Της Ραφαέλας Παπαστεργίου,
Σύμφωνα με το Άρθρο 11 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και με κάθε εθνικό συνταγματικό δίκαιο «κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, την ελευθερία γνώμης και την ελευθερία λήψης ή μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την ανάμειξη δημοσίων αρχών και αδιακρίτως συνόρων, καθώς επίσης η ελευθερία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η πολυφωνία είναι σεβαστές». Κάθε κοινωνία, που διακατέχεται από δημοκρατικές αξίες έχει πρόσβαση στην πληροφόρηση με τη χρήση του διαδικτύου, έχοντας μάλιστα τη δυνατότητα ελέγχου της πληροφορίας. Τις δημοκρατικές αξίες, ωστόσο, υποδαυλίζει η συστηματική διάδοση ψευδής πληροφόρησης.
Τι είναι η παραπληροφόρηση; Η παραπληροφόρηση ορίζεται ως «η (σκόπιμη) διάδοση, διοχέτευση ψευδών πληροφοριών με στόχο ή με αποτέλεσμα την παραπλάνηση, τη σύγχυση του αποδέκτη». Ποιος είναι ο σκοπός της παραπληροφόρησης; Τα οικονομικά κέρδη, η σκόπιμη παραπλάνηση του κοινού ή ακόμη και η βλάβη του, η οποία συνεπάγεται της υπονόμευσης των δημοκρατικών αξιών. Η χειραγώγηση του κοινού από την πολιτική ελίτ δεν αποτελεί καινοτομία. Στις 11 Νοεμβρίου του 1944, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εκδόθηκε από τη Βρετανική Κυβέρνηση για το Πολεμικό Υπουργικό Συμβούλιο αρχείο, με αναφορά σε γερμανικό φύλλο οδηγιών, που έφτασε σε βρετανικά εδάφη με βόμβα. Στο φύλλο υπήρχε σταυρόλεξο, το οποίο θα ήταν «ιδιαίτερα διαφωτιστικό, για όποιον το έλυνε με την απαραίτητη σοβαρότητα, ενώ όποιος το έλυνε για προσωπική ευχαρίστηση θα το έβρισκε απλώς διασκεδαστικό». Ο Χίτλερ, έχοντας στο νου του, ότι οι Βρετανοί με τους Γερμανούς έχουν περισσότερα κοινά από διαφορές προσπάθησε, να επηρεάσει την κοινή γνώμη με το παρακάτω σταυρόλεξο:
Ενδεικτικά, στο 1 (οριζόντια) η απάντηση στην ερώτηση: «Είναι και δικός σας εχθρός», είναι: Μπολσεβίκοι (Bolsevik), η απάντηση στην ερώτηση του «Θέλει όσα έχετε», είναι: Roosevelt, με αναφορά στη Βρετανική Αυτοκρατορία των αποικιών. Ο Χίτλερ προσπάθησε να επηρεάσει το βρετανικό λαό χωρίς καμία άσκηση στρατιωτικής δύναμης ή ήπιας ισχύος. Ως ειδήμων σε τεχνικές πειθούς, αναρωτιέμαι, ποιά θα ήταν η στρατηγική του, εάν διέθετε τα σημερινά μέσα και εργαλεία επικοινωνίας.
Η παραπληροφόρηση πολιτών ξένων κρατών, στη σύγχρονη εποχή, με στόχο τη σύγχυσή τους ως προς τα ισχύοντα αφηγήματα, συνδέεται με τον ορισμό της sharp power του Christopher Walker και της Jessica Ludwig, σύμφωνα με τους οποίους πρακτικές, οι οποίες δεν εντάσσονται στη χρήση ήπιας ισχύος ή στον εξαναγκασμό με στρατιωτικά, οικονομικά, πολιτικά μέσα δημιουργούν ένα νέο θεωρητικό πλαίσιο. Μέσω της sharp power, το κέντρο βάρους μεταβάλλεται από την προσέλκυση ή την επίδειξη υλικής ισχύος προς τον αποπροσανατολισμό και τη μεταχείριση. Η sharp power δεν περιλαμβάνει μόνο πολιτικές προπαγάνδας και πολιτικής ανάμειξης, αλλά ήπιες πρακτικές μέσω πολιτικών κομμάτων, μη κυβερνητικών οργανισμών, ακαδημαϊκών και επιχειρήσεων, οι οποίες ενισχύουν τις προκαταλήψεις ή το φόβο σε εμπόλεμες ζώνες, σε χώρες στις οποίες έχουν προκηρυχθεί εκλογές και σε μέρη σημαντικής πολιτικής και γεωγραφικής σημασίας.
Μάλιστα, οι συγκεκριμένες πρακτικές παρατηρήθηκαν, την τελευταία δεκαετία, με την επανεμφάνιση των απολυταρχικών καθεστώτων και την προσπάθεια ηγετών, να ασκήσουν επιρροή στις δυτικές δημοκρατίες, ενισχύοντας τα δικά τους καθεστώτα και καταρρίπτοντας τα δημοκρατικά πρότυπα διακυβέρνησης. Η επιρροή των ακροδεξιών καθεστώτων, αφενός, και κατά κύριο λόγο, αφορά τη Ρωσία και την Κίνα, και αφετέρου άλλα κράτη από τη Μέση Ανατολή, την Αφρική, την Ασία. Τα συγκεκριμένα κράτη δεν αποσκοπούν στην «Επίθεση Γοητείας» ούτε προωθούν εναλλακτικές ιδέες -αντί του καπιταλιστικού μοντέλου- . Πρόκειται για ξεκάθαρη καταστολή του πολιτικού πλουραλισμού και της ελευθερίας της έκφρασης. Για παράδειγμα, τα στούντιο τηλεοπτικής παραγωγής του RT, γνωστού ως «Russia Today», που εδρεύουν στο Λονδίνο ισχυρίζονται, ότι στόχος είναι η παρουσίαση της πολυδιάστατης εικόνας με το πρίσμα της ρωσικής πλευράς, ενώ στην πραγματικότητα το κανάλι είναι υποχείριο της εξωτερικής πολιτικής του Κρεμλίνου, με στόχευση την υπεράσπιση της ρωσικής επιθετικότητας στην Ουκρανία και την υποδαύλιση της δημοκρατίας, του ΝΑΤΟ και του κόσμου ολόκληρου.
Το RT βρέθηκε στο στόχαστρο, όταν το 2016 η κυβέρνηση Obama και οι υπηρεσίες (CIA, NSA, FBI) υποστήριξαν, ότι ο Πούτιν χρηματοδότησε καμπάνια, για να υπονομεύσει την πίστη του κοινού στις αμερικανικές δημοκρατικές διαδικασίες, “χακάροντας” την ηλεκτρονική αλληλογραφία του Δημοκρατικού Κόμματος και δυσφημώντας την Hilary Clinton. Την ίδια στιγμή, στήριζε τον Donald Trump, ο οποίος δήλωνε, ότι θέλει να βελτιώσει τις σχέσεις με τη Ρωσία. Αληθείς και ψευδείς πληροφορίες παρουσιάστηκαν από τα κανάλια RT και Sputnik, τα οποία χρηματοδοτούνται από τη ρωσική κυβέρνηση. Οι αναφορές, στη συνέχεια, άρχισαν να διαδίδονται στα social media, μερικές φορές, μέσω ηλεκτρονικών bots, τα οποία έστελναν χιλιάδες μηνύματα στο Facebook και το Twitter. Οι Αμερικάνοι πολίτες βεβαιώθηκαν για την επίθεση, όταν το κανάλι C-Span -υπεύθυνο για την κάλυψη των εκλογών- ξαφνικά διέκοψε τη σύνδεση με τη Βουλή των Αντιπροσώπων για 10 λεπτά (το ίδιο το κανάλι, αναφέρθηκε σε τεχνικό πρόβλημα, αργότερα).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η περίπτωση της απόπειρας δολοφονίας του πρώην συνταγματάρχη και μετέπειτα κατασκόπου στην Αγγλία, Sergei Skripal, το 2018. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, δύο Ρώσοι δολοφόνοι-πράκτορες της G.R.U. ταξίδεψαν, με ταυτότητα διατροφολόγων/γυμναστών, για να θαυμάσουν το καθεδρικό του Salisbury. Κατά τη διάρκεια της βόλτας τους, ωστόσο, φαίνεται να πήγαν στο σπίτι του Skripal και να έριξαν στο χερούλι της πόρτας, Novichok, ένα είδος χημικού, για να δολοφονήσουν τον ίδιο και την κόρη του. Φυσικά η ρωσική μηχανή παραπληροφόρησης αρνήθηκε όποια συμμετοχή του Κρεμλίνου στην υπόθεση, δημιουργώντας αμφιβολίες για τα ευρήματα της βρετανικής έρευνας. Παρήχθησαν συνολικά 150 διαφορετικές ιστορίες σχετικά με το τι ακριβώς συνέβη στον Skripal.
Εν συντομία, πρώτον: ο Skripal έπεσε θύμα της ρωσοφοβίας, με σκοπό να ενισχυθεί το ταμείο του NATO. Δεύτερον: οι Βρετανοί ήταν υπεύθυνοι για τη δολοφονία, με στόχο να “μποϊκοτάρουν” το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2018, να ασκήσουν επιρροή στις εκλογές στη Ρωσία ή να τραβήξουν την προσοχή των πολιτών από το BREXIT (γενικά δημιουργήθηκε ολόκληρη λίστα υπόπτων, συμπεριλαμβανομένης και της πεθεράς της κόρης του). Τρίτον: δεν υπάρχει το χημικό Novichok. Τέταρτον: δεν υπάρχουν αποδείξεις για τη συμμετοχή της Ρωσίας. Πέμπτον, οι Skripal έπεσαν θύματα απαγωγής, και έκτον, οι Skripal είναι νεκροί και άλλες πολλές εκδοχές. Η παραπλανητική δημοσιογραφία δεν παύει με αυτές τις δύο περιπτώσεις, αντίθετα υπάρχουν ειδήσεις κατά τις οποίες Αμερικανοί στρατιώτες κλέβουν έως και 50 τόνους χρυσό από τον ISIS/Daesh με ελικόπτερα, Βρετανοί αρνούνται να καταδικάσουν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Bahrain, καθηγητές καταδεικνύουν την κρίση του βρετανικού τρόπου ζωής, ότι ο George Soros από τις ΗΠΑ προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει τη χώρα, με αύξηση των μεταναστευτικών ροών στο όνομα της παγκοσμιοποίησης.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η παραπληροφόρηση; Κάθε αφήγημα που αποτελεί αισθητό κίνδυνο απαιτεί αναγνώριση, ανάλυση, κατηγοριοποίηση και στη συνέχεια προσεκτική αντιμετώπιση. Η ταχύτητα, η αποτελεσματικότητα και η κριτική σκέψη είναι κλειδιά για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Οι ειδικοί υποστηρίζουν, ότι η επιτυχία των Ρώσων -και όχι μόνο- είναι το στρατηγικά οργανωμένο δίκτυο με διαφορετικές πηγές και παράγοντες (bots, ΡΤ, social media, ΜΜΕ, κοινωνικά δίκτυα, διαδικτυακά troll, υπηρεσίες ασφαλείας).
Ο Larry King είναι ένας καλοντυμένος δημοσιογράφος, ο οποίος υποστηρίζει τη δική του αλήθεια, ποιο είναι το κακό; Οι συγκεκριμένες πρακτικές είναι αποπροσανατολιστικές, χωρίς να απαιτούν πόρους όπως η αγορά ενός πυραύλου, ενώ παράλληλα τροφοδοτούν την ανάδειξη των ακροδεξιών κινημάτων. Σίγουρα το RT και οποιοδήποτε άλλο μέσο ενημέρωσης, δεν αποτελούν την αιτία της κρίσης των δημοκρατικών αξιών. Το ζήτημα, λοιπόν, είναι τι μπορούμε να κάνουμε, ώστε να πιστέψουμε ξανά στις δημοκρατικές αξίες και θεσμούς;
Γεννηθείσα το 1995 είναι απόφοιτη του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με κατεύθυνση Στρατηγική και Διεθνή Πολιτική. Έχει υπάρξει συνεργάτης της Έδρας UNESCO, της Έδρας Ποντιακών Σπουδών, του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού, του Ολυμπιακού Μουσείου Θεσσαλονίκης και έχει συμμετάσχει σε μία σειρά προγραμμάτων, σεμιναρίων και επιστημονικών συνεδρίων.
