Της Μαρίας Κουτσανδριάς,
Ο Σοϊκίρο Γιαμασάκι βρισκόταν σε πολύ νεαρή ηλικία (12 ετών) όταν βίωσε για πρώτη φορά την ανείπωτη βιαιότητα των συμμαθητών του, από τους οποίους ξυλοκοπήθηκε βάναυσα. Όταν αφηγήθηκε στους γονείς του τα περιστατικά τρόμου που λάμβαναν χώρα εντός της σχολικής κοινότητας, αυτοί σοκαρισμένοι έσπευσαν να ενημερώσουν τους καθηγητές του, που ωστόσο επέλεξαν να κλείσουν τα μάτια τους και να σιωπήσουν. Κάπως έτσι πήρε την απόφαση, ο 25χρονος πλέον αυτός νέος, να κυκλοφορήσει το βιβλίο του, που στην ουσία του προσιδιάζει σ’ έναν ποινικό κώδικα για παιδιά, αποσκοπώντας στην ενημέρωση και την προστασία τους, λαμβάνοντας φυσικά υπόψιν το ευάλωτο της φύσης τους και καθιστώντας το παράλληλα κατανοητό και σωτήριο ενάντια στη «μαφία των νταήδων».
Ομολογουμένως, η άσκηση βίας, η άσκηση δηλαδή σωματικής ή άλλης δύναμης ή η χρήση απειλών για να επιβάλει κάποιος τη θέλησή του, συνιστά ένα φαινόμενο που απαντάται με μεγάλη συχνότητα μεταξύ μαθητών γυμνασίου και λυκείου, αλλά και μεταξύ ενηλίκων, ενώ δυστυχώς η πραγματικότητα αυτή δε λείπει κι απ’ το χώρο των δημοτικών σχολείων, απασχολώντας ένα σημαντικό ποσοστό γονέων σε όλα τα κράτη του κόσμου.
Στα αγγλικά το φαινόμενο της ασύμμετρης βίας αποδίδεται με τον όρο bullying (όπου bully χαρακτηρίζεται ο νταής, ο ψευτοπαλληκαράς, ο τραμπούκος), ενώ στην ελληνική γλώσσα έχει ενσωματωθεί ανεπιτυχώς με τον όρο «εκφοβισμός». Ως σχολικός εκφοβισμός, λοιπόν, νοείται η επιθετική, εσκεμμένη, απρόκλητη συμπεριφορά μεταξύ ατόμων εφηβικής και μετεφηβικής ηλικίας που ασφαλώς εκφεύγει των πλαισίων της «φυσιολογικής» σχολικής βίας, αποκαλύπτοντας έναν βαθύτερο πυρήνα προσωπικότητας, με έντονο το στοιχείο του μίσους και της οργής, χαράσσοντας ένα μονοπάτι πόνου και αναστάτωσης. Πρόκειται για εκδηλώσεις βίας που εμφανίζουν επαναληπτικότητα, χρονική διάρκεια και συνακόλουθα τάση για επίδειξη κακότητας και κυριαρχίας σε ασθενέστερα άτομα. Σημαντικό είναι να αναφέρουμε πως δεν πρόκειται για μία κατάσταση που πλήττει αποκλειστικά τα σχολικά περιβάλλοντα. Βία κι εκφοβισμός απαντώνται παντού, στο στρατό, στη δουλειά μεταξύ αφεντικού και υφιστάμενων, σε αθλητικές δραστηριότητες, σε μία ερωτική σχέση κλπ.
Ο σχολικός εκφοβισμός, που ως μορφή βίας, ίσως γινόταν περισσότερο κατανοητή με τον όρο «σχολικός τραμπουκισμός» ·αφού χαρακτηρίζεται όχι τόσο από το αποτέλεσμα, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο διαπράττεται, δεν αποτελεί μόνο παραβατική, αλλά και αξιόποινη συμπεριφορά, επισύροντας βαρύτατες ποινικές συνέπειες στο δράστη της, μην παραγνωρίζοντας τον τρόπο που εκδηλώνεται η αξιόποινη συμπεριφορά, ούτε και την ηλικία του συγκεκριμένου δράστη.
Οι μορφές με τις οποίες εμφανίζεται, είναι κυρίως οι εξής:
α) σωματική επίθεση (σπρωξίματα, χαστούκια, γροθιές, ασελγείς πράξεις), συνιστώντας και την πιο ανησυχητική εκδήλωση επιθετικότητας, αφού απειλεί άμεσα την ασφάλεια, την σωματική ακεραιότητα,
β) λεκτική επιθετικότητα που περιλαμβάνει κυρίως βρισιές, ομοφοβικά σχόλια, χειρονομίες και γενικά ταπείνωση με ύβρεις,
γ) κοινωνικός εκφοβισμός (διάδοση φημών, δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων, συστηματική απομόνωση από μία ομάδα, αφαίρεση προσωπικών αντικειμένων),
δ) ηλεκτρονικός εκφοβισμός ή “cyberbullying” (το θύμα τρομοκρατείται, δέχεται προσβολές, ντροπιάζεται από κακόβουλους χρήστες), το οποίο δε στερείται ποινικής διάστασης, καθώς εφαρμοστέα είναι τα άρθρα 348Α’, 348Β’, και 348Γ’ του Ποινικού Κώδικα (πορνογραφία ανηλίκων, προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους και πορνογραφικές παραστάσεις ανηλίκων, αντίστοιχα).
Οι προαναφερθείσες συμπεριφορές, πέραν του αδικήματος του άρθρου 312ΠΚ, εντάσσονται στην αντικειμενική υπόσταση και πολλών άλλων εγκλημάτων όπως της δυσφήμισης, της απειλής, της παράνομης βίας κλπ. Άξιο επισήμανσης κρίνεται το γεγονός ότι, κατ’ εξαίρεση, στην περίπτωση εφαρμογής του άρθρου 312ΠΚ, προβλέπεται ρητά, πως όταν η πράξη τελείται μεταξύ ανηλίκων δεν τιμωρείται, εκτός αν η μεταξύ τους ηλικιακή διαφορά είναι τρία έτη. Επιπλέον, σύμφωνα με ειδική διάταξη που εισάγει ο νόμος 4332/2015, τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 6 μηνών όποιος ασκεί bullying.
Πώς μπορεί να αντιμετωπισθεί αυτή η κατάσταση;
Ο πόλεμος ενάντια στο bullying αναδεικνύει τη σημασία του ρόλου των γονέων ως κεφαλαιώδη, ήδη από τα νηπιακά χρόνια του παιδιού στη μετέπειτα διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Συζητήσεις, σεμινάρια στο πλαίσιο οργανωμένων προγραμμάτων ως προς τον τρόπο επίλυσης των κρίσεων και διενέξεων με το παιδί, έχουν πραγματοποιηθεί ήδη στη χώρα μας προς αποτροπή συμπεριφορών σχολικής θυματοποίησης. Είναι, επίσης κοινός τόπος, πως η παρέμβαση των γονέων πολλές φορές δεν είναι αυτό που πραγματικά χρειάζεται, αφού το θύμα στερείται τη δυνατότητα να σταθεί το ίδιο στο ύψος των περιστάσεων, μαθαίνοντας να διαχειρίζεται καταστάσεις. Ωστόσο, όταν πρόκειται για bullying η συνεργασία μεταξύ γονέων κι εκπαιδευτικών κρίνεται άμεση κι επιτακτική, αφού οφείλουν να κάνουν το παιδί να νιώσει ασφάλεια, ώστε να μιλήσει για την πίεση που δέχεται.
Πέρα όμως από την πεπατημένη οδό, θεωρώ πως πρέπει να «χτυπήσουμε» όχι το σύμπτωμα, αλλά τη ρίζα, το θύτη δηλαδή στη ψυχολογία του, γελοιοποιώντας την ενδογενή ροπή του για κυριαρχία (η οποία έχει ως κύρια κατεύθυνση τον εφοδιασμό της δικής του αυτοεκτίμησης), εστιάζοντας όχι τόσο στη θωράκιση απέναντι σε ενδεχόμενο ψευτονταηλίκι, αλλά πολύ περισσότερο στη χαλιναγώγηση της δίψας για απόλαυση αυτής της -ενδεχομένως άμυνας- μιας φαντασιακής εν αναμονή επίθεσης που προκαλεί το ψευτονταηλίκι. Στόχος; Η απομυθοποίηση του buller, όπως και η εμφύσηση σε αυτόν της λογικής, πως η πράξη του αποτελεί θρασύτατη γελοιότητα και σίγουρα όχι μαγκιά. Αυτή είναι και η θεμελιωδέστερη ιδέα που πρέπει να διακατέχει το θύτη.
