Φτώχεια στην πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη

Του Κωνσταντίνου Λίκα, 

Η Καλιφόρνια είναι ένα από τα πιο γνωστά από τα 50 κρατίδια των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Σχεδόν σε όλους τους τομείς της ζωής μας είναι παρούσα, τόσο στην ψυχαγωγία (Hollywood, Los Angeles), όσο και στην οικονομία (Silicon Valley) και την ναυτιλία (το μεγαλύτερο λιμάνι των ΗΠΑ είναι στο Long Beach, δίπλα στο LA). Αυτό επιβεβαιώνεται από τα μακροοικονομικά στοιχεία. Ούσα το πολυπληθέστερο κρατίδιο των ΗΠΑ, η Καλιφόρνια έχει ένα ΑΕΠ της τάξεως των 2,998 τρις. Δολαρίων ΗΠΑ. Εάν ήταν ανεξάρτητη χώρα, το ΑΕΠ της θα ήταν μεγαλύτερο από αυτό της Ιταλίας και Ινδίας και λίγο μικρότερο από το ΑΕΠ της Γερμανίας, κατατάσσοντας την στην 5^η θέση διεθνώς.

Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της είναι 75.783 δολάρια ΗΠΑ, ενώ το ΑΕΠ της αναπτύσσεται κατά μέσο όρο των τριών τριμήνων κατά 3,9% φέτος. Δεν εκπλήσσει κανέναν, διότι η αύξηση της παραγωγικότητας στον τομέα της τεχνολογίας, όπως και η παρουσία επιτυχημένων εταιρειών όπως της Apple, της Wells Fargo, της Alphabet, Intel, Disney, Hewlett-Packard Enterprise, Cisco Systems, Oracle, Google και Facebook, μεταξύ άλλων, οδηγούν σε επιδόσεις που υπερτερούν εκείνες των Ηνωμένων Πολιτειών γενικότερα. Εφόσον η Silicon Valley βρίσκεται στην Καλιφόρνια, είναι αναμενόμενο ότι θα πρωτοπορεί και στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, πράγμα που συνιστά εγγύηση για την μελλοντική της οικονομική της ευμάρεια.

Παρόλα αυτά, η Καλιφόρνια πρωτοπορεί και στην ανισότητα πλούτου. Οι τιμές ακινήτων έχουν εκτοξευτεί και το ποσοστό απόλυτης φτώχειας ανέρχεται στο 13,3%. Για έναν πληθυσμό 39.557.045 ατόμων, αυτό αντιστοιχεί σε 5.261.087 άτομα που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας, ποσό περίπου το μισό ολόκληρου του Ελληνικού πληθυσμού. Για την δε σχετική φτώχεια, τα πράγματα δείχνουν πολύ χειρότερα: 19%, σχεδόν 1 στους 5  θεωρούνται σχετικά φτωχοί στο κρατίδιο, δηλαδή 7.515.839 άνθρωποι. Στην Καλιφόρνια, σύμφωνα με την New York Times, εκτιμάται ότι υπάρχουν 130.000 άστεγοι, περίπου το ¼ του αριθμού σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες και το τέταρτο μεγαλύτερο ποσοστό μετά από την Washington, D.C., το κρατίδιο της Νέας Υόρκης (κυρίως λόγω της πόλης της Νέας Υόρκης) και τη Χαβάη.

Στο δε Los Angeles και στο San Francisco ο αριθμός των αστέγων έχει ιδιαιτέρως εκτιναχτεί και η τελευταία αντιμετωπίζει ζητήματα δημόσιας υγιεινής με την αδυναμία καθαρισμού δημοσίων οδών από χρησιμοποιημένες βελόνες και ανθρώπινα κατάλοιπα. Συγχρόνως, η κρίση των ναρκωτικών, κυρίως από ηρωίνη, λοιπά οπιοειδή (κυρίως fentanyl), αλλά και και μεθαμφεταμίνη,  επιδεινώνει το φαινόμενο της αύξησης του αριθμού των αστέγων.

Αίτια

Στο παρόν ζήτημα, η πιο εύκολη απάντηση είναι ότι η Καλιφόρνια έχει πέσει θύμα της ίδιας της της επιτυχίας, αλλά και λανθασμένης κρατικής πολιτικής, αποτέλεσμα της οποίας ήταν, σύμφωνα με την Wall Street Journal, η μέση τιμή ακινήτων να ανέρχεται στα USD 519.000 στην Καλιφόρνια. Την ίδια στιγμή, κατά μέσο όρο σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες ένα σπίτι κοστίζει USD 275.000. Η αλήθεια είναι πιο περίπλοκη. Σύμφωνα με το Bloomberg, οι κάτοικοι της Καλιφόρνιας δαπανούν, κατά μέσο όρο, το 41,6% του εισοδήματός τους– με διαφορά το υψηλότερο στη χώρα. Αναφέρει ως πηγή το Joint Center of Housing Studies του Πανεπιστημίου του Harvard. Ανατρέχοντας σε αυτήν βρίσκουμε το εξής:

Τα νοικοκυριά των ΗΠΑ, του Los Angeles και του San Fransisco (μαζί με τις μητροπολιτικές περιοχές αυτών), διαιρούνται σε πεντάδες (quintiles) ανάλογα με το εισόδημά τους και τα ραβδογράμματα υποδηλώνουν το ποσοστό του εισοδήματός τους που καλύπτει δαπάνες στέγασης. Και στις τρεις ομάδες παρατηρούμε ότι οι χαμηλο-εισοδηματίες επιβαρύνονται πολύ περισσότερο από τα άτομα με μεσαία εισοδήματα και τα άτομα με υψηλά εισοδήματα δεν επιβαρύνονται σχεδόν καθόλου. Ενώ ωστόσο όσοι βγάζουν 15.000 δολάρια ΗΠΑ και άνω επιβαρύνονται κατά μέσο όρο στις ΗΠΑ κατά 32% του εισοδήματός τους, στις μητροπόλεις της Καλιφόρνια αυτό το ποσοστό υπερβαίνει το 60%. Για τα μεσαία στρώματα, το ποσοστό πέφτει, αλλά όχι και τόσο όσο στον εθνικό μέσο όρο.

Τον Ιούνιο 2018, ο William Yu, οικονομολόγος της UCLA Anderson, έκανε μία έρευνα για το ζήτημα των αστέγων. Παρόλο που το ποσοστό των αστέγων στις ΗΠΑ έπεσε από 0,2% το 2012, στο 0,17% το 2017, ο Yu αναφέρει ότι στην Καλιφόρνια αυξήθηκε την ίδια περίοδο από 0,32% στο 0,34% και στο δε Los Angeles από 0,35% στο 0,55%. Στην έρευνά του, επίσης, εξέτασε το ποσοστό αστέγων συναρτήσει πέντε παραμέτρων και στις 50 πολιτείες, με τα ακόλουθα ευρήματα:

• τη μέση τιμή ακινήτων, όπου βρήκε θετική συσχέτιση
• το μέσο ενοίκιο, όπου βρήκε θετική συσχέτιση
• το μέσο εισόδημα νοικοκυριών, όπου βρήκε αρνητική συσχέτιση– όταν αντικατέστησε το μέσο εισόδημα με το ποσοστό φτώχειας, βρέθηκε θετική συσχέτιση
• την αύξηση στην προσφορά ακινήτων, όπου βρήκε αρνητική συσχέτιση
• και την πυκνότητα πληθυσμού, όπου βρήκε αρνητική συσχέτιση

Αυτό σημαίνει ότι οι τιμές ενοικίων και ακινήτων, όπως και τα ποσοστά φτώχειας, συσχετίζονται θετικά με το ποσοστό αστέγων. Όσο αυξάνονται τα ενοίκια, τόσο θα αυξάνεται και το ποσοστό των αστέγων. Αντίθετα, όσο αυξάνεται το εισόδημα και η προσφορά ακινήτων, θα πρέπει να πέφτει και το προαναφερθέν ποσοστό. Αυτό που εκπλήσσει είναι η αρνητική σχέση μεταξύ πυκνότητας πληθυσμού και ποσοστού αστέγων. Αυτό σημαίνει ότι τα κρατίδια με υψηλότερες πυκνότητες πληθυσμού παρουσιάζουν χαμηλότερα ποσοστά αστέγων. Ο Yu υποθέτει ότι μπορεί να έχουν αυτά τα κρατίδια περισσότερους πόρους για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, όμως δεν το αποδεικνύει.

Αναφέρει επίσης ορισμένα ποσοστά των αστέγων. Το 28% αυτών είναι χρόνια άστεγοι, το 26% παρουσιάζει σοβαρές ψυχικές νόσους και το 18% είναι χρήστες ουσιών. Το 9% είναι βετεράνοι των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων, το 24% είναι θύματα οικογενειακής βίας, το 12% είναι ασυνόδευτοι νέοι κάτω των 24 ετών και ένα 10% είναι μεταξύ της ηλικίας των 18 και 24 ετών. Συμπεραίνει δε ότι οι τιμές των ακινήτων, συναρτήσει των τελευταίων παραμέτρων, οδηγεί στην έξαρση του αριθμού των αστέγων.

Όλα αυτά, γιατί; Η ζήτηση ναι μεν αυξάνεται λόγω της εξαιρετικής απόδοσης της τοπικής οικονομίας, αλλά η προσφορά είναι εξαιρετικά αναιμική. Μερίδιο ευθύνης εδώ φέρνει το κρατίδιο και στον τρόπο που διαχειρίζεται ορισμένα συμφέροντα που συνιστούν τροχοπέδη στην αστική ανάπτυξη. Και γιατί έχει το ζήτημα σημασία; Επειδή οι υψηλές τιμές ακινήτων οδηγούν σε υψηλότερα κόστη για όλους– επιχειρήσεις, επενδυτές και εργαζόμενους/ες. Απειλείται, δηλαδή, η ίδια η επιτυχία του κρατιδίου.

Ποια είναι η λύση; Το Bloomberg αναφέρει ορισμένες πτυχές του ζητήματος και πιθανές λύσεις. Ο David Garcia, διευθυντής πολιτικής του Terner Center for Housing Innovation στο University of California, Berkeley, βλέπει ως μοναδική λύση την κατασκευή εκατομμυρίων νέων οίκων. Η δε McKinsey & Co. ισχυρίστηκε το 2016 ότι απαιτούνται 3,5 εκατ. νέα σπίτια μέχρι το 2050. Αυτό συνεπάγεται ανάγκη αύξησης της προσφοράς, που οι έρευνες επιβεβαιώνουν ότι είναι sine qua non για την επίλυση του προβλήματος.

Η λύση, ωστόσο, φαντάζει απίθανη. Το κρατίδιο της Καλιφόρνια και οι εκάστοτε κομητείες του βρίσκονται υπό τρομερή πίεση. Πολλοί κάτοικοι, ιδίως στις μεγαλουπόλεις, αντιτίθενται σε έργα κατασκευής σπιτιών, υποτιθέμενα λόγω περιβαλλοντικών ανησυχιών ή διατήρηση του… «χαρακτήρα της γειτονιάς». Το φαινόμενο αυτό, γνωστό ως ΝΙΜΒΥ (not in my backyard), είναι και ο σημαντικότερος λόγος γιατί οι εκάστοτε φορείς αδρανούν στις αδειοδοτήσεις για κατασκευή ακινήτων. Το ότι η νομοθεσία για τις οριοθετήσεις ζωνών για ακίνητα έχει γίνει πιο ασφυκτική επαφίεται σε αυτό το φαινόμενο.

Η αιτία του ΝΙΜΒΥ είναι για πολλούς φαινομενικά απλή: απληστία. Πολλοί ντόπιοι επιθυμούν η αξία των ακινήτων τους να παραμείνει υψηλή, πάση θυσία, και είναι διατεθειμένοι να ρίξουν ολόκληρες κυβερνήσεις εάν δεν ικανοποιούνται αυτά τα αιτήματα. Άλλωστε, κάποιος που έχει ένα σπίτι σε ευκατάστατη γειτονιά του San Fransisco με αξία άνω του ενός εκατομμυρίων δολαρίων, δεν θα είναι και ιδιαίτερα πρόθυμος να επιτρέψει την δημιουργία νέων σπιτιών, κέντρων απεξάρτησης ή στέγες για αστέγους, που ρίχνουν την αξία των ακινήτων τους. Πολύ δε περισσότερο, ο τρόπος με τον οποίον το κρατίδιο της Καλιφόρνια φορολογεί (Proposition 13) τα ακίνητα ευνοεί τα παλαιόκτιστα διαμερίσματα, επομένως αποθαρρύνει την κατασκευή νέων διαμερισμάτων.

Άλλος ένας λόγος είναι η κλιματική αλλαγή. Τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε ο αριθμός των πυρκαγιών στην Καλιφόρνια, με αποτέλεσμα οι αρχές να σβήνουν περιοχές για δόμηση, με αποτέλεσμα την μείωση της προσφοράς για στέγαση. Ταυτόχρονα, άτομα με υψηλές δεξιότητες και επενδυτές συνεχίζουν να συρρέουν προς την Καλιφόρνια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την αύξηση της ζήτησης και της τιμής των ακινήτων, συναρτήσει του κατακερματισμού της προσφοράς.

Λεπτό ζήτημα, ακόμη, συνιστούν και οι λιγότερο ευκατάστατες περιοχές. Δεδομένου του πολιτικού κόστους του να αντισταθούν προς τις πιέσεις των ΝΙΜΒΥ, οι αρχές αδειοδοτούν τις κατασκευές νέων ακινήτων σε φτωχές περιοχές με «ευαίσθητες κοινότητες», όπως στην Καλιφόρνια αποκαλούνται οι γειτονιές των φτωχών. Λόγω του γεγονότος ότι οι επεκτάσεις σε αυτές τις περιοχές συνιστούν ένα λεπτό πολιτικό ζήτημα και δη για τους δημοκράτες, η διαδικασία αδειοδοτήσεων είναι αργή. Ωστόσο, το εν λόγω φαινόμενο έχει και συνέπειες. Οι περιοχές αυτές τείνουν να είναι χαμηλού εισοδήματος και υψηλής εγκληματικότητας, ενώ σε ορισμένες πόλεις, ιδίως στο Los Angeles, ήδη υπάρχουν 55.000 άστεγοι στους δρόμους, οπότε εγείρονται και ηθικά ζητήματα που καθυστερούν τις εν λόγω πράξεις και οδηγούν σε σχετική αδράνεια επί του προβλήματος.

Συνεπώς, το κρατίδιο της Καλιφόρνια βρίσκεται σε κατάσταση «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα». Εάν επεκταθούν πολεοδομικές περιοχές για νέα σπίτια και όντως χτιστούν νέα σπίτια σε ευκατάστατες περιοχές, αυτό θα ωθήσει τους ΝΙΜΒΥ ψηφοφόρους της και η κυβέρνηση θα χάσει πολύτιμες ψήφους. Άλλωστε, όντες ευκατάστατοι ή στην μεσαία τάξη κατά μέσο όρο, οι ΝΙΜΒΥ ψηφίζουν πολύ περισσότερο από τα άτομα χαμηλότερων κοινωνικών διαστρωματώσεων. Εάν το κρατίδιο ή οι δήμοι, από την άλλη, εκτοπίσουν χαμηλο-εισοδηματίες για να δημιουργήσουν νέα διαμερίσματα, δημιουργείται το ζήτημα του gentrification και δοκιμάζονται μειονεκτικές κοινότητες που ήδη πάσχουν από σωρεία κοινωνικών ζητημάτων (εγκληματικότητα, ναρκωτικά, ελλιπής παιδεία), οι οποίες πλέον «διώκονται» από την πόλη. Άρα θα οδηγούνταν λογικά σε δυσμενείς καταστάσεις.

Αυτό σημαίνει ότι και οι δύο περιπτώσεις ενέχουν σοβαρό πολιτικό κόστος για μία δημοκρατική κυβέρνηση, η πρώτη επειδή ωθεί ψηφοφόρους στους ρεπουμπλικάνους, η δεύτερη είναι λύση που αντιβαίνει στις αξίες των δημοκρατών. Η ευθύνη της Καλιφόρνιας, επομένως, επαφίεται στην αδράνειά της να λάβει ριζικές αποφάσεις και να λάβει πολιτικά ρίσκα για την βελτίωση της κατάστασης, που ούτως ή άλλως κοστίζει, τόσο από ηθική άποψη (δεν είναι ευχάριστο να βλέπει κανείς στρατιές αστέγων να γίνονται αντικείμενα πολιτικού μίσους), όσο και από μακροοικονομική άποψη (οι δαπάνες για την επιβολή του νόμου και για υγειονομικούς λόγους βαίνουν αυξανόμενες σε ετήσια βάση).

Συγχρόνως όμως, απειλείται και το ίδιο το οικονομικό μέλλον της Καλιφόρνιας. Όταν κολοσσοί όπως η Apple, η Facebook και η Google, παρά τα 4,5 δις δολάρια που δαπάνησαν για την κατασκευή νέων οίκων για τα στελέχη τους, σχεδιάζουν την μεταφορά λειτουργιών εκτός κρατιδίου, ιδίως σε Atlanta, Austin and Pittsburgh, συναρτήσει της μαζικής εξόδου Καλιφορνέζων σε άλλα κρατίδια, αυτό είναι σημάδι ότι η οικονομική ευμάρεια της πολιτείας δεν πρέπει να ληφθεί ως δεδομένη.

Συμπεράσματα

1. Η Καλιφόρνια, παρά την οικονομική της ευμάρεια, σημειώνει αυξημένα επίπεδα φτώχειας, τα οποία αυξάνονται χρόνο με το χρόνο. Αιτία είναι η έκρηξη στις τιμές ακινήτων, που ωθούν ακόμα και στρώματα της μεσαίας τάξης στους δρόμους.
2. Η αύξηση στις τιμές ακινήτων επαφίεται στην έκρηξη της ζήτησης (ΑΞΕ λόγω της ανάπτυξης της Καλιφόρνιας) αλλά και στην αδυναμία των δήμων να εγκρίνουν νέες άδειες, όπως επίσης και στην υπερρύθμιση της αγοράς ακινήτων, με αποτέλεσμα η προσφορά στέγασης να είναι αναιμική.
3. Η κρίση ναρκωτικών στις ΗΠΑ, συναρτήσει διαφόρων κοινωνικών παραγόντων, πλήττει τους αστέγους και επιβαρύνει το πρόβλημα.
4. Η Κυβέρνηση της Καλιφόρνιας, που δεν έχει και την καλύτερη φήμη στην διαχείριση των δημοσιονομικών της, φέρει μερίδιο ευθύνης για το πρόβλημα, διότι με την υπερρύθμιση της νομοθεσίας για την αδειοδότηση ακινήτων περιορίζεται η προσφορά ακινήτων, η οποία, ελέω αυξημένης ζήτησης, οδηγεί σε πολύ αυξημένες τιμές και στα προαναφερθέντα ζητήματα.
5. Η υπερρύθμιση προκύπτει από τις ΝΙΜΒΥ πιέσεις που δέχονται οι κρατικοί αξιωματούχοι από ομάδες συμφερόντων και τοπικές κοινότητες που παρεμποδίζουν κάθε σοβαρή προσπάθεια ανέγερσης κτιρίων. Η αύξηση ζήτησης για εστία στην Καλιφόρνια και η κλιματική αλλαγή δεν βοηθάει την κατάσταση.
6. Η κρίση στέγασης στην Καλιφόρνια ωθεί πολλούς ανθρώπους και επιχειρήσεις εκτός Καλιφόρνιας, ενώ οι μεγάλοι κολοσσοί προσπαθούν να μεταφέρουν λειτουργίες σε άλλα, φθηνότερα μέρη.

Βιβλιογραφία

• Yu, William, Homelessness in the U.S., California, and Los Angeles, UCLA Anderson June 2018 Forecast, June 2018 http://www.uclaforecast.com/uploads/forecasts/2018/June/uclaforecast_June2018_embargoed.pdf
• Harvard Joint Center for Housing Studies, Most lower income households pay more than half on their income in housing https://www.jchs.harvard.edu/most-lower-income-households-pay-more-half-their-income-housing
• Buhayar, Noah and Cannon, Christopher, How California Became America’s Housing Market Nightmare, Βloomberg, 6 Nοεμβρίου 2019 https://www.bloomberg.com/graphics/2019-california-housing-crisis/
• Waters, Carlos, California Home Prices are Soaring. Here’s why, The Wall Street Journal, 8 Μαρτίου 2019 https://www.youtube.com/watch?v=wKYaNEwd34g
• Cowan, Jill, How Does Homelessness in California Compare With Other States?, New York Times, 17 Οκτωβρίου 2019 https://www.nytimes.com/2019/10/17/us/homelessness-california-population-states-comparison.html

Κωνσταντίνος Λίκας

Γεννήθηκε το 1995 στον Πειραιά. Είναι απόφοιτος του τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΠΜΣ Εφαρμοσμένα Οικονομικά και Χρηματοοικονομικά του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Master of Finance της Frankfurt School of Finance and Management. Ενδιαφέρεται κυρίως για διεθνή χρηματοοικονομικά, τραπεζικά, φορολογικά και εμπορικά ζητήματα, όπως και για γερμανικά, αλβανικά, ιαπωνικά και διεθνή πολιτικά ζητήματα. Ενδιαφέρεται επίσης για ζητήματα άμυνας και ασφάλειας. Είναι υπότροφος της διεθνούς ακαδημαϊκής υποτροφίας (IPS) του Γερμανικού Κοινοβουλίου και της DAAD. Μιλάει αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, τουρκικά, αλβανικά και ελληνικά.