Της Αγγελικής Καλούδη,
Η επόμενη μέρα των Χριστουγέννων θα σε βρει στο σπίτι σου, μέσα στη ζεστασιά του οικογενειακού κλίματος και της θαλπωρής, λίγο ξενυχτισμένο, ζαλισμένο από το ποτό και το φαγητό που κατανάλωσες τις προηγούμενες μέρες. Θα περιμένεις την επόμενη μεγάλη αλλαγή του χρόνου, κοιτώντας το Χριστουγεννιάτικο δέντρο και αναπολώντας τις στιγμές, ζητώντας αδηφάγα καινούριες, που σίγουρα θα έρθουν πολύ σύντομα. Αυτό πρόκειται για το ιδανικό σενάριο. Τους περισσότερους, η επόμενη μέρα των Χριστουγέννων μάλλον θα τους βρει κουρασμένους από το ξενύχτι ή τη δουλειά των προηγούμενων ημερών, ενώ κάποιοι μπορεί να δουλεύουν ακόμα, για να εξυπηρετήσουν τους υπόλοιπους που θα τριγυρνούν με φίλους ή με την οικογένειά τους. Υπάρχουν και αυτοί που πιθανόν να μη βρίσκονται με τους δικούς τους για διάφορους λόγους, εργασιακούς ή προσωπικούς. Αυτά τα Χριστούγεννα θα είναι διαφορετικά και για όσους βρίσκονται σε οίκους ευγηρίας, κοινώς γηροκομεία, όσο οικογενειακό και αν γίνει το κλίμα μέσα σε αυτά τα σπίτια.
Στην Ελλάδα λειτουργούν συνολικά 243 μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων, με 15.000 περίπου ανθρώπους να ζουν σε αυτά, γεγονός που αποδεικνύει ότι οι οίκοι ευγηρίας έχουν πάψει να αποτελούν ταμπού και στην Ελλάδα. Η οικονομική κρίση δε φαίνεται να επηρέασε σημαντικά τον αριθμό των ηλικιωμένων, που ζουν σε αυτά, μιας και η σύνταξη ήταν ένα ισχυρό κίνητρο για να τους κρατήσουν στο σπίτι ή πολλές φορές ήταν τόσο πενιχρή, που δεν έφτανε για τις ανάγκες του οίκου ευγηρίας. Ωστόσο, θα ήταν άτοπο να ισχυριστούμε ότι η οικονομική κρίση δε συνέβαλε καθόλου, σε συνδυασμό με την καλύτερη παροχή υπηρεσιών υγείας, πολλές φορές κατ’ αποκλειστικότητα σε οίκους ευγηρίας. Όπως και να έχει, τα Χριστούγεννα είναι σίγουρα διαφορετικά σε ένα τέτοιο σπίτι με μια άλλη και μεγαλύτερη οικογένεια, για μερικούς προς το καλύτερο, για άλλους προς το χειρότερο.
Το στερεότυπο του «παρατημένου» έχει σίγουρα αποδομηθεί αναφανδόν από κάποιους εν έτει 2019 (σύντομα 2020), ακόμα και από τους ίδιους τους ηλικιωμένους. Πολλοί από αυτούς ζητούν οι ίδιοι τη μεταφορά τους σε τέτοια κέντρα, ειδικά μετά το θάνατο του ή της συζύγου/συντρόφου ή της όποιας οικογένειας τους έχει τυχόν απομείνει. Σίγουρα για αυτούς πρόκειται για αναβίωση της εφηβικής τους ηλικίας και των σχολικών εκδρομών, καθώς νιώθουν οι ίδιοι καλύτερα, γνωρίζοντας νέους ανθρώπους, με τους οποίους ίσως έχουν περισσότερα κοινά και ιδίως για αυτούς που ζουν σε αστικά κέντρα και δεν έχουν την τύχη της ύπαρξης γειτονιάς της επαρχίας. Πέραν αυτών των ανθρώπων που τους αρέσει, υπάρχουν αυτοί που δυστυχώς έχουν ανάγκη να μετακινηθούν σε τέτοιους οίκους, μιας και οι συνθήκες διαβίωσης -είτε μόνοι, είτε με την υπόλοιπη οικογένειά τους- δεν είναι καλές και εύκολες ή ακόμα και δυνατές. Υφίστανται αυτές οι περιπτώσεις, λοιπόν, που η οικογένεια είτε λόγω χρημάτων, είτε λόγω προσωπικών προβλημάτων και εντάσεων, είτε λόγω απόστασης, δεν μπορεί να περιθάλψει τον ηλικιωμένο, διότι -καλώς ή κακώς- χρειάζεται μια στοιχειώδης ή ίσως και σημαντική φροντίδα, ακόμα και μόνο συναισθηματική, μετά από μια ηλικία. Σε αυτές τις συγκυρίες βελτιώνεται ουσιωδώς και η ποιότητα ζωής του ηλικιωμένου μέσα σε αυτά τα σπίτια, ενώ ορισμένες φορές πρόκειται για λύτρωση του ίδιου, να αποφεύγει τοξικές οικογενειακές καταστάσεις που διαταράσσουν την ψυχική του υγεία και τον φέρνουν σε δύσκολη θέση ή τον στεναχωρούν. Φανταστείτε τι θα γινόταν αν δεν υπήρχαν εκείνα τα σπίτια για αυτούς τους ανθρώπους ως καταφύγιο, να τους δώσουν μια βοήθεια, μια οικογένεια και ένα στήριγμα στη μοναξιά, τη θλίψη ή και την ανία μέσα από τις δράσεις που διοργανώνουν.
Από την άλλη, υπάρχουν και εκείνοι που ασπάζονται την άποψη πως η λύπη ενός παιδιού ενδιαφέρει τη μητέρα του, η λύπη ενός νέου ενδιαφέρει μια νέα και η λύπη ενός ηλικιωμένου δεν ενδιαφέρει κανέναν. Δυστυχώς, είναι πολλά τα κρούσματα παιδιών που κυριολεκτικά «απόθεσαν σαν σακί» τους γονείς τους σε γηροκομεία, μη δίνοντας δεκάρα γι’ αυτούς, ενώ πολλοί ηλικιωμένοι μαρτυρούν πως δεν ξέρουν τι κάνουν τα παιδιά τους, μιας και δεν τους έχουν επισκεφθεί ποτέ ξανά. Κάποιοι από αυτούς το είδαν ως διέξοδο από ένα «φορτίο», άλλοι ως τιμωρία για την άσωτη ζωή του πατέρα ή της μητέρας τους ή ως εκδίκηση για θέματα προσωπικά, κληρονομικά και περιουσιακά. Παράδειγμα αυτού είναι ένας ηλικιωμένος τζογαδόρος, ο οποίος μάλιστα αυτοτιμωρεί τον εαυτό του, λέγοντας πως του αξίζει να πεθάνει μόνος στο γηροκομείο, όπως τον άφησαν τα παιδιά του. Όσο καλύτερη και αν γίνει η ζωή ενός τέτοιου ανθρώπου μέσα στο σπίτι, η συναίσθηση ότι το παιδί ή όποιος τελευταίος συγγενής τον «παράτησε» ως τιμωρία ή ως έσχατη λύση, ποτέ δε θα του επιτρέψει να νιώσει τόσο οικεία ούτε με το σπίτι, ούτε και με τον ίδιο του τον εαυτό. Κάποιοι πάλι, γνωρίζοντας ότι η οικογένειά τους είχε τα μέσα, αλλά όχι τη θέληση να τους στηρίξουν, προτίμησαν δε την απομάκρυνσή τους για μια δική τους καλοπέραση, ενώ οι ίδιοι διαφωνούσαν, βυθίζονται στην κατάθλιψη, την απομόνωση και τελικά καταλήγουν χειρότερα από αυτό που ήταν, ενώ δεν είναι λίγα τα κρούσματα αυτοκτονιών παρά το τεράστιο έργο, κυρίως ψυχολογικό, που προσφέρει το προσωπικό.
Τα Χριστούγεννα σε οίκο ευγηρίας, όπως και οι υπόλοιπες μέρες για κάποιους ανθρώπους, είναι σίγουρα ξεχωριστά. Οι ηλικιωμένοι έχουν θεωρηθεί κατά καιρούς ως οι «απόμαχοι της ζωής», ένα βάρος που τα παιδιά θα κουβαλήσουν, επειδή τους έδωσαν ζωή ή θα τους δώσουν «κάτι» φεύγοντας και γι’ αυτό έχουν την υποχρέωση. Και είναι όντως δύσκολη η περίθαλψή τους, όμως τίποτα δεν πρέπει να γίνεται από υποχρέωση, γιατί σίγουρα δε θα γίνει σωστά. Ο Βίκτωρ Ουγκώ έλεγε πως «το να μην κάνεις τίποτα είναι η ευτυχία των παιδιών και η δυστυχία των γέρων». Εγώ θα πω πως αν ένας άνθρωπος νιώθει ότι θα περάσει καλύτερα «Χριστούγεννα» σε ξένο σπίτι για διάφορους λόγους, ας το κάνει. Τα πιο όμορφα Χριστούγεννα, όμως, τα ζεις στο δικό σου σπίτι, με τα καλά και τα άσχημα και αυτό δίνει πολλά χρόνια ζωής σε κάθε παππού και γιαγιά.
