Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Έπειτα από την επιστροφή του στη Ελλάδα, ο Zαχαριάδης θα κατηγορηθεί από μέλη του κόμματος του για συνεργασία με τους ναζιστές. H κατηγορία στηρίχθηκε σε ένα γράμμα το όποιο υποτίθεται ότι είχε συντάξει ο ίδιος, όμως μετέπειτα αποδείχθηκε ότι ήταν πλαστό. Θα αναλάβει εκ νέου τα ηνία του ΚΚΕ από τον από τον Γιώργο Σιαντό. Δεκατρείς μέρες μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο ριζοσπάστης θα δημοσιεύσει απόφαση της ολομέλειας, η οποία αναφερόταν στην καταδίκη του Άρη Βελουχιώτη. Η ανακοίνωση έλεγε ότι «Ο σ. Ζαχαριάδης μας ανακοίνωσε ότι η Κ.Ε. του ΚΚΕ αφού συζήτησε πάνω σε εκθέσεις που ήλθαν από διάφορες κομματικές οργανώσεις, αποφάσισε να καταγγείλει ανοιχτά την ύποπτη και τυχοδιωκτική δράση του Άρη Βελουχιώτη, ή Θανάση Κλάρα, ή Μιζέρια». Θα ακολουθήσουν σύντομες δηλώσεις του Ζαχαριάδη υπερ της συμφωνίας της Βάρκιζας. Ο Ζαχαριάδης υπογράμμισε μεταξύ άλλον «είμαι έτοιμος, για τη Δημοκρατία, να πολεμήσω σαν απλός στρατιώτης κάτω από τις διαταγές του στρατηγού Πλαστήρα».
Τα πράγματα, στη συνέχεια, μόνο ομαλά δε θα κυλήσουν για τον ίδιο, καθώς για ακόμα μια φορά θα βρεθεί στην επικαιρότητα ως κατηγορούμενος από μέλη του κόμματός του. Αυτή τη φορά, την αφορμή θα δώσουν οι δηλώσεις του πάνω στην «θεωρία των δυο πόλεων». Σύμφωνα με τον ίδιο, λοιπόν, «η Ελλάδα λόγω της γεωγραφικής της θέσης βρίσκεται μεταξύ της σφαίρας επιρροής της θαλασσοκράτειρας Μεγάλης Βρετανίας και αυτής της Σοβιετικής Ένωσης, οπότε είναι υποχρεωμένη να τηρεί ίσες αποστάσεις από τις δύο αυτές μεγάλες δυνάμεις». Η δήλωση αυτή ήταν αρκετή για να δώσει αφορμή στους αντιπάλους του, ακόμα και σε δικούς του ανθρώπους, να τον κατηγορήσουν ότι εξομοίωνε την ιμπεριαλιστική πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας με αυτή της Σοβιετικής Ένωσης. Για όλο το επόμενο διάστημα, ο Ζαχαριάδης θα προσπαθήσει με όλες του τις δυνάμεις να δημιουργήσει ένα Δημοκρατικό Μέτωπο ανάμεσα στο κόμμα του και στα κόμματα του κέντρου. Θα διαγράψει επίσης πολλά από τα μέλη του κόμματός του, ώστε να τα προτρέψει προς την εγγραφή τους στο Αγροτικό Κόμμα, ενώ κάποια μέλη πήραν από μόνα του την απόφαση να διαγραφούν, διαφωνώντας με τις αποφάσεις του αρχηγού του κόμματος. Το ΚΚΕ, μαζί με άλλα κόμματα του κέντρου, απείχε στις 31 Μαρτίου από τις εκλογές του 1946, ενώ συμμετείχε κανονικά στο δημοψήφισμα της 1ης Σεπτεμβρίου για την επιστροφή του Βασιλιά, το οποίο θεωρήθηκε κατά τους επικριτές του νομιμοποίηση της ανώμαλης εσωτερικής κατάστασης της χώρας. Λίγο πριν από τις εκλογές, ο Ζαχαριάδης ξεκίνησε ένα μεγάλο ταξίδι στις ανατολικές χώρες, ώστε να αναζητήσει συμμαχίες σε περίπτωση ενόπλου αγώνα. Κατά πάσα πιθανότητα, βρισκόταν ακόμα στο εξωτερικό όταν πήρε την απόφαση για να δώσει οδηγίες στους συντρόφους του για το χτύπημα στο Λιτόχωρο, το οποίο σηματοδότησε και την έναρξη του εμφυλίου πολέμου. Μετά το τέλος του και την ήττα του ΔΣΕ υποχώρησε στις σοσιαλιστικές χώρες, με πρώτο του σταθμό την Αλβανία. Αν και ο ΔΣΕ έπαυσε ουσιαστικά να υπάρχει στην Ελλάδα, ο Ζαχαριάδης επέμενε στη λεκτική άρνηση της ήττας και κρατούσε τους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού στις σοσιαλιστικές χώρες με το «όπλο παρά πόδα» και σε στρατιωτική εγρήγορση. Όμως, οι φήμες που τον ήθελαν να είναι πράκτορας των μυστικών υπηρεσιών της ΕΣΣΔ μεγάλωσαν ακόμα περισσότερο μετά από συναντήσεις του Ζαχαριάδη με τον Στάλιν. Μέσα στο άσχημο κλίμα που επικρατούσε εκείνη την εποχή ανάμεσα στα στελέχη του ΚΚΕ, θα εμφανιστούν οι πολύκροτες υποθέσεις Πλουμπίδη και Μπελογιάννη, δημιουργώντας ακόμα μεγαλύτερη καχυποψία ανάμεσα σε συντρόφους. Αν και οι επικρίσεις εναντίον της ηγεσίας του Ζαχαριάδη είχαν ξεκινήσει αρκετά πιο πριν, μετά την ήττα εντάθηκαν και ο Ζαχαριάδης επικρίθηκε από στελέχη του ΚΚΕ για τη τακτική που ακολούθησε. Ο Ζαχαριάδης δικαιολόγησε την ήττα του ΔΣΕ βάσει του «πισώπλατου μαχαιρώματος» του Τίτο και δικαιολόγησε τις επιλογές του, ενώ ανώτατα στελέχη του ΚΚΕ, όπως ο Κώστας Καραγιώργης, Μήτσος Παρτσαλίδης απευθύνονταν με επιστολές στο ΚΚΣΕ και έδειξαν ως υπεύθυνο της ήττας τον Ζαχαριάδη, ανάλογη κριτική γινόταν και από άλλα στελέχη εντός του ΚΚΕ και η οποία κατέληξε σε διαγραφές αυτών των στελεχών. Αμέσως μετά τον θάνατο του Στάλιν, οι αντιπολιτευτικές προς τον Ζαχαριάδη φωνές αρχίσαν να παίρνουν όλο και πιο οργανωμένη μορφή. Προκειμένου να προστατέψει τον εαυτό του, ξεκίνησε να διαγράφει όσα μέλη έρχονταν σε αντίθεση μαζί του. Εξαιτίας της σκληρής του στάσης, θα ακολουθήσουν τα γεγονότα της Τασκένδης και σιγά-σιγά, η αντικατάσταση του Ζαχαριάδη θα αρχίσει να συζητιέται ακόμα και στους κόλπους των υπολοίπων κομμουνιστικών κομμάτων.
Μάλιστα, ο Ζαχαριάδης είχε έρθει σε αντίθεση ακόμα και με το πιο κραταιό κομμουνιστικό κόμμα της εποχής, αυτό της Σοβιετικής Ένωσης. Ο λόγος ήταν η αποσταλινοποίηση που προωθούσε η ηγετική του ομάδα. Τον Μάρτιο του 1956, με σοβιετική πρωτοβουλία πραγματοποιήθηκε η 6η πλατιά ολομέλεια του ΚΚΕ. Ο Νίκος Ζαχαριάδης αρνήθηκε να πάρει μέρος. Η ολομέλεια καθαίρεσε τον μέχρι τότε δυνατό αρχηγό του κόμματος και του καταλόγισε μια σειρά λαθών, όπως τη στήριξη προς την κυβέρνηση Μεταξά και την αποχή από τις εκλογές του 1946. Κατηγορήθηκε επίσης και για λανθασμένες επιλογές που σχετίζονταν με τον εμφύλιο πόλεμο και παραβίαση της εσωκομματικής δημοκρατίας. Τη θέση του ανέλαβε ο Κώστας Κολιγιάννης. Τον Φεβρουάριο του 1957 πραγματοποιήθηκε η 7η ολομέλεια του ΚΚΕ, στην οποία συμμετείχε και ο Ζαχαριάδης. Οποιαδήποτε πρότασή του, όμως, απορρίφθηκε. Η ολομέλεια αποφάσισε την διαγραφή του Ζαχαριάδη από το κόμμα και την συνέχιση της έρευνας πάνω στην ζωή του. Μετά τη διαγραφή, ο Ζαχαριάδης εξορίστηκε στο Νόβγκοροντ έως το 1962. Θα προσπαθήσει να επιστρέψει στην Ελλάδα, χωρίς όμως κάποιο αποτέλεσμα. Το 1967, η νέα ολομέλεια θα τον απαλλάξει από τις κατηγορίες, αλλά θα συνεχίσει να είναι εξόριστος, καθώς η ολομέλεια αποφάσισε ότι η επιστροφή του δε θα είναι υπέρ του ΚΚΕ στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας. Θα ακολουθήσουν απεργίες πείνας, χωρίς πάλι κάποιο αποτέλεσμα. Το 1973, το ΚΚΕ θα προσπαθήσει να τον πλησιάσει, με στόχο να βρεθεί λύση. Και πάλι όμως κανένα αποτέλεσμα. Τελικά, τον Αύγουστο του ίδιου έτους, ο άλλοτε πανίσχυρος πολιτικός θα βρεθεί κρεμασμένος στο σπίτι του, έχοντας γράψει ένα γράμμα για τον γιο του τον Σήφη.
Βιβλιογραφία
- Πέτρος Ανταίος, «Νίκος Ζαχαριάδης: Θύτης και Θύμα», Εκδόσεις Φυτράκη – Αθήνα 1991
- Ιστορία Εικονογραφημένη, αφιέρωμα «Αποκαθήλωση του Νίκου Ζαχαριάδη», Σεπτέμβριος 2019, Μαρία Σταμπατακάκη
- Ιστορία Εικονογραφημένη «Η πολιτική βιογραφία του Νίκου Ζαχαριάδη», Νοέμβριος 2013, Ανδρέας Στεργίου
