Της Ιωάννας Παπαγεωργακοπούλου,
Καθημερινά διεξάγονται έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο, τα πορίσματα των οποίων αποκαλύπτουν ότι ένα τεράστιο ποσοστό νέων βρίσκεται στα πρόθυρα της εγωπαθούς αυταρέσκειας, μέσω της υπερβολικής αυτοπροβολής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό το φαινόμενο αποτελεί μια ακόμη απόδειξη ότι η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από αντιφάσεις. Παρά το γεγονός ότι η τεχνολογία σημείωσε άλματα προόδου και αναβάθμισε σημαντικά το επίπεδο διαβίωσης, η πλειοψηφία του νεανικού και όχι μόνο πληθυσμού τη χρησιμοποιεί με λάθος τρόπο και πολλές φορές επιβλαβή. Επιβάλλεται, λοιπόν, να εξετάσουμε τους λόγους για τους οποίους το ναρκισσιστικό αυτό φαινόμενο έχει λάβει τόσο μεγάλες διαστάσεις.
Η τάση αρχικά των νέων να αυτοαναδεικνύονται στον ψηφιακό κόσμο συνδέεται με τη ρηξικέλευθη φύση τους. Ο μηχανοποιημένος και τεχνοκρατικός τρόπος ζωής έχει καταστεί η αιτία, όλοι σχεδόν οι νέοι να έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο μέσω των κινητών, Η/Υ και λοιπών ακόμη μέσων. Η τεχνολογία με τον φρενήρη ρυθμό ανάπτυξής της εντυπωσιάζει τους νέους, οι οποίοι λόγω της νεωτερικής τους φύσης σπεύδουν να το υιοθετήσουν. Η παγκοσμιοποίηση, μάλιστα, συμβάλλει σε αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση, καθώς χιλιάδες εικόνες, πρότυπα, εξελίξεις, δημόσια πρόσωπα βομβαρδίζουν τους νέους, που πολλές φορές διακατέχονται και από μιμητική τάση και προσπαθούν να αντιγράφουν αυτά τα πρότυπα μέσω των social media. Προκειμένου να ταιριάξουν στα κουτάκια που η σύγχρονη μαζοποιημένη κοινωνία έχει δημιουργήσει, αφήνουν στην άκρη την προσωπικότητά τους και προσαρμόζουν την εικόνα τους ανάλογα με τα προβαλλόμενα πρότυπα για να γίνουν αποδεκτοί από τον περίγυρο και την ψηφιακή κοινότητα.
Εξάλλου, ολόκληρη η δομή της σύγχρονης κοινωνίας δεν είναι άσχετη με αυτό το φαινόμενο. Το ωφελιμιστικό πνεύμα, που καταρρακώνει την έννοια «άνθρωπος», εξαίρει το «φαίνεσθαι» και απορρίπτει κατηγορηματικά το «είναι», έχει οπωσδήποτε επηρεάσει τη ψυχοσύνθεση του νεανικού πληθυσμού. Οι ηθικές αξίες δεν έχουν πια ιδιαίτερη σημασία και οι νεότεροι μετρούν την αξία τους σε like και σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το μόνο που αξίζει είναι η εικόνα, η προσαρμοσμένη στις τάσεις της μόδας. Αυτή η ιδεολογία αγγίζει σε πολλές περιπτώσεις τα όρια της εμμονής και καταλήγει στο ναρκισσισμό. Η ματαιοδοξία των νέων του σήμερα τούς ωθεί να μοιράζονται και να κοινοποιούν προσωπικές στιγμές που καταδεικνύουν την τέλεια ζωή τους, ασχέτως αν αυτό ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Οι σύγχρονες απρόσωπες (μεγαλου)πόλεις ίσως ενισχύουν αυτό το φαινόμενο, μια και οι νέοι χάνοντας την διαπροσωπική επαφή αναζητούν μια παρήγορη διέξοδο στον κόσμο των social media και στην προσπάθειά τους να συνάψουν, εικονικές έστω, φιλίες εντάσσονται στο απύθμενο παιχνίδι της επίδειξης.
Αναμφισβήτητα, η ναρκισσιστική αυτή τάση που μαρτυρείται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οφείλεται τόσο στη ψυχοπαθολογία των νέων, όσο και στους μηχανισμούς λειτουργίας των σύγχρονων κοινωνιών. Η υπερβολική, εν τούτοις, έκθεση στο διαδίκτυο κρύβει κινδύνους και επιφέρει επιπτώσεις που επιβάλλεται να διερευνηθούν.
Πρώτα απ’ όλα, ο κόσμος του διαδικτύου πέρα από τα πλεονεκτήματά του έχει και αθέατες πλευρές. Καθίσταται χώρος ανάπτυξης σύγχρονων μορφών εγκλήματος (υποκλοπή προσωπικών δεδομένων, παραβίαση ιδιωτικότητας μέσω κάμερας κτλ), στις οποίες εκτίθεται ο νεανικός πληθυσμός μέσω της δημοσιοποίησης προσωπικών δεδομένων και στιγμών. Πολλοί επιτήδειοι υποδύονται κάποιο άλλο πρόσωπο προκειμένου να ικανοποιήσουν διάφορα συμφέροντα, τη στιγμή που στα social media εκτυλίσσεται ένας διαρκής διαγωνισμός επίδειξης και τελειότητας που υποθάλπει τις επιδερμικές και επιφανειακές σχέσεις. Τα πραγματικά συναισθήματα κρύβονται, τα πρόσωπα τρέπονται σε προσωπεία, ενώ φωτογραφίες και βίντεο «ποστάρονται» ανελλιπώς, πράγμα που καθιστά το διαδίκτυο ένα χώρο όπου βρίσκει έδαφος να αναπτυχθεί ένα ατέρμονο ηλεκτρονικό κουτσομπολιό.
Όλος αυτός ο φαύλος κύκλος έχει αντίκτυπο στη ψυχοσύνθεση των νέων, που βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της διαμόρφωσης. Οι ναρκισσιστικές τάσεις τούς δημιουργούν ψυχικές διαταραχές, καθώς οποιοδήποτε ψεγάδι στην εξωτερική εμφάνιση που θα φθείρει την άψογη εικόνα τους τούς προκαλεί κατάθλιψη, εμμονές, κυκλοθυμικές αντιδράσεις και ανεξήγητα ξεσπάσματα. Διαταράσσεται η εσωτερική ισορροπία, η γαλήνη, η ηρεμία τους ενώ παράλληλα οι ίδιοι βρίσκονται διαρκώς σε εγρήγορση για να απαθανατίσουν τις προσωπικές τους στιγμές, που μόνο προσωπικές δεν είναι πλέον! Δεν τηρούν το μέτρο, εκφυλίζονται ηθικά και στα πλαίσια της εγωπάθειας, ενδεχομένως, να χάνουν τις αλτρουιστικές και ανθρώπινες ορμές τους.
Άλλωστε, σε μια κοινωνία που αποτελείται από εγωιστικά και επιφανειακά άτομα αποδιοργανώνεται η κοινωνική συνοχή. Η πλειοψηφία των νέων που, υποτίθεται πως είναι η ελπίδα της ανθρωπότητας, αδιαφορούν για το συνάνθρωπο στα πλαίσια της ατομικιστικής τους τάσης, δε νιώθουν σε καμία περίπτωση αλληλεγγύη, καθώς ο εγωκεντρισμός τους τούς αποτρέπει να συμμετέχουν στα κοινά, να παρακολουθούν το γενικότερο κοινωνικό γίγνεσθαι και οτιδήποτε αποκλίνει από τη σφαίρα που επηρεάζει το εγώ τους. Το παν είναι πλέον τα story, οι followers και τα views. Οτιδήποτε δε μπορεί να κοινοποιηθεί στα social media δεν έχει νόημα.
Επομένως, ο σύγχρονος ψηφιακός ναρκισσισμός πυροδοτείται από τη νεανική φύση, αλλά και από τη δομή της σημερινής πραγματικότητας και τις αξίες που αυτή υπηρετεί. Σε καμία περίπτωση μια τέτοια εγωπαθής συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή, καθώς αφενός εκθέτει το νέο σε κινδύνους και αφετέρου απανθρωποποιεί τον ίδιο και την κοινωνία που απαρτίζεται από τέτοια άτομα. Ωστόσο, επιβάλλεται να υπογραμμίσουμε ότι παράλληλα με αυτή τη μερίδα νέων συνυπάρχουν και νέοι οι οποίοι αντιμετωπίζουν με εγκράτεια και προσοχή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς να προβάλλουν το εγώ τους κάθε λεπτό και που ενδιαφέρονται για τον πραγματικό κόσμο και όχι τον ψηφιακό. Πάντως, σε κάθε περίπτωση η δίψα για αυτοπροβολή αποτελεί ένα κρίσιμο ζήτημα που καθημερινά λαμβάνει χώρα γύρω μας και δε μπορούμε να αγνοήσουμε. Η λύση σε αυτό το πρόβλημα είναι ο καθένας από εμάς να αναθεωρήσει και να ιεραρχήσει τις αξίες του μέσα από μια ουσιώδη καλλιέργεια που θα τον αποστασιοποιήσει για λίγο από τον εαυτό του, θα του γνωρίσει έναν κόσμο που υπάρχει παράλληλα με τον εγωιστικό δικό του και θα τον τοποθετήσει σε ένα διευρυμένο πεδίο, που θα του επιτρέπει να δρα όχι μόνο για τον εαυτό του, αλλά και για τον Άλλο.
