Της Ευφροσύνης Γεωργιάδου,
«Δεν πειράζει και αύριο μέρα είναι», «εντάξει προλαβαίνω… θα διαβάσω σε λίγο» είναι ενδεικτικά κάποιες φράσεις που όλοι μας έχουμε πει στην προσπάθεια μας να αποφύγουμε μία επικείμενη στρεσογόνα ή δυσάρεστη κατάσταση. Όταν αυτή η εκούσια μετάθεση ενεργειών σε μελλοντικό χρόνο γίνεται σε μόνιμη βάση υποκινούμενη από την ηθελημένη άρνηση του ατόμου να βιώσει τις εκάστοτε παρούσες καταστάσεις, στοιχειοθετεί την έννοια της αναβλητικότητας για την οποία θα μιλήσουμε στο παρόν άρθρο.
Η αλήθεια είναι πως πρόκειται για μία έννοια που ήταν γνωστή ήδη από την Αρχαιότητα με τον Αριστοτέλη να αναφέρει στο Ζ’ κεφάλαιο του έργου του, Ηθικά Νικομάχεια, τον όρο ακρασία προκειμένου να περιγράψει την περίπτωση που ενώ το άτομο γνωρίζει τι είναι ορθό και σωστό να πράξει, δεν το κάνει. Η σημασία της δεν αντιστοιχεί κατ’ακριβολογία με αυτή της αναβλητικότητας,ωστόσο παρατηρούμε πως είχε εντοπιστεί ήδη από πολύ νωρίς αυτή η τάση των ανθρώπων να αναβάλλουν για αύριο αυτό που μπορούν να κάνουν σήμερα.
Μία εξήγηση που δίνουν οι ψυχολόγοι αναφορικά με το αίσθημα αναβλητικότητας βασίζεται στην λεγόμενη αρχή της Ευχαρίστησης. Πιο συγκεκριμένα, όταν κάνουμε σχέδια ή θέτουμε στόχους για το μέλλον, ο εγκέφαλος μας έχει τη δυνατότητα να διακρίνει την αξία της πραγματοποίησης μιας ενέργειας ή πράξης που θα έχει μακροπρόθεσμα οφέλη. Ωστόσο, όταν φτάνει η ώρα το άτομο να φέρει εις πέρας την πράξη αυτή που σημαίνει ότι πρέπει να εναρμονιστεί με το τώρα κάνοντας μία στάθμιση του κόπου και χρόνου που πρέπει να καταβάλει, υπαναχωρεί σκαρφιζόμενο διάφορες δικαιολογίες.
Με άλλα λόγια, το άτομο τείνει να αρέσκεται σε καταστάσεις που του προσφέρουν στιγμιαία ευχαρίστηση παρ’ότι αναγνωρίζει τα κέρδη μιας μακροπρόθεσμης ενέργειας την οποία, όμως, ηθελημένα αποφεύγει διότι δεν επιθυμεί να διαταράξει την αποκαλούμενη comfort zone του. Και για να γίνει αυτό πιο κατανοητό ας αναφέρουμε και ένα παράδειγμα. Ο εγκέφαλος μας αναγνωρίζει και διακρίνει τα οφέλη της γυμναστικής όπως επίσης και ότι πρόκειται για μία διαδικασία που μακροπρόθεσμα και σε συνδυασμό με ισορροπημένη διατροφή μπορεί να υλοποιήσει το στόχο που πιθανόν έχουμε θέσει δηλαδή την απόκτηση ενός ωραίου σώματος. Παρ’ όλα αυτά είναι και σε μεγάλο βαθμό επιρρεπής σε απολαύσεις του παρόντος όπως στην κατανάλωση ενός σοκολατένιου κρουασάν με αποτέλεσμα να υποκύπτει συχνά σε πειρασμούς που του προσφέρουν άμεση ικανοποίηση.
Μία άλλη αιτία που δικαιολογεί το φαινόμενο της αναβλητικότητας έγκειται στον φόβο της αποτυχίας ιδίως αν αυτά τα άτομα έχουν συνδέσει μια δοκιμασία ή εν γένει κατάσταση με αρνητικά συναισθήματα. Για παράδειγμα, αν οι γονείς ενός παιδιού συνηθίζουν να τιμωρούν κάθε φορά το παιδί που δεν τα πάει καλά σε διαγωνίσματα ή τεστ είναι πολύ πιθανό το παιδί να αποφεύγει την μελέτη και κατά συνέπεια να νιώθει αποστροφή για το σχολείο και για τα μαθήματα εξαιτίας της στάσης των γονιών του. Γενικότερα τα άτομα που διακατέχονται από το φόβο της αποτυχίας (avoiders) ενδιαφέρονται πολύ για τη γνώμη που έχουν οι άλλοι για αυτούς γι’αυτό και είναι προτιμότερο να δείχνουν προς τα έξω ότι δεν προσπάθησαν αρκετά για την υλοποίηση ενός στόχου παρά το ότι προσπάθησαν μεν αλλά ανεπιτυχώς δε. Σε παρόμοια λογική κινείται και ο φόβος της επιτυχίας και ειδικότερα ο φόβος των συνεπειών της επιτυχίας. Αναλυτικότερα, τα άτομα αυτά που στην πλειοψηφία τους είναι και τελειομανείς, συνδέουν την επιτυχή έκβαση μιας ενέργειας με ευθύνες και υψηλές προσδοκίες εκ μέρους των άλλων, με αποτέλεσμα να την αναβάλλουν συνεχώς έως ότου νιώσουν απολύτως σίγουροι και έτοιμοι να αφοσιωθούν σε αυτό που οφείλουν να κάνουν.
Επιπλέον, άλλη μία εξήγηση που δίνεται από τους ψυχολόγους είναι η εξής: Σε μερικούς ανθρώπους αρέσει να περιμένουν το τελευταίο λεπτό της προθεσμίας ή αυτό που λέμε την τελευταία στιγμή για να ολοκληρώσουν ένα έργο, μία υποχρέωση που έχουν αναλάβει γιατί πολύ απλά τους εξιτάρει το γεγονός της εργασίας υπό πίεση μιας και το βλέπουν σαν πρόκληση (thrill seekers). Κάποιοι μάλιστα ισχυρίζονται ότι μ αυτόν τον τρόπο είναι πιο αποδοτικοί, καθώς αναγκάζονται να δουλέψουν σκληρά δεδομένου του περιορισμένου χρονικού πλαισίου·ωστόσο τις περισσότερες φορές αυτό έχει αρνητικό αντίκτυπο μιας και εκτός από την ορμόνη της αδρεναλίνης που εκκρίνεται,δε παύει να δημιουργείται και ένα αυξημένο αίσθημα άγχους με ότι αυτό συνεπάγεται ψυχοσωματικά.
Τέλος, η αιτία με την μεγαλύτερη συχνότητα που επικαλούνται οι αυτο-αποκαλούμενοι αναβλητικοί τύποι,είναι η μη σωστή διαχείριση του χρόνου που συνδέεται είτε με τη λάθος κατανομή των υποχρεώσεων στην ”to do list” είτε με την παντελή έλλειψη προτεραιοτήτων. Ιδίως μάλιστα την σήμερον εποχή που χαρακτηρίζεται από την ανάληψη πλήθους υποχρεώσεων από τη μία μεριά και ελάχιστο χρόνο για την διεκπεραίωση τους από την άλλη, είναι πολλοί εκείνοι που αρνούνται να αντιμετωπίσουν την δύσκολη αυτή πραγματικότητα, γι’αυτό και αποποιούμενοι των ευθυνών τους μεταθέτουν στο μέλλον όλες τις ενέργειες που οφείλουν να πράξουν μια δεδομένη χρονική στιγμή.
Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση των αιτιών στις οποίες ενδέχεται να οφείλεται η αναβλητικότητα, ίσως κάποιοι από εσάς εντάξατε τον εαυτό σας σε μία από τις κατηγορίες που αναφέραμε παραπάνω ήτοι thrill seekers ή avoiders. Αφού λοιπόν έγινε το πρώτο βήμα της παραδοχής τώρα δε μένει παρά η αντιμετώπιση του προβλήματος γιατί όπως λένε για να αλλάξεις μία συνήθεια ή ένα ελάττωμα πρέπει πρώτα να το παραδεχθείς. Στο παρόν άρθρο δεν αναφερθήκαμε καθόλου σε τρόπους αντιμετώπισης, ωστόσο θα σας πρότεινα το βιβλίο του Dr Pier Steels ”The Procrastination Equation: How to Stop Putting Things Off and Start Getting Stuff Done”, αποσπάσματα του οποίου μου έδωσαν και την αφορμή να αναφερθώ στο συγκεκριμένο θέμα.
Γεννήθηκε το 1998 στη Θεσσαλονίκη, αλλά μεγάλωσε σε μία κωμόπολη του νομού Θεσσαλονίκης. Φοιτά στο τμήμα Νομικής του ΑΠΘ και μεταξύ των ενδιαφερόντων της συγκαταλέγεται η ενασχόληση με κοινωνικά και πολιτισμικά ζητήματα.
