Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Τα πρώτα σύννεφα στις σχέσεις Κωνσταντινούπολης και Ρώμης εμφανίζονται στα μέσα του 5ου αιώνα και προς τα τέλη αυτού του αιώνα θα κορυφωθούν, με το πρώτο σχίσμα ανάμεσά τους να είναι γεγονός (γνωστό και ως «Ακακιανό»). Το 451 συντελείται στην Χαλκηδόνα η Δ’ Οικονομική Σύνοδος, στην οποία μεταξύ άλλων αποφασίστηκε η καταδίκη του μονοφυσιτισμού και η επέκταση της δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως σε Ασία, Πόντο και Θράκη, ενώ αποκτά και ισοδύναμα Πρεσβεία Τιμής με την Ρώμη. Αυτό μπορεί να ενόχλησε τον παπικό θρόνο, ωστόσο δεν ήταν αρκετό για την ρήξη των δύο εκκλησιών.
Λίγα χρόνια αργότερα στον θρόνο της Αυτοκρατορίας θα ανέλθει ο Βασιλίσκος (475-476) και παρά την σύντομη βασιλεία του θα δημιουργήσει μια αναταραχή στους κόλπους της εκκλησίας, εξαιτίας των μονοφυσιτικών του τάσεων. Αφού ανακάλεσε στα Πατριαρχεία Αλεξανδρείας και Αντιοχείας τους μονοφυσίτες πατριάρχες (Τιμόθεο Αίλουρο και Πέτρο Γναφέα αντίστοιχα), εξέδωσε και την «Εγκύκλιο» στην οποία αναφέρεται η πίστη του αυτοκράτορα στις τρεις πρώτες Οικουμενικές Συνόδους, ενώ ζητάει από τους επισκόπους να αναθεματίσουν την Δ’. Η απόφαση αυτή του Βασιλίσκου προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ακάκιου (472-489) και του ορθόδοξου κλήρου εν γένει. Ο Βασιλίσκος αποφάσισε τελικά, αντιλαμβανόμενος την δυσαρέσκεια του κόσμου, να ανακαλέσει την προηγούμενη απόφασή του με την «Αντεγκύκλιο». Δεν θα μπορέσει όμως να μετριάσει την αντίδραση του κόσμου και τον Αύγουστο του 476 ο Ζήνων θα επανέλθει στον θρόνο.
Ο Ζήνων γνωρίζοντας πόσο σημαντική είναι για την Αυτοκρατορία η ηρεμία στους κόλπους της εκκλησίας, αποφασίζει να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στους ορθοδόξους και τους μονοφυσίτες, που βρίσκονταν σε όλη την Αυτοκρατορία (και κυρίως στην Αίγυπτο, στην Συρία και την Παλαιστίνη). Με την συμβολή του Πατριάρχη Ακακίου εκδίδει το 482 το «Ενωτικόν», στο οποίο αναγνωρίζονται οι βάσεις των δύο πρώτων Οικουμενικών Συνόδων και επικυρώνεται η Γ’ Σύνοδος, ενώ αναθεματίζεται ο Νεστόριος. Η Σύνοδος της Χαλκηδόνας αναφέρεται μόνο μια φορά, ενώ απουσιάζουν οι όροι «φύσις», «υπόστασις» και «προσώπου», που είχαν καθιερωθεί στην Χαλκηδόνα. Η μερίδα των μετριοπαθών μονοφυσιτών ικανοποιούνταν από την αυτοκρατορική ενέργεια. Ωστόσο, οι ακραίοι κύκλοι των ορθοδόξων και των μονοφυσιτών διαφωνούσαν έντονα. Οι ορθόδοξοι που αντιδρούσαν ονομάστηκαν «ακοίμητοι», γιατί αδιάλειπτα μέρα και νύχτα είχαν ακολουθίες στα μοναστήρια τους. Οι μονοφυσίτες από την άλλη ονομάστηκαν «ακέφαλοι», γιατί δεν δέχονταν ως «κεφαλή» της εκκλησίας τους τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας που αποδέχθηκε το «Ενωτικόν». Ως φαίνεται ούτε το «Ενωτικόν» μπόρεσε να συμφιλιώσει τις δύο πλευρές και αποτέλεσε την αφορμή για το σχίσμα μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Ρώμης.
Όταν ανήλθε στον παπικό θρόνο ο Φήλιξ Γ’ (483-492) ζήτησε από τον αυτοκράτορα την κατάργηση του διατάγματος. Ο Ζήνων προσπάθησε με διπλωματικό τρόπο να διατηρήσει το διάταγμα και να καθησυχάσει τον πάπα. Ο Φήλιξ, όμως, ήταν ανένδοτος και τον Ιούλιο του 484, συγκαλεί στη Ρώμη μια τοπική σύνοδο, στην οποία αποφασίζεται ο αφορισμός τόσο του Πατριάρχη Ακακίου, όσο και όσων ακολουθούσαν τις αιρετικές απόψεις που εξέφραζε το «Ενωτικόν» (φυσικά ο πάπας δεν μπορούσε να αφορίσει τον αυτοκράτορα, για αυτό στράφηκε προς τον Ακάκιο, ως συνδημιουργό του διατάγματος). Ο Ακάκιος, από την πλευρά του, διέγραψε το όνομα του Φήλικος από τα δίπτυχα της εκκλησίας (κατάλογοι με ονόματα που μνημονεύονται στις προσευχές).
Από το 484, λοιπόν, οι σχέσεις ανάμεσα στην Ανατολική και τη Δυτική εκκλησία είναι τεταμένες. Η άρση του πρώτου σχίσματος θα έρθει το 519, την περίοδο που στον αυτοκρατορικό θρόνο είναι ο Ιουστίνος που μαζί με τον ανιψιό του, Ιουστινιανό Α’, θα πετύχουν μια συμβιβαστική λύση με τον πάπα Ορμισδά.
Βιβλιογραφία
- Συλλογικό έργο, «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», Τόμος Ζ’, Εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών, 1989
- Κωνσταντίνος Ι. Άμαντος, «Ιστορία του Βυζαντίου Κράτους, 395-867», Τόμος Α’, Εκδόσεις Οργανισμός Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων, Αθήνα 1953
- Α. Α. Βασίλιεφ, «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας», Τόμος Α’, Μετάφραση Δημοσθένης Σαβράμης, Εκδόσεις Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος
