Της Αλεξάνδρας Οικονόμου,
«Έτσι είναι τα αγόρια… ατίθασα».
«Τα χειρωνακτικά επαγγέλματα είναι κατώτερα».
«Πρέπει να σπουδάσεις! Μόνο όποιος μαθαίνει γράμματα έχει προκοπή».
«Οι γιατροί τα παίρνουν».
«Οι γυναίκες δεν είναι για καριέρα».
«Οι άνδρες δεν κλαίνε».
Αυτές είναι μερικές από τις εκφράσεις που όλοι έχουμε ακούσει, έστω και μια φορά στη ζωή μας. Το θέμα είναι πώς επηρεάζουν τον καθένα και τι επιπτώσεις μπορεί να έχουν αυτά τα κοινωνικά πρότυπα!
Αλλά και πριν από αυτό πρέπει να αναλογιστούμε τι είναι αυτό που μας «επιβάλλει» αυτές τις συμπεριφορές.
Ανάλογα με την κοινωνική κατηγορία στην οποία εντάσσεται ο καθένας ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, τη μόρφωση, την καταγωγή και τη θρησκεία, πρέπει να ακολουθεί προκαθορισμένες συμπεριφορές. Η κοινωνία, λοιπόν, σε συνδυασμό με το ίδιο το άτομο και τα χαρακτηριστικά του είναι που θέτει φραγμούς στη συμπεριφορά και την κοινωνικότητα κάποιου. Μελέτες βλέπουν τις κοινωνικές κατηγορίες και τα στερεότυπα σαν γνωστικές δομές που δύσκολα μπορεί να αποφύγει κανείς στην καθημερινή κοινωνική ζωή του.
Κομβικό ρόλο παίζει ταυτόχρονα και το σχολείο με τους κανόνες που διοχετεύει στα νέα παιδιά. Κι εκεί υπάρχουν τα «καλά» κι τα «κακά» παιδιά, οι «διαβασμένοι» και «αδιάβατοι» μαθητές. Στο άκουσμα αυτών των φράσεων, το κάθε παιδί εντάσσεται σε μια κατηγορία αυτόματα, χωρίς να το φιλτράρει και λόγω του νεαρού της ηλικίας του. Διαγράφονται μπροστά τους δύο μεγάλες ζώνες: η μαύρη κι η άσπρη. Άλλη διέξοδος δεν υπάρχει.
Τέλος, το κύτταρο της κάθε κοινωνίας, η οικογένεια, οποιαδήποτε μορφή κι αν έχει, επιδρά στην καθιέρωση των προτύπων και στη δράση των παιδιών τους. Πολλές φορές, μάλιστα, ξεπερνά την επιρροή που ασκεί η κοινωνία, λόγω του πιο στενού δεσμού και της ανάγκης που νιώθουν οι γονείς, περισσότερο από οποιονδήποτε, τα παιδιά τους «να προκόψουν».
Δεν βλέπουν, όμως, πολλές φορές το ενδεχόμενο αυτή η κατήχηση να οδηγεί σε αρνητικές περιπτώσεις για την υγεία των παιδιών, αλλά και εν γένει κάθε ατόμου που δρα κι αναπτύσσεται στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Ψυχολογικές ανωμαλίες κι αντικοινωνικές συμπεριφορές. Πολλά άτομα αντιδρούν άσχημα, επιθετικά αισθανόμενα ότι η κοινωνία είναι ένας κλοιός γύρω από τον λαιμό τους που τους πνίγει σιγά-σιγά. Αισθάνονται ότι καθημερινά έχουν να κάνουν άλλη μια αγγαρεία, αυτή του να παριστάνουν έναν εαυτό που δεν τους αντιπροσωπεύει. Πλάθεται μέσα τους καθημερινά η απορία «μα γιατί να το κάνω αυτό», μέχρι που κάποια στιγμή εκρήγνυνται σαν βόμβα κι αντιδρούν με επιθετικό κι άσχημο τρόπο, φτάνοντας στα όρια της ανταρσίας.
Ρατσιστικές τάσεις. Αυτή είναι η άλλη πλευρά του νομίσματος. Γίνεται κάποιος ρατσιστής όταν ταυτίζεται απόλυτα με στερεότυπα και κοινωνικές αντιλήψεις, χωρίς να τις περνάει από ένα εγκεφαλικό φίλτρο που λέγεται κρίση. Δεν αμφισβητούν παρά υποτάσσονται στο πρέπει, με αποτέλεσμα πολλές φορές να απορρίπτουν κάθε αντίθετη συμπεριφορά, θεωρώντας την ως «κατώτερη›, ανάρμοστη… ή μη αποδεκτή κοινωνικά.
Πέρα από αυτές τις συνέπειες, το πρόβλημα είναι στην πραγματικότητα βαθύτερο. Δεν αναλογιζόμαστε για ποιο λόγο μπαίνουμε στο γαϊτανάκι αυτό. Γιατί «πρέπει» κι όχι μπορώ;
Ο άνθρωπος ως ον έχει δική του ταυτότητα, δική του σκέψη και πρέπει να αναπτύσσεται. Αλλιώς, ποια η διαφορά του από τις μηχανές και τους υπολογιστές; Στην ουσία, κάπως έτσι φαίνεται πως καταλήγει ένας άνθρωπος, όταν καθημερινά του περνάνε «προγράμματα κοινωνικής συμπεριφοράς», τα οποία αν δεν ακολουθήσει, δε θα λάβει το okay από την κοινωνία.
Στα πλαίσια μιας σύγχρονης και δημοκρατικής κοινωνίας, αυτή η στάση θα έπρεπε να αλλάξει ή να γίνονται βήματα αλλαγής. Καθένας πρέπει να έχει την ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας, που αποτελεί στην τελική και συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα! Κάθε φορά που ακούει κανείς τη φράση «Οι άνδρες δεν καίνε» κι άλλες παρόμοιες εκφράσεις, θα πρέπει να σκεφτεί: Γιατί; Μόνο οι γυναίκες έχουν δακρυγόνα; Ή ακόμα καλύτερα να ψάξει έρευνες και μελέτες που αποδίδουν αυτό το στερεότυπο.
Εν κατακλείδι, αυτό που φαίνεται ορθότερο είναι να μην απορρίπτουμε, ούτε να αποδεχόμαστε αβίαστα κάθε πρότυπο που επιβάλλεται. Αν κάποιος είναι σύμφωνος με μια ιδέα ή τύπο συμπεριφοράς, χωρίς να θίγει δικαίωμα αλλού, είναι καθ’ όλα ελεύθερος να το ακολουθήσει. Το ζητούμενο είναι να σκεφτεί κανείς πριν καταλήξει στο ναι ή όχι! Η σκέψη είναι δύναμη και μας βοηθάει πολλές φορές να καταλήγουμε σε ορθές επιλογές, ώστε να μην καταπιεζόμαστε, αλλά αντίθετα να αναπτυχθούμε κοινωνικά. Αυτό, ωστόσο, δε σημαίνει ότι επιδοκιμάζονται παράνομες ή αντικοινωνικές συμπεριφορές.
Η φράση “do you”, περιγράφει την ιδέα του να είσαι αυτός που θες, χωρίς να μπλέκεσαι στον ιστό των κοινωνικών στερεοτύπων, ούτε βέβαια να γίνεσαι κι αντικοινωνικός. Σε κάθε θέμα, η ρήση «παν μέτρον άριστον» είναι το κλειδί της επιτυχίας!
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην πόλη της Πρέβεζας, όπου ολοκλήρωσε την δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Πλέον σπουδάζει στη Νομική του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Γνωρίζει αγγλικά και γερμανικά.
