Της Ελένης Κυριακοπούλου,
Τα τελευταία χρόνια, γεγονός αποτελεί, το αστείρευτο ενδιαφέρον των ανθρώπων, με το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών να αντιστοιχεί σε γυναίκες, γι’ αυτό που αποκαλούμε «αιώνια νεότητα». Εκατοντάδες ειδικοί “πλασάρουν” φόρμουλες κολλαγόνου και υαλουρονικού οξέος, συνιστούν το δικό τους τρόπο ζωής και τις προσωπικές τους διατροφικές συνήθειες, υποσχόμενοι τα καλύτερα αποτελέσματα που θα μας κάνουν να δείχνουμε πολλά χρόνια νεότεροι. Ταυτόχρονα, δεν είναι λίγες οι εταιρίες που καθημερινά προωθούν στην αγορά αντιγηραντικές κρέμες, συμπληρώματα, ακόμη και ενέσιμα, με τα οποία εγγυώνται την απόλυτη νεότητα. Πολλοί θα είστε εσείς που θα αναρωτιέστε, αν όντως η πληθώρα αυτών των μεθόδων και των προϊόντων προσφέρουν τελικά το πολυπόθητο ελιξίριο της νεότητας και τα ονειρικά αποτελέσματα που επιθυμούμε ή αν οι τόσες υποσχέσεις αποτελούν απλά μία απάτη με απώτερο σκοπό το κέρδος.
Πράγματι, το κολλαγόνο που εμπεριέχεται σε όλα τα παρασκευάσματα που προωθούνται στο εμπόριο είναι μία από τις πρωτεΐνες «της νεότητας», που βρίσκεται σε αφθονία στο ανθρώπινο σώμα. Έχει τόσο δομικό όσο και στηρικτικό ρόλο στους συνδετικούς ιστούς, όπως είναι το δέρμα, οι τένοντες, τα οστά, και τα όργανα. Ένα από τα συστατικά του κολλαγόνου αποτελεί, το ευρύτατα διαδεδομένο, υαλουργικό οξύ, απαραίτητο για την ελαστικότητα και τη σφριγηλότητα του δέρματος, καθώς και την ενυδάτωση του δέρματος και των μαλλιών. Αρκούν, όμως, μονάχα αυτές οι πρωτεΐνες για τη διατήρηση της νεότητάς μας;
Η γήρανση αποτελεί πολυπαραγοντική διαδικασία και όλοι οι παράγοντες είναι αλληλοεξαρτώμενοι
Μέχρι πρότινος, έρευνες έδειχναν ότι η γήρανση αποτελούσε υπόθεση καθαρά γονιδιακή. Σήμερα όμως είναι αποδεδειγμένο πως το DNA μας και η λειτουργικότητά του επηρεάζονται και εξαρτώνται από τα ερεθίσματα της καθημερινότητας και του τρόπου ζωής, που επιλέγει να ακολουθήσει ο καθένας από εμάς. Συνεπώς, ο ρυθμός με τον οποίο ο οργανισμός μας υπόκειται σε αυτή τη διαδικασία είναι διαφορετικός για κάθε άνθρωπο.
Αναφορές ερευνητικών εργαστηρίων, όπως στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια-Σαν Φρανσίσκο, δείχνουν πως σημαντικό ρόλο στην επιτάχυνση της γήρανσης παίζει ο ανθυγιεινός τρόπος ζωής, οι κακιές διατροφικές συνήθειες και η έλλειψη σωματικής άσκησης. Ένας ακόμη παράγοντας δύναται να είναι το άγχος… ναι όπως ακούσατε το άγχος, ενώ το Μάρτιο του 2007 άρθρο με τίτλο «Archives of Dermatology» που δημοσιεύθηκε από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, επισημαίνει πως το κάπνισμα είναι βασική αιτία της βράχυνσης του ορίου ζωής, αφού αναστέλλει τη δράση ενός ενζύμου που διασπά το κολλαγόνο και μπορεί να στερήσει έως και 7,5 χρόνια ζωής, ύστερα από 40 χρόνια καπνίσματος ενός πακέτου ημερησίως.
Πώς όμως το σύνολο των παραπάνω συνηθειών μας συντελεί στο επιταχυνόμενο πλήρωμα του χρόνου;
Οι «κακιές» συνήθειες που μπορεί να έχουμε, δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να δρουν αρνητικά στο γενετικό υλικό, δηλαδή στο DNA, και ως επακόλουθο στα προϊόντα που το ίδιο κωδικοποιεί να σχηματιστούν, όπως οι πρωτεΐνες. Έτσι, το εν λόγω ερώτημα δύναται να απαντηθεί, μόνο εάν αναζητήσουμε τους βασικούς γενετικούς λόγους, για τους οποίους ο οργανισμός μας υπόκειται στη διαδικασία εκκίνησης των μηχανισμών γήρανσης.
Βασικό αίτιο της γήρανσης είναι η κληρονομικότητα, η μεταβίβαση δηλαδή ορισμένων χαρακτηριστικών από τους γονείς στους απογόνους, μέσω της μεταφοράς της κωδικοποιημένης πληροφορίας που βρίσκεται στο DNA.
Οι δείκτες που σχετίζονται με την κληρονομικότητα του γενετικού υλικού είναι δύο και αντικατοπτρίζουν τη βιολογική ηλικία των κυττάρων μας. Ο πρώτος είναι τα τελομερή, ενώ ο δεύτερος το πρωτεάσωμα. Και οι δύο αυτοί σχηματισμοί διαφέρουν λειτουργικά από άνθρωπο σε άνθρωπο, λόγω του γεγονότος ότι τα γονίδια που τους κωδικοποιούν και που μεταβιβάζονται από τους γονείς στους απογόνους, διαφέρουν.
Τελομερή: ορατός κυτταρικός δείκτης γήρανσης
Τα τελομερή αποτελούν δομές επαναλαμβανόμενου DNA στα άκρα κάθε χρωμοσώματος, που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία των χρωμοσωμάτων, στη σταθερότητα του DNA και στην κυτταρική λειτουργία. Από το στάδιο της σύλληψης κιόλας, ύστερα από κάθε κυτταρική διαίρεση που απαιτείται για τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και την ανάπτυξη ενός οργανισμού, μικρό τμήμα κάθε τελομερούς χάνεται. Αυτή είναι η συνέπεια της φυσιολογικής διαδικασίας της κυτταρικής διαίρεσης, με αποτέλεσμα τα χρωμοσώματα να βραχαίνουν. Στην εμβρυική ηλικία κιόλας, τα τελομερή έχουν βραχύνει κατά έναν τεράστιο βαθμό. Παρότι η διαδικασία αυτή είναι φυσιολογική για κάθε κύτταρο, όταν το μήκος των τελομερών φτάσει σε ένα κρίσιμο σημείο, το κύτταρο οδηγείται σε γήρανση ή σε απόπτωση (κυτταρικό θάνατο). Τα τελομερή θεωρούνται το «βιολογικό ρολόι ηλικίας», μία ανακάλυψη η οποία τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ το 2009, και παρότι συμβάλλουν στην προστασία του γενετικού μας υλικού, παράλληλα συνιστούν μία βιολογική «κλεψύδρα» που καθώς αδειάζει σιγά-σιγά, ένας οργανισμός οδηγείται στο θάνατο.
Ένα ένζυμο το οποίο αναστέλλει τη μείωση του μήκους των χρωμοσωμάτων είναι η τελομεράση. Αν η ενεργητικότητα του ενζύμου μειωθεί, τότε η βράχυνση των τελομερών γίνεται με γρηγορότερο ρυθμό από τον γενετικά προκαθορισμένο. Η ποιότητα του ενζύμου και ο τρόπος με τον οποίο το ίδιο το ένζυμο καταλύει την επιμήκυνση των τελομερών, μπορούν να βελτιωθούν ανεξαρτήτως της κληρονομικότητας.
Πρωτεάσωμα: πρωτεολυτική «συσκευή»
Το κύτταρο, ύστερα από τη συσσώρευση πολλών κατεστραμμένων και οξειδωμένων πρωτεϊνών, οδηγείται σε απόπτωση. Για την προστασία των κυττάρων από το τοξικό αυτό περιβάλλον, βασικό ρόλο παίζει το πρωτεάσωμα. Μια «συσκευή» δηλαδή, που αποτελείται από ένα σύμπλεγμα πρωτεϊνών, κυρίως πρωτεασών, το οποίο αποικοδομεί και απομακρύνει σκόπιμα τις λανθασμένες πρωτεΐνες. Η αποικοδόμηση αυτή είναι απαραίτητη για την αποτοξίνωση των κυττάρων, καθώς και την απελευθέρωση δομικών στοιχείων για τη δημιουργία νέων υγιών πρωτεϊνών. Μερικές από αυτές τις πρωτεΐνες είναι το κολλαγόνο και η ελαστίνη, ευρέως διαδεδομένες για την αντιγηραντική δράση τους.
Καθίσταται, λοιπόν, εύκολο να αντιληφθούμε όλοι, πως τα χρωμοσώματα του καθενός έχουν προκαθορισμένο χρόνο ζωής από την πρώτη στιγμή κιόλας που θα δημιουργηθούν τα πρώτα μας κύτταρα. Ωστόσο, η συστηματική σωματική άσκηση, η ισορροπημένη διατροφή, η αποχή από το κάπνισμα και η αποβολή του άγχους, συμβάλλουν σημαντικά στην ενίσχυση της δράσης της τελομεράσης και στη βελτιστοποίηση της λειτουργικότητας του πρωτεασώματος. Δεν είναι τυχαία λοιπόν η πεποίθηση, πως οι χαρούμενοι, αισιόδοξοι και γεμάτοι όρεξη για τη ζωή άνθρωποι είναι εκείνοι που απολαμβάνουν τελικά τη μακροζωία.
Μεγάλωσε στην Αθήνα και πλέον σπουδάζει στην Πάτρα στο τμήμα Βιολογίας. Αγαπάει τα ταξίδια ενώ στον ελεύθερό της χρόνο απολαμβάνει να ακούει μουσική, να ζωγραφίζει και να βλέπει ταινίες. Οι γνώσεις που λαμβάνει από τη σχολή της είναι αρκετές ώστε στο 3ο έτος των σπουδών της να διατηρεί τεράστιο ενδιαφέρον για τη βιολογία. Μέσα από το κομμάτι της συγγραφής προσπαθεί να κερδίσει γνώσεις και να μάθει τόσο τον τρόπο να ερευνά κάθε πληροφορία που δέχεται αλλά και να την μεταδίδει με τον βέλτιστο τρόπο.
