Της Μάγδας Τσόχα,
Μα καλά, τι είναι αυτό το Σρεμπρένιτσα;! Αυτή η λέξη-γλωσσοδέτης, η οποία φέρει τη σημασία «Μαύρο Ορυχείο», είναι μια μικρή πόλη ή κωμόπολη της Ανατολικής Βοσνίας στην οποία συντελέστηκε η μεγαλύτερη, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σφαγή στη «Γηραιά Ήπειρο». Στις 11 Ιουλίου του 1995 γράφονται για μια ακόμη φορά μαύρες σελίδες στην ιστορία της Ευρώπης, όταν δυνάμεις Σερβοβοσνίων προέβησαν στη σφαγή 8.000 αρρένων αμάχων μουσουλμάνων, ως αποτέλεσμα της επιχείρησης «Κρίβαγια 95».
Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να διασαφηνιστεί πως η σφαγή στη Σρεμπρένιτσα συνέβη κατά τη διάρκεια του, γνωστού σε όλους, Πολέμου της Βοσνίας. Ο πόλεμος αυτός που έλαβε χώρα στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη από το Μάρτη του 1992 έως το Δεκέμβρη του 1995 και ήταν απότοκο των εμφυλίων συρράξεων της Γιουγκοσλαβίας. Είναι επίσης, γνωστός ως πόλεμος της Βοσνιακής Ανεξαρτησίας. Βασικό χαρακτηριστικό αυτού είναι ο μεγάλος αριθμός των ξένων εθελοντών, καθώς και η συμμετοχή του ΝΑΤΟ που καθόρισαν την εμφύλια αυτή διαμάχη, έκαναν τον πόλεμο να μετατραπεί σε μια πολύπλοκη διεθνή σύγκρουση, με βαθιές πολιτικές και θρησκευτικές προεκτάσεις. Αποτέλεσε μια από τις πιο ανελέητες εθνο-θρησκευτικές συγκρούσεις που γνώρισε η μεταπολεμική Ευρώπη.
Όλα ξεκινούν την 1η Μαρτίου του 1992. Την αποφράδα εκείνη ημέρα διεξήχθη το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Βοσνίας από τη Γιουγκοσλαβία και στις 3 Μαρτίου ο Πρόεδρος Ιζετμπέκοβιτς διακήρυξε την ανεξαρτησία της Βοσνίας. Οι Σέρβοι της Βοσνίας ωστόσο είχαν άλλες βλέψεις, αφού ήθελαν για τους ίδιους να είναι μέρος ενός κυρίαρχου σερβικού κράτους στα Βαλκάνια, οραματιζόμενοι τη «Μεγάλη Σερβία». Δύο ημέρες μετά την αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Βοσνίας από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα (πρόδρομος της σημερινής Ε.Ε.) τον Μάιο του 1992, οι σερβοβοσνιακές δυνάμεις εξαπέλυσαν επίθεση κατά της Βοσνίας βομβαρδίζοντας το Σεράγεβο, με την υποστήριξη του Μιλόσεβιτς αλλά και του γιουγκοσλαβικού στρατού.
Παρά τις μεγάλες προσπάθειες από την κυβέρνηση της Βοσνίας να αμυνθούν, σε συνεργασία συχνά με τον κροατικό στρατό, οι σερβοβοσνιακές δυνάμεις κατόρθωσαν έως το τέλος του 1993 να έχουν τον έλεγχο σχεδόν των 3/4 της χώρας. Το 1993 ήταν επίσης, η χρονιά των πρώτων σοβαρών ειρηνευτικών προσπαθειών κατά τη διάρκεια του πολέμου. Μέσα στη χρονιά προσφέρθηκαν δύο ειρηνευτικά σχέδια τα οποία θα μπορούσαν να σταματήσουν τον πόλεμο, τα σχέδια απέτυχαν λόγω ασυμφωνίας για το διαμοιρασμό των εδαφών μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών. Το πρώτο σχέδιο είχε κατατεθεί στις αρχές Ιανουαρίου του 1993 από τον πρώην υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Σάιρους Βάνς, ως εκπροσώπου των Ηνωμένων Εθνών και τον Λόρδο Ντέιβιντ Όουεν του Ηνωμένου Βασιλείου, ως εκπροσώπου της ΕΟΚ, όμως η βουλή των Σερβοβόσνιων απέρριψε την πρόταση. Το δεύτερο ειρηνευτικό σχέδιο ήταν αποκλειστικά του Λόρδου Ντέιβιντ Όουεν απορρίφθηκε από το Σαράγεβο, επειδή έδινε το 52% της Βοσνίας στη σερβική πλευρά και μόλις το 30% στους Βόσνιους Μουσουλμάνους.
Ακόμη, το 1993 τα Ηνωμένα Έθνη σε μία προσπάθεια να προστατέψουν τον άμαχο πληθυσμό στις πολιορκημένες από τους Σέρβους πόλεις, αναγόρευσαν ως προστατευόμενες ζώνες τις παρακάτω πόλεις: Σεράγεβο, Γκόραζντε, Ζέπα, Τούζλα, Σρεμπρένιτσα και Μπίχατς. Μέχρι και το καλοκαίρι του 1995, τρεις πόλεις στην ανατολική Βοσνία, η Σρεμπρένιτσα, η Ζέπα και η Γκόραντζε παρέμεναν υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης της Βοσνίας. Στις 23 Φεβρουαρίου 1994, υπό την καθοδήγηση των ΗΠΑ, η κροατική και η μουσουλμανική πλευρά υπέγραψαν τη Συμφωνία της Ουάσινγκτον η οποία όχι μόνο έδωσε ένα τέλος στον μεταξύ τους πόλεμο, αλλά έκανε και τις δύο πλευρές να συμμαχήσουν, έστω προσωρινά, για το υπόλοιπο του πολέμου. Δημιουργήθηκε επιπλέον και η Κροατό-Μουσουλμανική Ομοσπονδία. Στα πεδία των μαχών ξεκίνησαν τα πρώτα επεισόδια εμπλοκής του ΝΑΤΟ, όταν αεροπλάνα της βορειοατλαντικής συμμαχίας κατέρριψαν τέσσερα σερβοβοσνιακά μαχητικά που παραβίαζαν τη ζώνη απαγορευμένης πτήσης πάνω από την Μπάνια Λούκα. Η ένταση μεγάλωσε όταν η σερβοβοσνιακή αντί-αεροπορία κατέρριψε αμερικανικό μαχητικό του ΝΑΤΟ πάνω από το Μρκόνιτς Γκράντ της δυτικής Βοσνίας.
Λίγο πριν το τέλος του 1994 η κατάσταση είχε γίνει ήδη πολύ τεταμένη, ειδικά στη Δυτική Βοσνία. Την 1η Μαΐου του 1995, ο κροατικός στρατός με την επιχείρηση υπό την κωδική ονομασία «Αστραπή» επανέκτησε τον θύλακα της δυτικής Σλαβονίας στην Κροατία, που είχε χάσει το 1991, σκοτώνοντας πολλούς αμάχους. Ως απάντηση, οι Σέρβοι βομβάρδισαν το Ζάγκρεμπ, σκοτώνοντας 7 άτομα. Στις 25 Μαΐου, σφαίρες από τα κανόνια του σερβοβοσνιακού στρατού σκότωσαν 71 και τραυμάτισαν πάνω από 200, κυρίως νεαρά άτομα στην, πολιορκημένη από τους Σερβοβόσνιους, πόλη της Τούζλα στην Ανατολική Βοσνία. Το γεγονός αυτό έμεινε γνωστό ως «Η σφαγή στην Πόρτα». Μεταξύ 1ης και 3ης Ιουλίου του 1995, ο σερβοβοσνιακός στρατός με τη συμμετοχή ακόμη και Ελλήνων εθελοντών και υπό την ηγεσία του Ράτκο Μλάντιτς, εξουδετέρωσε μονάδες του βοσνιακού στρατού στην επιχείρηση με την κωδική ονομασία «Κρίβαγια 95», της οποίας απόρροια, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, ήταν οι αποτρόπαιες εκτελέσεις μεταξύ 11ης και 18ης Ιουλίου.
Η πόλη της Σρεμπρένιτσα, η οποία βρισκόταν υπό την απόλυτη προστασία του ΟΗΕ, προστατευόταν παράλληλα από Ολλανδούς στρατιώτες (κυανόκρανους) ήδη δύο χρόνια νωρίτερα. Αυτοί απεδείχθησαν ανεπαρκείς τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά, καθώς δεν έριξαν ούτε μια τουφεκιά, για να υπερασπιστούν την πόλη. Οι στρατιώτες ζήτησαν απεγνωσμένα τη στήριξη των Ηνωμένων Εθνών, η οποία κατέφθασε μετά το τέλος της σφαγής. Οι δυνάμεις των Σερβοβόσνιων λοιπόν, ανενόχλητα έδρασαν κι ολοκλήρωσαν την εθνοκάθαρσή τους, υπό τις οδηγίες πάντοτε του στρατηγού Ράτκο Μλάντιτς. Οι σερβικές δυνάμεις χώρισαν τους Βόσνιους στη Σρεμπρένιτσα βάζοντας τις γυναίκες και τα κορίτσια σε λεωφορεία και στέλνοντάς τους σε βοσνιακό έδαφος. Μερικές από τις γυναίκες έπεσαν θύματα βιασμού ή σεξουαλικής επίθεσης, ενώ οι άντρες και τα αγόρια που παρέμειναν πίσω εκτελέστηκαν αμέσως ή μεταφέρθηκαν σε χώρους μαζικής θανάτωσης. Εκτιμάται ότι σκοτώθηκαν από τις σερβικές δυνάμεις στη Σρεμπρένιτσα από 7.000 ως 8.000 άνθρωποι. Τα πτώματα τα έριξαν σε ομαδικούς τάφους. Αφού τους οδήγησαν σε κοντινό δάσος, τους πυροβόλησαν στα κεφάλια και τους έθαψαν. Μετά από την εξέταση των όσων συνέβησαν, η Ολλανδική κυβέρνηση παραιτήθηκε.
Στη διάρκεια του πολέμου στη Βοσνία σκοτώθηκαν 278.000 άνθρωποι, εκ των οποίων 150.000 ήταν Μουσουλμάνοι, 97.000 Σέρβοι και 28.000 Κροάτες. Την ίδια περίοδο μετακινήθηκαν 1.370.000 κάτοικοι, εκ των οποίων 702.000 ήταν Μουσουλμάνοι, 410.000 Σέρβοι και 155.000 Κροάτες. Η πτώση της Σρεμπρένιτσα σήμανε και την αντίστροφη μέτρηση για τη βοσνιακή σύγκρουση. Η ταπείνωση των δυνάμεων των Ηνωμένων Εθνών εξανάγκασε τη διεθνή κοινότητα να λάβει πολύ σκληρότερα μέτρα, βομβαρδίζοντας ασταμάτητα σερβοβοσνιακές περιοχές.
Πολύ σημαντική ήταν η Συνθήκη του Ντέιτον, η οποία αφενός δεν έλυσε το βοσνιακό ζήτημα, αφετέρου έφερε την ηρεμία και τη γαλήνη στην περιοχή. Σήμερα, η πολυπολιτισμική Βοσνία χωρίζεται σε δύο επίπεδα, το κροατομουσουλμανικό και το σερβοβοσνιακό ενώ σαφώς και χρειάζεται οικονομική υποστήριξη από τη διεθνή σκηνή, για να επιβιώσει επαρκώς. Μετά την ανεπίσημη συμφωνία που έληξε στις 21 Νοεμβρίου, η επίσημη υπεγράφη στις 14 Δεκεμβρίου 1995 στο Παρίσι, παρουσία του προέδρου των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον, του Γάλλου προέδρου, Ζακ Σιράκ, του Γερμανού καγκελάριου, Χέλμουτ Κόλ, του Βρετανού πρωθυπουργού Τζον Μέιτζορ και του Ρώσου πρωθυπουργού, Βίκτορ Τσερνομίρντιν. Στις διαπραγματεύσεις συμφωνήθηκε ο διαχωρισμός της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης: το 51% ως Κροατο-Μουσουλμανικός τομέας, υπό την ονομασία Ομοσπονδία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, που είχε δημιουργηθεί τον Ιανουάριο του 1994 και στο τομέα της Σερβικής Δημοκρατίας το υπόλοιπο 49% της χώρας.
Τέλος, στις 26 Φεβρουαρίου 2007, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε την απόφασή του στην υπόθεση της Βοσνίας Ερζεγοβίνης κατά της πρώην Γιουγκοσλαβίας σχετικά με τη σφαγή στη Σρεμπρένιτσα το 1995. Σύμφωνα με την απόφαση, η σφαγή συνιστά μεν γενοκτονία, δεν μπορεί όμως να αποδοθεί στα εναγόμενα κρατικά όργανα της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το δικαστήριο έκρινε, επιπλέον, ότι η Σερβία, ως μόνη διάδοχος της πρώην Γιουγκοσλαβίας μετά την αποχώρηση του Μαυροβουνίου από την ομοσπονδία, παραβίασε το διεθνές δίκαιο, καθώς δεν έλαβε κανένα μέτρο για να εμποδίσει τη γενοκτονία. Ο πρωτεργάτης της σφαγής, Ράτκο Μλάντιτς και ο πολιτικός του προϊστάμενος Ράντοβαν Κάρατζιτς συνελήφθησαν μετά από χρόνια φυγοδικίας. Μόνο δύο χαμηλόβαθμοι Σερβοβόσνιοι έχουν καταδικαστεί σε ποινές πρόσκαιρης κάθειρξης γι’ αυτό το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη αλλά πλέον σπουδάζει στην Αθήνα, στο τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών. Απολαμβάνει τη συμμετοχή σε συνέδρια προσομοίωσης του ΟΗΕ, τον εθελοντισμό και τα προγράμματα εκμάθησης σε χώρες εξωτερικού.
