Της Στεφανίας Αρβανιτάκη,
Το ποιητικό και πεζό έργο του Κωνσταντίνου Μανασσή, ο οποίος ήταν βυζαντινός χρονογράφος του 12ου αιώνα (έχουν προταθεί διάφορες ημερομηνίες για τη γέννηση και το θάνατό του, κοινό σημείο πάντως αποτελεί το ότι ήταν εν ζωή αδιαμφισβήτητα μέχρι και το 1173), γεννήθηκε και ανατράφηκε στην Κωνσταντινούπολη, έχει ξεχωρίσει. Ένας από τους λόγους που συμβαίνει αυτό, είναι γιατί ο ίδιος, πέρα από το ότι είναι γλωσσοπλάστης (προσέφερε στην ελληνική γλώσσα πλούτο νέων λέξεων και κυρίως σύνθετα επίθετα), εισάγει εκφραστικά στοιχεία μοναδικά στο γραπτό λόγο και χρησιμοποιεί τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο.
Ο ίδιος μπορούσε να χειριστεί τη γλώσσα με σύντομους, ευρηματικούς χειρισμούς και να συμβάλλει στη δημιουργία νέων στοιχείων βοηθητικών και χρήσιμων, για την ομιλούμενη με τρομερή ευελιξία. Για την επιτέλεση αυτού του πολυσήμαντου έργου, ήταν αναγκαίο ένα γνωστικό υπόβαθρο, το οποίο και κατείχε ο βυζαντινός λόγιος. Αν και δεν ξέρουμε πολλά πράγματα για την ζωή του, και τις περισσότερες πληροφορίες για το πρόσωπο και τη δράση του τις αντλούμε από τα δικά του έργα, είναι γνωστό πως μελετούσε αρχαίους Έλληνες συγγραφείς (Όμηρος, Ηρόδοτος, Σοφοκλής, Αιλιανός, Αθηναίος κλπ.). Δεν ήταν λίγες οι φορές που δανείστηκε εκφράσεις των παραπάνω, αλλά και από τα χωρία της Αγίας Γραφής. Πέρα από τα παραπάνω, έστρεψε την προσοχή του προς τη φιλοσοφία, τα μαθηματικά, τη γεωγραφία και την αστρονομία.
Έγραψε ιστοριογραφίες-χρονογραφίες για τις οποίες μας είναι γνωστός (παράδειγμα αποτελεί η έμμετρη χρονογραφία Χρονική σύνοψις που αφιερώθηκε στην Ειρήνη, διαβάστηκε αρκετά στο Βυζάντιο, μεταφράστηκε στα σλαβικά, ξεκινάει από κτίσεως κόσμου και περιγράφει τα γεγονότα μέχρι και το 1081, έτος κατά το οποίο λαμβάνει χώρα η ανάρρηση του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού στο θρόνο), μυθιστορήματα (Τα κατ΄Αρίστανδρον και Καλλιθέαν, είναι έργο της Κομνήνειας εποχής 1081-1185 και τοποθετείται στα ερωτικά), ποίηση (Του Μανασσή κύρου Κωνσταντίνου εις την κατά τα Ιεροσόλυμα αποδημίαν αυτού ή αλλιώς Οδοιπορικόν, έργο που κατέχει ειδική θέση ανάμεσα σε αυτά της βυζαντινής ποίησης, καθώς αναφέρεται στο ταξίδι του στους Αγίους Τόπους) και εγκώμια (Προς τον βασιλέα κυρόν Μανουήλ τον Κομνηνόν, όπου κάνει λόγο για την πολεμική παρουσία του αυτοκράτορα στην Ανατολή και στη Βαλκανική).
Γνωρίζουμε πως είχε θέση στην φιλολογική αυλή (κυρίως τα χρόνια που έδρασε η γυναίκα του Ανδρονίκου Κομνηνού, Ειρήνη, η οποία χαρακτηρίζεται για την αγάπη της προς τα γράμματα) και έγραφε εγκώμια, τα οποία μετέπειτα τα αφιέρωνε σε μέλη της βασιλικής οικογένειας. Ήταν ένας πνευματικός άνθρωπος με θέση στον κύκλο των διανοουμένων που συνδύασε τις κλασικιστικές του προτιμήσεις και γενικά την παρατήρηση του αρχαίου κόσμου με τη δημώδη λογοτεχνία που ήταν επίκαιρη. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε και η Μαρία Αυγερινού-Τζιώγα ήταν ένας «Λόγιος με εξαιρετική ρητορική παιδεία, και με τη ματιά του προσηλωμένη στην ελληνική αρχαιότητα, επιδίδεται σε αρκετά γραμματειακά είδη». Άλλωστε είναι γνωστό, πως άσκησε το επάγγελμα του ρήτορα στην πατριαρχική σχολή της Κωνσταντινούπολης.
Στη βιβλιογραφία γίνεται λόγος για σύνδεση του Κωνσταντίνου Μανασσή με ισχυρές οικογένειες της εποχής, οι οποίες κατείχαν μια διακεκριμένη θέση (παράδειγμα αποτελεί η οικογένεια του Ιωάννη Κοντοστέφανου 1128-1176/82 αλλά και η οικογένεια των Κομνηνών, γενικά με την οποία είχε συνάψει φιλικές σχέσεις). Κλείνοντας, κατά τη διάρκεια της ζωής του, νιώθοντας την επιθυμία να αναζητήσει τη γαλήνη, κατέφυγε σε μοναστήρια ως μοναχός.
Απέκτησε εκκλησιαστικά αξιώματα που ήταν ανώτερα στην κλίμακα (βλ. για ταύτιση του Κωνσταντίνου Μανασσή με τον Κωνσταντίνο Μανασσή επισκόπου Πανίου και τον Κωνσταντίνο Μανασσή μητροπολίτη Ναυπάκτου) και η φήμη του διαδόθηκε.
Βιβλιογραφία:
- Εύδοξος Θ. Τσολάκης, «Συμβολή στη μελέτη του ποιητικού έργου του Κωνσταντίνου Μανασσή και κριτική έκδοση του μυθιστορήματος του «Τα κατ΄αριστανδρον και καλλιθέα», Θεσσαλονίκη 1967.
- Μαρία Αυγερινού Τζιώγα, «Η Σύνοψις Χρονική του Κωνσταντίνου Μανασσή, συμβολή στην υφολογική μελέτη μιας έμμετρης χρονογραφίας», Θεσσαλονίκη 2013.
- Κωνσταντίνος Χρυσόγελος, «Το οδοιπορικόν του Κωνσταντίνου Μανασσή: κριτική έκδοση-μετάφραση-σχόλια», Θεσσαλονίκη 2015.
