Του Αλέξη Κωνσταντόπουλου,
Μεγαλώνουμε ακούγοντας διάφορες φράσεις, σκοπός των οποίων είναι να μας δώσουν «κατευθυντήριες γραμμές» για το πως θα ζήσουμε καλύτερα, πως θα βελτιώσουμε τη ζωή μας. Μια από αυτές είναι το: «Η γνώση είναι δύναμη». Αυτή η φράση έχει τεράστιο νόημα, όμως, το νόημα αυτό χάνεται μέσα από τις λάθος ερμηνείες. Αρχικά, η γνώση κατά κυριολεξία, δεν είναι δύναμη, είναι εφόδιο. Είναι, στην ουσία, αυτό που βοηθά τους ανθρώπους στη ζωή τους. Επίσης, η λέξη «δύναμη» τις περισσότερες φορές γίνεται αντιληπτή ως ικανότητα επιβολής και επιτυχίας. Ωστόσο, η γνώση -αν είναι πραγματική, αγνή και ουσιώδης- δεν έχει ως στόχο την επιβολή, την επιτυχία ή την οικονομική επιβράβευση, έχει ως στόχο την αυτό-βελτίωση, δηλαδή, την εξέλιξη του ατόμου που τη λαμβάνει.
Δυστυχώς, οι καιροί μας, απαιτούν από τους ανθρώπους να ζουν με βάση ένα συγκεκριμένο μοντέλο. Το μοντέλο αυτό έχει ως βάση του την παραγωγή, την αποτελεσματικότητα. Σε αυτό το κλίμα, ακόμα και η έννοια της γνώσης ευτελίζεται (όπως και άλλες αξίες). Παύει, λοιπόν, να θεωρείται χρήσιμη αν δεν οδηγεί σε κέρδος και αν δεν έχει χρησιμοθηρικό χαρακτήρα. Φτάνουμε, έτσι, στο σημείο η γνώση να συνδέεται αυτόματα με τη συσσώρευση περγαμηνών, πτυχίων και τίτλων. Βέβαια, η ελαττωματικότητα αυτής της σύνδεσης φαίνεται πολύ απλά στο παράδειγμα της χώρας μας. Πολλοί πτυχιούχοι, που έχουν «πιστοποιητικά γνώσης» και ιδιαίτερα καλή κατάρτιση επί του αντικειμένου τους, δεν έχουν ουσιώδεις –«ανθρωπιστικές»- γνώσεις, δηλαδή, δεν έχουν κοινωνικές γνώσεις, ανεπτυγμένη κριτική σκέψη και ευρύτερους προβληματισμούς.
Ενδεχομένως, η φρενίτιδα με την οποία η γονείς ωθούν τα παιδιά τους στην απόκτηση ακαδημαϊκών τίτλων να είναι μία ακόμα συλλογική αυτοκολακεία, απ’ αυτές που τις συνηθίζουμε εδώ, ίσως, όμως το ζήτημα να μην είναι τόσο απλό… Φυσικά, λαϊκές σοφίες όπως: «η ζωή είναι το πανεπιστήμιο» ή «ο δρόμος δίνει το καλύτερο πτυχίο» δεν απαντούν σοβαρά σε ένα τόσο ουσιώδες πρόβλημα.
Για να μπορέσουμε να δούμε ποιο είναι το πρόβλημα σε ό,τι αφορά την παροχή γνώσεων και το πως μπορούμε να αποκτήσουμε ουσιώδεις γνώσεις πρέπει να σκεφτούμε διαφορετικά απ’ ό,τι έχουμε μάθει, πρέπει να δούμε κάποιες πιο «ριζοσπαστικές» απόψεις σχετικά με την παιδεία -και φυσικά να μην εστιάσουμε μόνο στη χώρα μας αλλά σε ευρύτερο επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, ας σκεφτούμε τη σχέση που μπορεί να έχει η μόρφωση με την επιθυμία και τη δημιουργική φαντασία, και όχι μόνο με την ανάγκη. Ας εστιάσουμε στην θέληση για κάτι και όχι στην ανταμοιβή. Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, ας διασαφηνίσουμε πως: η δημιουργική φαντασία που δεν σε αφήνει να βολευτείς στην αδιάφορη κατανάλωση πληροφοριών, έχει και αυτή μια δική της, ιδιότυπη,«πειθαρχία», δεν είναι ένα χάος περιστασιακών «θέλω». Αντιθέτως, οδηγεί το άτομο να επικεντρώνεται σε αυτά που αγαπά, το κάνει να δουλεύει και να προσπαθεί όλο και περισσότερο για αυτό που πηγάζει από μέσα του.
Έχοντας αυτό κατά νου, ας περάσουμε στον τρόπο απόκτησης ουσιώδους γνώσης, την αυτομόρφωση. Η αυτομόρφωση, σε αντίθεση με τη γνωστή συστηματοποιημένη γνώση, δεν είναι η απεγνωσμένη προσπάθεια ενός να διακριθεί -ή απλώς «να τα καταφέρει»- σε μια κοινωνία «ομοίων». Εξάλλου, το στοιχείο της διανοουμενίστικης ξιπασιάς είναι πάντα το πιο ασήμαντο στην προσπάθεια που κάνει κανείς για εμπειρίες και γνώσεις έξω από τα επίσημα κανάλια της εκπαίδευσης. Το πιο σημαντικό κομμάτι αυτής της διαδικασίας είναι η μεγάλη εσωτερική ελευθερία που προσφέρει η αυτομόρφωση. Μέσα από αυτή ανοίγονται και άλλοι ορίζοντες, άλλοι τρόποι σκέψεις και αντίληψης του κόσμου, οι οποίοι, με τον χρόνο γίνονται απαραίτητοι και καθοριστικοί για το άτομο.
Πιο συγκεκριμένα, το κλειδί της αυτομόρφωσης είναι ο μη-συμβιβασμός και η διάθεση για το επιπλέον. Η «εσωτερική δύναμη» που, αρχικά, θα σε κάνει να τεντωθείς να δεις αν υπάρχει κάτι καλό στη βιβλιοθήκη των γονιών σου, μετά να διαβάσεις αυτό το βιβλίο που δε βρήκες στη βιβλιογραφία που θα σου δώσει ο καθηγητής, και να ψάξεις με τις ώρες σε πάγκους και βιβλιοπωλεία για να βρεις αυτό το βιβλίο που «θα σου μιλήσει». Και δε σταματά μόνο εκεί, η αυτομόρφωση θα σε σπρώξει να πας σε ένα ενδιαφέρον σεμινάριο, τελείως άσχετο με το επαγγελματικό σου αντικείμενο, να συζητήσεις όχι για τον αγώνα της Κυριακής, αλλά για μια ιδέα ή ένα γεγονός που διάβασες εσύ ή ένας φίλος σου. Βέβαια, δεν πρόκειται για κάτι «απόκρυφο», προορισμένο για μυημένους, ούτε για κάτι το οποίο ενυπάρχει έμφυτα σε μερικούς μόνο ανθρώπους.
Στη σύγχρονη κοινωνία, αυτό ακριβώς το στοιχείο χάνεται σε μεγάλο βαθμό. Αντιθέτως, κυριαρχεί η άχαρη νοοτροπία της ρηχής προσαρμογής στα στάδια ενός «καλού βιογραφικού». Οτιδήποτε δεν είναι πτυχίο ή ένα «αποδεικτικό» καθοδόν για πτυχία και τίτλους δε λογίζεται γνώση, αντιμετωπίζεται με υποτίμηση και περιφρόνηση. Οι άνθρωποι περιμένουν, σε ό,τι αφορά τη γνώση -όπως και σε άλλες πτυχές τις ζωής τους- έτοιμα πακέτα πληροφορίας με «κωδικούς πρόσβασης» και «εύκολους αλγόριθμους». Δεν τους ενδιαφέρει το ψάξιμο, όχι γιατί δεν έχουν χρόνο, μα κυρίως γιατί δεν έχουν διάθεση…
Βέβαια, η αυτομόρφωση πηγάζει από συγκεκριμένους πολιτικούς χώρους, ενδεχομένως λόγω των πρακτικών τους. Νομίζω, όμως, πως αυτή η «στρατευμένη αυτομόρφωση» και η επιθετική πολιτικοποίηση, παρακίνησε κάποιους να πάνε παραπέρα, να διαβάσουν και εξωτικά ή αιρετικά μαθήματα σε σχέση με αυτά που «σερβίρονταν» μέσα στο σχολείο και σε μικρότερο βαθμό στο πανεπιστήμιο. Βέβαια, αν βγούμε από τα πολιτικά καλούπια και δούμε αντικειμενικά την ουσία του θέματος, θα διαπιστώσουμε πως η αυτομόρφωση βοήθησε και βοηθά μια μερίδα νέων να κατευθυνθεί προς τα γράμματα, τις τέχνες, το θέατρο και τα λοιπά.
Ξεπερνώντας τα ιδεολογικά ή πολιτικά ταμπού, μπορεί κανείς, μέσα από την αυτομόρφωση, να ενδιαφερθεί για καινούργιους κόσμους της ζωής. Μπορεί, επομένως, να λειτουργήσει ως αντίβαρο στη συρρίκνωση της φαντασίας, στις εντάσεις και στους πανικούς της εποχής μας.
Η αυτομόρφωση δε σε κάνει πιο ανταγωνιστικό ή πιο αποτελεσματικό, μπορεί όμως να σε κάνει περισσότερο αλληλέγγυο, πιο συνεργατικό άνθρωπο -χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο- αφού το πώς θα σε επηρεάσει είναι συνδεδεμένο με τις επιλογές που θα κάνεις. Η ίδια δεν προωθεί κάποιο συγκεκριμένο κοινωνικό σχέδιο. Ωστόσο, αποτελεί μια μορφή ανιδιοτέλειας σε έναν κόσμο όπου η ιδιοτέλεια παράγει οικονομικές αξίες και κλονίζει κοινωνικές σχέσεις την ίδια στιγμή.
Ίσως, όμως, το βασικότερο που προσφέρει η αυτομόρφωση σε σχέση με τη συστηματοποιημένη γνώση, είναι πως μπορεί να μην μας παρέχει ένα γεμάτο βιογραφικό, μας παρέχει, ωστόσο, μια γεμάτη βιογραφία. Εξάλλου, οι αναμνήσεις είναι σημαντικότερες από τα μπούλετς σε ένα απλό βιογραφικό σημείωμα…
Γεννήθηκε το 1999 στην Αθήνα. Είναι δευτεροετής φοιτητής στο τμήμα ιστορίας και φιλοσοφίας της επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ ταυτόχρονα σπουδάζει και νομική στο γαλλικό Κολλέγιο id'EF. Έχει λάβει μέρος σε πλήθος ρητορικών αγώνων τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος και στον ελεύθερο του χρόνο ασχολείται με τον αθλητισμό.
