Του Μηνά Στραβοπόδη,
Εγκαθίδρυση Διπολικού Συστήματος
Η καταστροφικότητα του Β’Π.Π. προκάλεσε μεγάλες αλλαγές στο διεθνές σύστημα. Η βασικότερη μεταβολή ήταν πως έθεσε το τέλος στην ευρωπαϊκή κυριαρχία ανά των κόσμο. Οι μέχρι πρότινος μεγάλες δυνάμεις (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία κτλ.) δεν ήταν πλέον σε θέση να διαδραματίσουν τον ρόλο της μεγάλης δύναμης. Ο Β’ Π.Π. προκάλεσε πάρα πολλά προβλήματα στα κράτη αυτά της Ευρώπης, τα πιο σημαντικά εκ των οποίων ήταν οικονομικής φύσεως. Η οικονομική ανέχεια των κρατών της Ευρώπης ήταν η μεγαλύτερη απόδειξη για το τέλος της κυριαρχίας των δυνάμεων αυτών.
Ωστόσο, η πτώση των παραδοσιακών μεγάλων δυνάμεων δεν ήταν η μοναδική μεταβολή που προκάλεσε ο Β’Π.Π. Εξαιτίας του πολέμου αυτού αναδύθηκαν δύο δυνάμεις που όμοιες τους δεν είχαν ξανά υπάρξει. Η διαφορά τους, συγκριτικά με τις τέως μεγάλες δυνάμεις ήταν η ασύγκριτα μεγάλη διαφορά στην ισχύ και γενικότερα στο μέγεθός τους (επικράτεια και πληθυσμό). Οι δυνάμεις αυτές ήταν οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ. Εξαιτίας αυτής της υπέρμετρης διαφοράς σε ισχύ που είχαν οι δύο αυτές δυνάμεις, υιοθετήθηκε ο όρος της υπερδύναμης για να τις χαρακτηρίσει και να τις περιγράψει.
Εξαιτίας, λοιπόν, των δύο αυτών πολύ σημαντικών αιτιών, μετά το τέλος του Β’ Π.Π., ο οποίος σηματοδότησε το τέλος του πολυπολισμού, αναδύθηκε ο διπολισμός για πρώτη φορά μετά την εγκαθίδρυση του βεστφαλιανού συστήματος. Το κέντρο λήψης αποφάσεων για διεθνείς αποφάσεις δεν βρισκόταν πλέον στην Ευρώπη, αντίθετα αυτό είχε μεταφερθεί στις πρωτεύουσες των δύο πόλων που προέκυψαν μετά το πέρας του πολέμου, την Ουάσιγκτον και τη Μόσχα. Οι πρώην μεγάλες δυνάμεις, διατήρησαν τον τίτλο των μεγάλων δυνάμεων, μάλιστα δύο εξ αυτών (Βρετανία, Γαλλία) ήταν και μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΣΑ), του κυριότερου οργάνου του νεοσυσταθέντος Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Ωστόσο, ούτε οι ίδιες δεν άργησαν να καταλάβουν ότι πλέον δεν κατείχαν τις δυνατότητες που διαθέτει μια μεγάλη δύναμη, κυρίως δε την δυνατότητα προβολής πλανητικής ισχύος. Απόδειξη αυτού αποτελεί το από-αποικιακό κύμα, όπου, κυρίως η Βρετανία και η Γαλλία δεν μπόρεσαν να διατηρήσουν τις κτήσεις τους και υπέστησαν ένα επιπλέον πλήγμα στο κύρος και στο γόητρό τους. Όμως, το γεγονός που έθεσε πραγματικό τέλος στον ρόλο αυτών των δύο ως μεγάλες δυνάμεις ήταν η Κρίση στο Σουέζ (1956) ή αλλιώς ο Β’ Αραβό-ισραηλινός πόλεμος, όπου εάν και οι Γαλλία και η Βρετανία σε συνεργασία με το Ισραήλ, νίκησαν στρατιωτικά την αδύναμη στρατιωτικά Αίγυπτο του Νάσερ, ταπεινώθηκαν και υπέστησαν πολύ μεγάλη ήττα σε πολιτικό-διπλωματικό επίπεδο. Η επέμβαση των δύο κρατών είχε ως αποτέλεσμα την παγκόσμια κατακραυγή από την διεθνή κοινότητα σε συνδυασμό με αποστολή τελεσιγράφων από ΕΣΣΔ και ΗΠΑ για την λήξη της επιχείρησης αυτής. Η πολιτική αυτή ήττα της Βρετανίας και της Γαλλίας, απέδειξε πως καμία από τις δύο δεν μπορούσαν να διαδραματίσουν ανεξάρτητο ρόλο στο νεοδιαμορφωθέν διεθνές σύστημα.
Απόρροια του γεγονότος αυτού ήταν: α) Η Βρετανία να στραφεί στην εμβάθυνση της ειδικής σχέσης με τις ΗΠΑ, που είχε ήδη ξεκινήσει από το 1947 και είχε αποκρυσταλλωθεί με το δόγμα Τρούμαν. Η ειδική σχέση σήμαινε πως η Βρετανία παραχωρεί την παγκόσμια ηγεμονία στις ΗΠΑ, οι οποίες μπορούσαν να αναλάβουν τον ρόλο που μέχρι πρότινος κατείχε η Βρετανία, διότι διέθεταν την δυνατότητα προβολής ισχύος πλανητικά, ενώ ταυτόχρονα η Βρετανία θα είχε πλέον ετερόφωτη ισχύ χάρη σε αυτήν την ειδική σχέση. Ισχύ την οποία δεν πρόκειται να αποκτούσε η Βρετανία χωρίς αυτή την ειδική σχέση, εξαιτίας της πολύ δύσκολης κατάστασης που είχε βρεθεί μετά το τέλος του Β΄Π.Π. β) Η Γαλλία, η οποία δεν είχε την ίδια σχέση με τις ΗΠΑ, μάλιστα ο πρόεδρος της Ντε Γκολ, εξέφραζε τον έντονο σκεπτικισμό του για τις ΗΠΑ, προσπάθησε να επενδύσει σε μια ενωμένη Ευρώπη, στην οποία πρωταρχικό ρόλο θα είχε η Γαλλία. Με αυτό τον τρόπο, η Γαλλία θα αποκαταστούσε ως ένα βαθμό το χαμένο γόητρο και κύρος της και συνάμα θα αναβαθμιζόταν ο ρόλος της και θα μειωνόταν ο βαθμός εξάρτησής της από τον αμερικανικό παράγοντα.
Παρά τις προσπάθειες των πρώην μεγάλων δυνάμεων να αποκαταστήσουν τη θέση τους στο διεθνές σύστημα, δεν κατάφεραν σε καμία στιγμή του Ψυχρού Πολέμου να πλησιάσουν έστω και λίγο τις δύο υπερδυνάμεις.
Συμπεράσματα
Συμπερασματικά, λοιπόν, γίνεται φανερό πως μετά την εγκαθίδρυση του διακρατικού συστήματος, το διεθνές σύστημα περνά από πολλές φάσεις σταθερότητας και αστάθειας. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ακόμη και στις περιόδους που το διεθνές σύστημα είναι σταθερό πολυπολικό οι συγκρούσεις και οι πόλεμοι μεταξύ των κρατών δεν εκλείπουν. Ωστόσο, η ειδοποιός διαφορά των πολέμων αυτών με των πολέμων που διεξάγονται όταν το διεθνές σύστημα είναι ασταθές πολυπολικό είναι ότι στην δεύτερη περίπτωση πρόκειται για συστημικό πόλεμο, πρόκειται δηλαδή για πόλεμο στον οποίο μετέχουν όλες οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Όπως αναφέρθηκε και στην ανωτέρω ανάλυση, κάθε φορά που προέκυπτε ένας δυνητικός ηγεμόνας χρειαζόταν η σύσταση εξισορροπητικού μηχανισμού από όλες τις υπόλοιπες Μεγάλες Δυνάμεις, καθιστώντας αυτομάτως τον πόλεμο συστημικό.
Οι τρεις συστημικοί πόλεμοι που βίωσε η ανθρωπότητα από το 1648 και μετά είναι: α) οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι, β) ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και γ) ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Και οι τρεις αυτοί πόλεμοι αποτέλεσαν βασικό αίτιο για να επέλθει συστημική αλλαγή με αποκορύφωμα το τέλος του Β’ ΠΠ, του οποίου η καταστροφικότητα προκάλεσε την κατάρρευση του πολυπολισμού και την εγκαθίδρυση ενός νέου πολύ πιο σταθερού συστήματος, τον διπολισμό.
Ο διπολισμός χαρακτηρίζεται το πλέον σταθερό σύστημα, καθώς με αυτό η ανθρωπότητα βίωσε 45 χρόνια ειρήνης στο δυτικό ημισφαίριο, ακόμη και αν υπήρχε ο φόβος της διεξαγωγής πυρηνικού πολέμου. Επίσης, αν και όλες οι συστημικές αλλαγές μέχρι και το 1945 επήλθαν με πόλεμο, το τέλος του διπολισμού ήταν η πρώτη φορά που συστημική αλλαγή επήλθε ειρηνικά (κατάρρευση ΕΣΣΔ).
Βιβλιογραφία
- Gilpin, R 2004, ‘Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική’, Ποιότητα, Αθήνα
- Kennedy P, Το κοινοβούλιο του ανθρώπου, Λιβάνη, 2009
- Mazower M, Σκοτεινή Ήπειρος, Αλεξάνδρεια, 2013
- Mearsheimer J, Η τραγωδία της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, Ποιότητα, 2007
- Watson A, Η εξέλιξη της διεθνούς κοινωνίας μια συγκριτική ιστορική ανάλυση, Ποιότητα, 2010
- Αρβανιτόπουλος Κ. & Ήφαιστος Π, Ευρωατλαντικές σχέσεις, Ποιότητα, 2003
- Ήφαιστος Π, Διπλωματία & Στρατηγική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας, Ποιότητα, 1999
- Κολιόπουλος Ι, Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945, Βανιάς, 2001
- Παπασωτηρίου Χ, Αμερικανικό πολιτικό σύστημα και εξωτερική πολιτική: 1945-2002, Ποιότητα, 2002
- Χριστοδουλίδης Θ, Διπλωματική Ιστορία τριών αιώνων, τόμος β’, Σιδέρης, 2004
