Του Αλέξανδρου Ραπακούσιου,
Η αλλαγή του έτους, αν και ανθρώπινο κατασκεύασμα, παίζει κι εκείνη το δικό της ρόλο ως χρονικό σημείο που προσφέρεται για απολογισμό αυτών που πέρασαν και σχεδιασμό εκείνων που έπονται. Σχεδιασμός, που προφανώς δεν δύναται να έχει ορίζοντα δεκαετίας· είναι σίγουρο πως ένα τέτοιο εγχείρημα θα έμπαζε από παντού. Άλλωστε, οι πάμπολλοι εξωγενείς παράγοντες δεν φημίζονται για την ευγένεια να προειδοποιούν πριν δράσουν. Γι’ αυτό κι ο απολογισμός φαντάζει πιο εύκολος, ασφαλώς κι αυτός με τα εμπόδιά του. Σε εθνικό επίπεδο, η σχολαστική και αρκετά πιο προσβάσιμη καταγραφή του παρελθόντος, χάριν και της τεχνολογίας, καθιστά την συλλογική εμπειρία πιο προσιτή, αν και πιο θολή, εξαιτίας και του δύσπεπτου όγκου των γεγονότων που το στιγμάτισαν.
Τι ήταν και τι δεν ήταν η δεκαετία της κρίσης που κλείνει μεθαύριο τον κύκλο της; Πάθημα; Κι αν ναι, συνοδεύτηκε από το σκέλος του μαθήματος; Εγγενής ή εξωγενής κρίση; Αποκλειστικά οικονομική; Αορίστου ή ενεστωτικού χρόνου; Εν τέλει υπήρξαν υπαίτιοι με τη στενή έννοια του όρου;
Η πολυπλοκότητα των απαντήσεων δεν αναιρεί την κεντρική θεματική των γενικών επισημάνσεων.
Τα σπασμένα της πιο δύσκολης μεταπολιτευτικής δεκαετίας είναι ακόμη ορατά. Η αμφιβολία για το εάν η δεκαετία που σφραγίστηκε ως εκείνη της «κρίσης» ολοκλήρωσε το πέρασμά της ή αποτέλεσε το ορεκτικό, με αορίστου χρόνου επικείμενου σερβιρίσματος του κυρίως, εκφρασμένος υπό ένα πρίσμα γενικευμένου αισθήματος ανασφάλειας.
Το πολιτικό σύστημα να κουνά το δάχτυλο στον πολίτη και αντιστρόφως ο πολίτης σε αυτό, στο πλαίσιο ενός ιδιότυπου παιχνιδιού της κολοκυθιάς. Η εξωγενής θεραπευτική συνταγή της οικονομικής κατρακύλας, που τώρα αποσαθρώνεται λεκτικώς ακόμη κι από τους εμπνευστές του. Η μηδενιστική προσέγγιση μερικών μεταρρυθμιστικών τομών, που με το περιτύλιγμα της ξενόφερτης επιβολής, ανακούφισαν τους ντόπιους νομοθέτες που αρνούνταν πεισματικά να τις προωθήσουν, λόγω του εμπεριεχομένου πολιτικού κόστους.
Η φυγή μισού εκατομμυρίου μυαλών σε σχετικά οικείους προορισμούς της Ευρώπης αλλά και σε αρκετά πιο άγνωστους, εκεί όπου η απόσταση κατάφερε να αποκτήσει διηπειρωτικό χαρακτήρα. Το λεγόμενο «brain drain», η αντιστροφή του οποίου καταλαμβάνει πλέον τιμητική θέση στους λόγους των πολιτικών αρχηγών, περισσότερο υπό τη μορφή συναισθηματικής παράκλησης και λιγότερο εκείνης της συγκροτημένης στρατηγικής προσέλκυσης. Πολιτικές που φιλοδοξούν να επιλύσουν αγκάθια, όπως το δημογραφικό, με διχίλιαρα ανά γέννηση και με πολλά «θα» για τα εκπαιδευτικά ιδρύματα περιορισμένης πολιτειακής μέριμνας και χρηματοδότησης, που κάποτε θα κληθούν να φιλοξενήσουν αυτούς τους γεννηθέντες.
Η πολυεπίπεδη αμφισβήτηση ακόμη και παγιωμένων σταθερών. Αντιλήψεις για τον κοινοβουλευτισμό και τη δημοκρατία που ανενόχλητες καλλιεργήθηκαν τα χρόνια πριν την κρίση, που απότομα ξεπήδησαν, έλαβαν θέση στο τραπέζι, τους δόθηκε το βήμα και κατάφεραν να εκφοβίσουν. Μορφώματα-ντροπή για την σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας που φλέρταραν με διψήφιο ποσοστό, συνοδευόμενα από τραμπουκισμούς και αίμα. Η ανάδειξη και η υποβάθμισή τους από τους ίδιους ψηφοφόρους, που είτε πίστεψαν στην άφεση αμαρτιών, είτε συνειδητοποίησαν τον χαρακτηρισμό που τους επιφυλάσσει ο ιστορικός του μέλλοντος, ως οι χρήσιμοι ηλίθιοι που εναγκαλίστηκαν με τα φασιστικά άκρα.
Η νέα δεκαετία δε δίνει συγχωροχάρτια.
Φυσικές καταστροφές που ολοένα και πληθαίνουν, τα αίτια των οποίων θεραπεύονται προς το παρόν με ευχολόγια. Η κατάληξη φαντάζει αποκαρδιωτική για όλους, όχι μόνο για την κατσίκα του γείτονα ή μονάχα τον γείτονα.
Και στα αμιγώς πιο πολιτικά.
Από το νήμα του Αμίλητου των ελλειμμάτων, στα χέρια ενός Πράσινου τζακιού που κατέληξε συνώνυμος της κρίσης εκτελώντας αποφάσεις εταίρων, ακόμη κι όταν αυτές υπαγόρευαν το δικό του πολιτικό τέλος, μιας και σε παρόμοιες περιόδους, οι τεχνοκράτες πάντοτε απέπνεαν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη.
Οι διπλές εκλογές του ’12, η κατάρρευση του παλαιού δικομματισμού, η τρικομματική και μετέπειτα δικομματική κυβέρνηση αλαλούμ, οι διαβαθμισμένες δυσκολίες που χτύπησαν την πόρτα ακόμη και των δήθεν θωρακισμένων. Η αναδιάρθρωση του πολιτικού σκηνικού τρία χρόνια αργότερα, το κλείσιμο των τραπεζών, ο φταίχτης Υπουργός που τότε «έπρεπε να δικαστεί», ωστόσο τώρα δε φταίει και τόσο, μιας και κόβει ψήφους από εκεί που συμφέρει.
Ο ανέτοιμος Πρωθυπουργός της πρώτης περιόδου, που ερμήνευσε την ευρωπαϊκή ρουλέτα ως ένα παιχνίδι με τελικό νικητή εκείνον, ένα δημοψήφισμα που επικοινωνήθηκε για ενωτικό και κατέληξε διχαστικό και μία πολιτική στροφή, που έπειτα από μπόλικες εσωκομματικές εκκαθαρίσεις, απάντησε τελεσίδικα στο ερώτημα για την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας.
Από το Καστελόριζο του 2010, στην Ιθάκη του 2018 και την τυπική αυλαία στην τριλογία των μνημονίων. Από τις πολώσεις και τα πατριωτόμετρα με αφορμή μια συμφωνία, έως την εκλογή της πρώτης αυτοδύναμης κυβέρνησης ύστερα από δέκα χρόνια, με τους κομματικής προελεύσεως αρίστους της και την «προδοτική» συμφωνία που εν τέλει έπρεπε να τιμηθεί.
Κι όλα αυτά, εν μέσω μιας διαχρονικής δυσωδίας από πάγια διεφθαρμένους χώρους, όπως το ποδόσφαιρο και οι στρατοί του, όπου στην περίπτωσή τους, ο όρος περί χρήσιμων ηλιθίων απέκτησε υπεργαλαξιακές διαστάσεις.
Τα τελευταία δέκα χρόνια μπορούν να συμπυκνωθούν στο σλόγκαν «ψεκάστε, σκουπίστε, τελειώσατε». Σαν τα πάντα να έγιναν τόσο γρήγορα που η διαδικασία μιας ολοκληρωμένης συλλογικής αυτοκριτικής, είτε αφέθηκε στη μέση, είτε δεν ξεκίνησε ποτέ.
Διαφαίνεται ταυτόχρονα πως η δεκαετία δεν καλλιέργησε ούτε την ενότητα, μήτε την αισιοδοξία για το αύριο. Και οι ελλείψεις αυτές καθιστούν μια μελλοντική γενικευμένη κρίση, ανεξαρτήτως είδους, δύσκολα διαχειρίσιμη.
Από τη φύση της ούτε και προβλέψιμη. Έναν χρόνο μετά την κατάρρευση μίας αμερικανικής επενδυτικής τράπεζας το 2008, το φαινόμενο χτύπησε και την ελληνική πόρτα. Η θωράκιση από νέες, εξωγενείς αναταράξεις σ’ ένα διεθνές οικονομικό σύστημα που ομοιάζει ολοένα και περισσότερο με παιχνίδι ντόμινο, δεν πρόκειται ποτέ να επιτευχθεί επαρκώς.
Θα ήταν άδικο να παραλειφθεί ο κύριος μοχλός άμβλυνσης πολλών εκ των ζητημάτων που τέθηκαν προηγουμένως· η αλληλεγγύη, εκφρασμένη μέσω των συλλογικών προσπαθειών, βραχυχρόνιων και μη, πέτυχε να κρατήσει ένα μίνιμουμ επίπεδο αξιοπρέπειας σε ένα σύνολο πληγωμένο, είτε στις βιοτικές του ανάγκες, είτε σε πολύνεκρες κρίσεις, όπως το Μάτι. Γειτονιά τη γειτονιά, δήμο το δήμο, πόλη τη πόλη, οι μικρές πρωτοβουλίες που είτε μετατράπηκαν σε μαζικές είτε όχι, έπαιξαν τον ρόλο του επιδέσμου, έστω και βραχείας διαρκείας.
Η αυτογνωσία σώζει. Η νέα δεκαετία που ξεκινά, αφήνει πίσω της τα παραμύθια για το κτηματάκι του Θεού που ονομάζεται Ελλάδα και τη διαχρονική σπέκουλα με τους προγόνους. Η αλήθεια των ψυχρών κι αντικειμενικών στατιστικών δεικτών των κρατών είναι αποκαρδιωτική. Δείκτες οικονομικής ανάπτυξης, καινοτομίας, κοινωνικής προόδου, εργασιακών δικαιωμάτων, ισότητας φύλων, ελευθερίας του Τύπου, «εξαγώγιμου» Πολιτισμού… σε όλους η Ελλάδα φιγουράρει κάπου στη μέση, ούτε καλά, ούτε κακά… σαν όλα να συγκλίνουν στο μέτριο.
Μπορούν οι λαοί να μετρηθούν με τέτοιους δείκτες; Προηγουμένως πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα για το κατά πόσο κράτος και λαός συνιστούν διαφορετικά σύνολα.
Καιρός να αποδεχθούμε τη μετριότητά μας. Η αυτογνωσία βοηθά στην καλύτερη αντίληψη της πραγματικότητας κι εκείνη με τη σειρά της, στην κατάρτιση πιο σίγουρων στρατηγικών για το μέλλον, χωρίς αυταπάτες, κορώνες και αφηγήματα για το ένδοξο παρελθόν, που μέχρι κι αυτό, είκοσι αιώνες τώρα, έχει βαρεθεί να μας θρέφει.
Καλή χρονιά!
Είναι τεταρτοετής φοιτητής του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Έχει συμμετάσχει σε εγχώρια και ευρωπαϊκά μοντέλα προσομοίωσης, ενώ το ενδιαφέρον του εντοπίζεται, εκτός των διεθνών σχέσεων, στην πολιτική επικοινωνία και τη δημοσιογραφία. Μεγάλο κεφάλαιο αποτέλεσε η διετής συμμετοχή του στο Διοικητικό Συμβούλιο της SAFIA, από όπου και αποκόμισε πολύτιμες εμπειρίες και φιλίες. Μέσω του OffLine Post, αρθρογραφεί κυρίως για την εγχώρια πολιτική σκηνή.
