Φαρμακευτικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις πολιτικές υγείας και φαρμακευτικής περίθαλψης. Ακραιφνής Φιλελεύθερος και υπέρ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στον ελεύθερο χρόνο του ασχολείται με το Debate και το MUN, έχοντας συμμετάσχει σε σχετικούς διαγωνισμούς και προσομοιώσεις. Αγαπημένο ρητό: «Όσο αξίζει ένα άτομο, δεν αξίζει ο κόσμος όλος!»
