Του Οδυσσέα Γραμματικάκη,
Ο Φρανθίσκο Φράνκο κατά την δεκαετία του ’60, αποφάσισε να φιλελευθεροποιήσει την οικονομία αλλά όχι τις αυταρχικές ιδέες του. Η γυναίκα δεν είχε δικαίωμα να ανοίξει τραπεζικό λογαριασμό χωρίς την συνυπογραφή του πατέρα ή του συζύγου της, η πορνεία και η ομοφυλοφιλία ήταν ποινικά αδικήματα και όλες οι εξεγέρσεις φοιτητών την δεκαετία του ’60 εκτονώθηκαν με βία και αίμα. Ο Φράνκο, όπως είπαμε και στο Μέρος Α’, προώθησε μια τεχνοκρατική κυβέρνηση που φιλελευθεροποίησε την οικονομία. Η μαζική παραγωγή αυξήθηκε, η Ισπανία έγινε πόλος διεθνών εταιρειών και η Ισπανία ανέπτυξε βιομηχανία.
Βέβαια αυτό το «οικονομικό θαύμα» όπως το ονόμασαν, μόνο θαύμα δεν ήταν. Η αύξηση του ΑΕΠ έγινε εις βάρος εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που δούλευαν με πολύ χαμηλούς μισθούς και χωρίς κοινωνική ασφάλιση. Η χαμηλή φορολογία στις εταιρείες επωφέλησε την αστική τάξη της Iσπανίας, ειδικά τους γαλλόφωνους Ισπανούς, οι οποίοι παραμείνανε πιστοί στον Φράνκο μέχρι τον θάνατο του.
Προς τα τελευταία έτη της δικτατορίας, ο Φράνκο αντιμετώπισε σημαντικά προβλήματα στο εσωτερικό του κράτους του, με την εμφάνιση της τρομοκρατικής Βάσκικης ομάδας ETA και την 1η μεγάλη απεργία σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ισπανίας, με πάνω από 120.000 εργάτες να παίρνουν μέρος. Τα αιτήματα των απεργών ήταν, η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων, καλύτερες συνθήκες εργασίας και ενδυνάμωση των συνδικαλιστικών οργανώσεων, ο κατώτατος μισθός στις 300 πεσέτας (το ισπανικό νόμισμα), 44 ώρες εργασίας την εβδομάδα και 21 μέρες άδεια. Όλα αυτά οδήγησαν την Κυβέρνηση του Φράνκο να κηρύξει την Ισπανία σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Η κρίση συνεχίστηκε, όταν το 1973 και αφού ο Φράνκο συνειδητοποίησε την κατάσταση της υγείας του και την αδυναμία του να κυβερνήσει, παρέδωσε την εξουσία στον Καρέρο Μπλάνκο, ο οποίος τον ίδιο χρόνο δολοφονήθηκε από την τρομοκρατική οργάνωση ETA. Νέος Πρόεδρος της Κυβέρνησης ορίστηκε ο Κάρλος Αρίας Ναβάρο, συνεχιστής του αυταρχικού καθεστώτος αλλά με προθυμία φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος. Την ίδια στιγμή, το Δημοκρατικό πνεύμα στην Ισπανία όλο και μεγάλωνε με αποκορύφωμα την δημιουργία φατρίας στον στρατό που καλούσε σε ένα δημοκρατικό «πραξικόπημα» για την επαναφορά της Δημοκρατίας, με το όνομα Δημοκρατική Στρατιωτική Ένωση. Τον Νοέμβριο του 1975, και αφού είχε αναλάβει για λίγο ακόμα την Προεδρία της Ισπανίας, ο Φράνκο απεβίωσε από καρδιακή προσβολή.
Η δημοκρατική μετάβαση, ήταν πιο δύσκολη υπόθεση από ότι φαντάζονταν. Μετά τον θάνατο του Φράνκο, τα ηνία της κυβέρνησης προσωρινά τα ανέλαβε ο Βασιλιάς της Ισπανίας Χουάν Κάρλος Α’ και ορκίστηκε να τηρεί τις αρχές του Εθνικού Κινήματος, δηλαδή του μόνου νόμιμου κόμματος στην Ισπανία. Λίγους μήνες μετά Πρόεδρος της κυβέρνησης επαναορίστηκε ο Άριας Ναβάρο, ο οποίος δεν έκανε λόγο για επαναφορά της δημοκρατίας, καθώς το φάντασμα του Εμφυλίου στοίχειωνε την Ισπανία 40 χρόνια μετά, οι Φρανκικοί είχαν σημαντική στήριξη από τον Ισπανικό Στρατό ενώ η αριστερά δεν εμπιστευόταν το πολιτικό σύστημα της Ισπανίας και η πόλωση όλο και φούντωνε. Το 1976, η κυβέρνηση του Ναβάρο παραιτήθηκε μετά από ένα μεγάλο κύμα διαδηλώσεων και απεργιών στην Μαδρίτη. Ο Πρόεδρος της Συνέλευσης και του Βασιλικού Συμβουλίου Τορκουάτο Φερνάντεθ Μιράντα διαμήνυσε στον Χουάν Κάρλος 3 ονόματα πολιτικών, από τα οποία ο βασιλιάς θα διάλεγε ένα για να ηγηθεί την Ισπανία και να φέρει εις πέρας αυτό που η μαζική πλειοψηφία των Ισπανών θέλανε, την Δημοκρατία. Ο Βασιλιάς, επέλεξε τον Αδόλφο Σουάρεθ και ορκίστηκε στις 3 Ιουλίου 1976.
Ο Σουάρεθ ως Πρωθυπουργός έπρεπε να φέρει εις πέρας τα εξής πράγματα. Να δημιουργήσει έναν νόμο για Πολιτικό Ανασχηματισμό που να εγκριθεί από τα δικαστήρια και τον ισπανικό λαό σε δημοψήφισμα, να προκηρύξει τις πρώτες ελεύθερες και δημοκρατικές εκλογές μετά την κυριαρχία του Φράνκο, να φέρει την κατάσταση στην Χώρα των Βάσκων υπό έλεγχο, να ξεκινήσει έναν εθνικό διάλογο με όλα τα κόμματα της Ισπανίας και με το Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο ήταν ένα μεγάλο αγκάθι για ένα μεγάλο κομμάτι της Ισπανίας λόγω του ρόλου του στον Ισπανικό εμφύλιο και για τον ίδιο τον Σουάρεθ και τέλος να προσπαθήσει να κατευνάσει τον Ισπανικό Στρατό, ο οποίος κατά το τεράστιο μέρος του αποτελούνταν από Φρανκικούς.
Το 1976, ο Νόμος για τον Πολιτικό Ανασχηματισμό εγκρίθηκε από την Κυβέρνηση του Σουάρεθ και ο δρόμος για την επαναφορά της χώρας στην κοινοβουλευτική δημοκρατία είχε ανοίξει. Ο νόμος μετέπειτα, ψηφίστηκε και από τους Δικαστές και ο Σουάρεθ προχώρησε στο δεύτερο βήμα, την προκήρυξη ενός δημοψηφίσματος για την νομιμοποίηση αυτών των αλλαγών. Το ποσοστό συμμετοχής έφτασε το 77% και υπέρ του Νόμου τάχθηκε το 94% των ψηφοφόρων.
Το τρίτο βήμα ήταν να ανοίξει τον εθνικό διάλογο με όλα τα κόμματα. Πριν από αυτό και για να ικανοποιήσει το λαϊκό αίσθημα και να δείξει την διαδικασία μετάβασης στην Δημοκρατία, το 1976 έδωσε αμνηστία και ελευθέρωσε 400 κρατούμενους, διέλυσε την μυστική αστυνομία του Φράνκο, το 1977 νομιμοποίησε την απεργία και το δικαίωμα του συνδικαλισμού και άλλαξε τον εκλογικό νόμο. Όλες οι δημοκρατικές δυνάμεις της Ισπανίας, συναντήθηκαν για να συμφωνήσουν σε μια κοινή δημοκρατική πλατφόρμα. Οι πρώτες επαφές του Σουάρεθ ήταν με τον Φελίπε Γκονθάλεθ τον Γενικό Γραμματέα του Ισπανικού Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος. Αγκάθι στις συζητήσεις ήταν η νομιμοποίηση του Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο ο Φράνκο το είχε κηρύξει παράνομο και τρομοκρατικό. Το Κομμουνιστικό Κόμμα τότε, ήταν το πιο οργανωμένο κόμμα της Ισπανίας με εκατοντάδες χιλιάδες ακτιβιστές και έναν αρκετά ισχυρό ηγέτη τον Σαντιάγο Καρίγιο. Το Κομμουνιστικό Κόμμα, είχε καταγγείλει τον Νόμο Πολιτικού Ανασχηματισμού ως αντιδημοκρατικό και κατηγόρησε τον Σουάρεθ ότι για να προκηρυχθούν εκλογές, πρέπει να προκηρυχθούν από μια κυβέρνηση που θα απαρτίζεται από όλα τα κόμματα. Ενώ η Ισπανία βάδιζε προς τις πρώτες τις εκλογές και το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν είχε νομιμοποιηθεί ακόμη, ένα γεγονός θα άλλαζε δραματικά τα πράγματα. Τον Ιανουάριο του 1977, μια νεοφασιστική οργάνωση δολοφόνησε 5 ανθρώπους και τραυμάτισε άλλους 4 στην Μαδρίτη, στην περιοχή Ατότσα. Οι νεκροί και οι τραυματίες ήταν συνδικαλιστές δικηγόροι και μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος. Η κηδεία των 5 ανθρώπων, εξελίχθηκε και σε μια αντικυβερνητική διαδήλωση με πάνω από 100.000 άτομα, δείχνοντας έτσι την αντίθεση τους στην μη-νομιμοποίηση του ΚΚ. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους, ο Σουάρεθ μετά από τις συζητήσεις με τον Καρίγιο, και την συμφωνία τους σε ένα δημοκρατικό κοινό πλαίσιο, έλαβε την απόφαση να νομιμοποιήσει το ΚΚ, μια απόφαση αμφιλεγόμενη και γενναία λόγω του μεγάλου αντικομμουνισμού που επικρατούσε στην Ισπανική κοινωνία και ειδικά στον Στρατό.
Η επόμενη δύσκολη κίνηση του Σουάρεθ ήταν να διαμορφώσει εκ νέου τις σχέσεις κράτους και στρατού. Στον Ισπανικό Στρατό, δρούσαν αρκετές παραστρατιωτικές φατρίες, σε μεγάλο βαθμό Φρανκικές. Η κυριότερη ήταν η Μπούνκερ, η οποία εξέδιδε δύο εφημερίδες, είχε στενές σχέσεις με αξιωματικούς και ασκούσε τεράστια επιρροή στον σρατό και διαφωνούσαν πλήρως με την τακτική του Σουάρεθ και την Πολιτική Ανασυγκρότηση.
Ο Σουάρεθ κατάφερε να υποστηριχθεί από μια φιλελεύθερη ομάδα στρατιωτικών και να απορρίψει τον στρατηγό Σαντιάγο έναν σκληροπυρηνικό Φρανκικό από αντιπρόεδρο στα Θέματα Άμυνας και τον αντικατέστησε με τον Μανουέλ Μεγιάδο, ο οποίος προώθησε αξιωματικούς στον στρατό που ήταν υπέρ της Δημοκρατικής Μετάβασης και «καθάρισε» τον στρατό από διοικητές των σωμάτων ασφαλείας που υποστήριζαν την διατήρηση του Φρανκικού καθεστώτος. Η τελευταία αποστολή του Σουάρεθ πριν πάει σε εκλογές ήταν η σταθεροποίηση της έκρυθμής κατάστασης στην Χώρα των Βάσκων.
Ο Σουάρεθ εγγυήθηκε για πολιτική αμνηστία σε Βάσκους πολιτικούς κρατούμενους. Η δράση της ΕΤΑ και άλλων τρομοκρατικών οργανώσεων όπως η Γκράπο, θα αναζοπυρωνόταν, με τρομοκρατικές ενέργειες και απαγωγές. Ο Σουάρεθ κατάφερε να συμφωνήσει με την ΕΤΑ σε μια εκεχειρία για κάποιο διάστημα (για περίπου ένα χρόνο) και μαζί με όλα τα δημοκρατικά κόμματα, καταφέρθηκε κατά της τρομοκρατίας και προχώρησε στην διενέργεια εκλογών.
Στις πρώτες εκλογές μετά από 45 χρόνια περίπου, το κόμμα του Σουάρεθ (UCD) κέρδισε το 34,61% των ψήφων, με δεύτερο το Σοσιαλιστικό Κόμμα με 29,27% και τρίτο το ΚΚ. Η νέα δημοκρατικά εκλεγμένη βουλή, συμφώνησε να ξεκινήσει τις συνομιλίες για την δημιουργία του προσχέδιου ενός συντάγματος, το οποίο τέθηκε σε δημοψήφισμα και εγκρίθηκε στις 6 Δεκεμβρίου του 1978. Επίσης, το ίδιο έτος όλα τα πολιτικά κόμματα υπέγραψαν μια συμφωνία από κοινού με τα συνδικάτα για τον σχεδιασμό λειτουργίας της οικονομίας.
Η Δημοκρατία στην Ισπανία είχε επανέλθει, μέσα από ένα κύμα δημοκρατικότητας της νότιας Ευρώπης, μαζί με Ελλάδα και Πορτογαλία.
Ο Φράνκο άφησε πίσω του πληγές που δύσκολα κλείνουν. Αν υπολογίσει κανείς τους εκατοντάδες χιλιάδες αγνοούμενους, την τρομοκρατία, την βία, την θέση της γυναίκας, την θέση της εκκλησίας και άλλα πράγματα που ακόμη και τώρα βγαίνουν στο προσκήνιο της ισπανικής κοινωνίας. Το ακροδεξιό Vox βρίσκεται σε ανοδική πορεία και δηλώνει έτοιμο να τιμήσει την παρακαταθήκη του Φράνκο. Από τον αγώνα τους να μην εκταφεί από το μαυσωλείο των πεσόντων, μέχρι και την άρνηση τους να υπογράψουν διακήρυξη που καταδίκαζε την βία κατά των γυναικών. Το φάντασμα του είναι ακόμα πάνω από την Ιβηρική χερσόνησο και από ότι φαίνεται επρόκειτο να μείνει.
Βιβλιογραφία
- P.Catala. (1969, June/July 37). Spain in State of Emergency . International Socialism , σσ. 11-13.
- Salvado, F. J. (1999). Twentieth-century Spain: Politics and Society in Spain, 1898-1998 (European History in Perspective) . Palgrave.
- Tussel, J. (2007). Spain – From Dictatorship to Democracy: 1939 to the Present . Wiley-Blackwell.
