Της Κασσιανής Σκαμάγκα,
Ο ορισμός του σωφρονισμού αναφέρει ότι πρόκειται για τη βελτίωση της διαγωγής του ατόμου μέσω της επιβολής ποινής. Δεν πρόκειται, δηλαδή, για αντεκδίκηση του δράστη, αλλά για μία οργανωμένη προσπάθεια των κρατικών μηχανισμών που αποβλέπει στην ομαλή επανένταξη, αναδιαμόρφωση της συμπεριφοράς του, εφόσον καλείται να αντιμετωπίσει τις συνέπειες των πράξεών του. Το φιλάνθρωπο πνεύμα της ποινής εδράζεται σε έναν τρόπο σκέψης που βρίσκει έρεισμα στον Διαφωτισμό και τις μεταρρυθμίσεις του Τσεζάρε Μπεκαρία στο έργο του «Περί Εγκλημάτων και Ποινών», τις οποίες χαιρέτησαν και ενστερνίστηκαν οι νομικοί κύκλοι της εποχής σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Σήμερα, εξακολουθούμε να κάνουμε λόγο για φιλάνθρωπο πνεύμα της ποινής, στην πράξη όμως παρατηρούμε ιδίως την παραδειγματική τιμωρία και σχεδόν καθόλου τον σωφρονισμό. Ο Φιοντόρ Ντοστογέφσκι κάποτε είχε πει κάποτε πως ο πολιτισμός μίας χώρας φαίνεται από το επίπεδο διαβίωσης των φυλακισμένων της. Αυτό το απόφθεγμα έρχεται σε πλήρη εναρμόνιση με το σωφρονιστικό σύστημα των Σκανδιναβικών χωρών. Εξετάζοντας τον τρόπο λειτουργίας των φυλακών της Νορβηγίας, διαπιστώνει κανείς σύμφωνα με παλαιότερο ρεπορτάζ του BBC, πως επάξια διεκδικούν τον τίτλο των πιο φιλελεύθερων φυλακών του κόσμου. Αυτό συμβαίνει διότι ο κεντρικός άξονας του είναι η «αρχή της κανονικότητας». Σύμφωνα με αυτή, ο εγκλεισμός στη φυλακή, δε πρέπει να είναι τίποτα άλλο πάρα μόνο μία προσωρινή στέρηση της ελευθερίας.
Η κεντρική διεύθυνση, άλλωστε, των φυλακών της Νορβηγίας δηλώνει πως στόχος της είναι να μην υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις της ζωής μέσα στις φυλακές από εκείνη που βρίσκεται έξω από αυτές, ώστε οι άνθρωποι να είναι όσο το δυνατόν πιο έτοιμοι να ενταχθούν ομαλά στη κοινωνία. Ειδικότερα, ένας φυλακισμένος είναι ελεύθερος να απασχοληθεί κατά τη διάρκεια της ημέρας με ποικίλες δραστηριότητες, όπως η κτηνοτροφία, κάποιο άθλημα, τα video games, απολαμβάνοντας και τη χρήση υπολογιστή χωρίς όμως σύνδεση στο internet. Όσο για τις συνθήκες διαβίωσης, το ένα άτομο χρησιμοποιεί 3 κελιά: ένα για να κοιμάται, ένα για μελέτη, και ένα για να αθλείται. Φυσικά όλα αυτά μοιάζουν ουτοπικά και αδύνατα στα μάτια ενός αμερικανού πολίτη, ο οποίος μέχρι και σήμερα ακούει για επιβολή θανατικής ποινής στους καταδίκους.
Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που η Νορβηγία παρουσιάζει το μικρότερο ποσοστό υποτροπιασμού των πρώην καταδίκων της, μόλις 20%, ποσοστό που ανέρχεται σε 75% στις ΗΠΑ. Επιπροσθέτως, άλλο ένα προοδευτικό σωφρονιστικό σύστημα εντοπίζεται στη Σουηδία. Εντύπωση είχε προκαλέσει προ ολίγων ετών ο σχεδιασμός της κυβέρνησης να κλείσει(!) τις φυλακές της χώρας λόγω έλλειψης παραβατών. Οι σουηδοί πολίτες αποδίδουν τη μείωση των φυλακών, στην υποστήριξη που παρέχεται μετά τις φυλακές. Ειδικότερα, μία κυβερνητική υπηρεσία αναλαμβάνει όχι μόνο την εποπτεία όσων έχουν αφεθεί με περιοριστικούς όρους, και την παροχή θεραπευτικών προγραμμάτων για τους παραβάτες με προβλήματα αλκοολισμού, βίας ή χρήσης ναρκωτικών ουσιών.
Δε θα πρέπει να λησμονηθεί και μία αναφορά στη ποιότητα του σωφρονιστικού συστήματος της χώρας μας. Πιο αναλυτικά, οι συνθήκες κράτησης έχουν χαρακτηριστεί απάνθρωπες, καθώς ο πληθυσμός των κρατουμένων ξεπερνά κατά πολύ την υπάρχουσα χωρητικότητα των κέντρων κράτησης. Ενώ, πρόσφατα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε την Ελλάδα σε χρηματικό πρόστιμο, για τις απαράδεκτες συνθήκες που επικρατούν στις ελληνικές φυλακές. Επίσης, πέρα από το θέμα του υπερπληθυσμού των κρατούμενων, τέθηκε ζήτημα για τις κακές συνθήκες υγιεινής, για την απουσία θέρμανσης, αλλά και για τη δυσωδία. Πάντως, αξίζει να γίνει μνεία στην εφαρμογή ενός νέου τρόπου αποσυμφορισμού των φυλακών, με το σύστημα της ηλεκτρονικής επιτήρησης, όπου οι κρατούμενοι εκτίουν τη ποινή τους σε κατ’ οίκον περιορισμό.
Καταληκτικά, ίσως η χώρα μας να μη καταφέρει τόσο εύκολα να εφαρμόσει κάποτε ένα τόσο ρηξικέλευθο σωφρονιστικό σύστημα όσο εκείνο των σκανδιναβικών χωρών. Το μόνο σίγουρο είναι πως για μειωθούν τα ποσοστά παραβατικής συμπεριφοράς στη χώρα, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στο σωφρονισμό και όχι στη παραδειγματική τιμωρία, στις περιπτώσεις που υπάρχουν περιθώρια και θέληση για αλλαγή, ώστε οι άνθρωποι αυτοί να αντιμετωπισθούν ως χρήσιμοι για το κοινωνικό σύνολο με τη παροχή ευκαιριών από τους κρατικούς φορείς να ξαναστήσουν τη ζωή τους, δίχως να αντιμετωπίζονται περιφρονητικά ή εκδικητικά.
Γεννημένη το 2000 στον Βόλο, είναι δευτεροετής φοιτήτρια Νομικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μόλις στο Λύκειο είχε επιλεγεί για μαθητικό Erasmus στο Nymburk της Τσεχίας, μετρώντας ήδη μία σημαντική συμμετοχή της σε ρητορικούς αγώνες που διεξήχθησαν στο Κολλέγιο Ανατόλια της Θεσσαλονίκης. Έχει συμμετάσχει σε προσομοίωση επιτροπών του ΟΗΕ στο εξωτερικό και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το διεθνές δίκαιο. Είναι γνώστρια της Αγγλικής και Γερμανικής γλώσσας, ενώ παράλληλα η πολυετής ενασχόληση της με τη κλασική μουσική συνοδεύεται από τη συμμετοχή της σε σύνολα δωματίου και τη Συμφωνική Ορχήστρα Νέων Βόλου.
