Της Ματίλντας Γεωργελέ,
Την Πέμπτη 28 Νοεμβρίου 2019, η πρώτη παρτίδα του διπλωματικού πόκερ μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης ξεκίνησε, με την υπογραφή 2 μνημονίων κατανόησης για την πρόθεση οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ τους, καθώς και για την επέκταση της συνεργασίας τους στην ασφάλεια και τον στρατιωτικό τομέα, βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με την σειρά. Τα δυο αυτά μνημόνια υπογράφηκαν στην Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια συνάντησης του Προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του Φαγέζ αλ-Σαράτζ επικεφαλής της κυβέρνησης με έδρα την Τρίπολη η οποία τυγχάνει πλήρους υποστήριξης από την Άγκυρα, έναντι της αντίπαλης στρατιωτικής δύναμης με αρχηγό τον Χαλίφα Χαφτάρ που έχει τη βάση της στην ανατολική Λιβύη.
Θεμέλιο της συμφωνίας και βασική επιθυμία του Ερντογάν αποτελεί η ανακήρυξη της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Τουρκίας (ΑΟΖ), η οποία όχι μόνο θα αγνοεί παντελώς την ελληνική ΑΟΖ νότια της γραμμής Κρήτης-Κάρπαθου-Καστελόριζου-Ρόδου, αλλά ταυτόχρονα θα αποκόπτει γεωγραφικά μια ολόκληρη περιοχή η οποία αποτελεί ένα θεμελιώδες τμήμα της ενιαίας ζώνης που στα ανατολικά της τέμνεται με τις ΑΟΖ της Αιγύπτου και της Κύπρου. Είναι λοιπόν, έκδηλο ότι η σύναψη και η προώθηση αυτών των μνημονίων δεν πρόκειται για τίποτα λιγότερο παρά μια απροκάλυπτη κίνηση της Τουρκίας για τον σχεδιασμό της Γαλάζιας Πατρίδας, βάσει του οποίου η ίδια επιχειρεί όχι μόνο να καπηλευθεί αλλά και να οικειοποιηθεί μέρος του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου διατρανώνοντας διαρκώς και ακατάπαυστα ότι τα νησιά δε διαθέτουν ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα παρά μόνο χωρικά ύδατα.
Αυτό που είναι αξιοσημείωτο και έχει ιδιαίτερη σημασία να αναφερθεί είναι το θράσος του διευθυντή επικοινωνίας της τουρκικής προεδρίας Φαχρετίν Αλτούν ο οποίος σε επίσημο μήνυμά του σε πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, με τον μανδύα της συνεργασίας και της προσφοράς προς την Λιβύη κάλυψε τις παράνομες αξιώσεις του προς την Ελλάδα και την Κύπρο και σημείωσε ότι «η συμφωνία (ασφαλείας) καθιερώνει εκπαιδευτική συνεργασία, διαρθρώνει το νομικό πλαίσιο και ενισχύει τους δεσμούς μεταξύ των ενόπλων δυνάμεών μας. Θα συνεχίσουμε, επίσης, να υποστηρίζουμε μια πολιτική λύση για την οικοδόμηση μιας δημοκρατικής, σταθερής και ευημερούσας Λιβύης».
Παρόλη όμως, τη βαρύτητα και την επικινδυνότητα των δύο αυτών μνημονίων, η κίνηση αυτή της Τουρκίας καθόλου δεν μας ξάφνιασε, πιάνοντας μας εξαπίνης, όπως πολλοί θα φοβούνταν. Για τους γνώστες και παρατηρητές των διεθνών τεκταινομένων και της διπλωματικής σκακιέρας, η κίνηση αυτή δεν προκάλεσε καμία εντύπωση, παρά μόνο ήρθε να προστεθεί σε μια μακρά και συνεχόμενη σειρά ενεργειών της Τουρκίας να προβάλει απροκάλυπτα τις αξιώσεις της, με βάσει το δίκαιο του ισχυρού αγνοώντας παντελώς το διεθνές δίκαιο. Μοναδικό της όπλο, ο εκφοβισμός και η διαρκής αναζήτησης νέων μηχανισμών και μοχλών πίεσης προς όλα τα υπόλοιπα κράτη και κυρίως προς την Ελλάδα και την Κύπρο.
Πολύ βασικό σημείο για να κατανοήσει κανείς τον έωλο χαρακτήρα των μνημονίων είναι η επεξήγηση της φύσης της κυβέρνησης της Λιβύης. Αρχικά, η κυβέρνηση του Σαράτζ ελέγχει λιγότερο από το 20% του εδάφους, και το βασικότερο είναι ότι δεν ελέγχει καν την περιοχή με την οποία υποτίθεται ότι γειτνιάζει η τουρκική υφαλοκρηπίδα. Παρότι θεωρείται νομικώς και διεθνώς αναγνωρισμένη, στην πραγματικότητα δεν έχει κανένα άλλο ουσιαστικό έρεισμα εκτός από την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια που δέχεται από το Κατάρ και την Τουρκία.
Ταυτόχρονα, ο Σαράτζ βρίσκεται όχι μόνο πλήρως απομονωμένος αλλά και υπό πολιορκία και είναι βέβαιο ότι θα είχε καταρρεύσει εάν η Τουρκία δεν είχε παρέμβει στρατιωτικά, με παροχή πολεμικού υλικού, μισθοφόρων στρατιωτών, χρημάτων, οπλισμένων drones τα οποία απλόχερα του προσέφερε όταν πραγματοποιήθηκε η επίθεση του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA) του Χάφταρ. Σε ακριβώς αυτό το στοιχείο βασίστηκε ο Ερντογάν, στην «εξυπηρέτηση» δηλαδή που προσέφερε στην υπό πολιορκία κυβέρνηση της Λιβύης και εκμεταλλευόμενος την, θα επιχειρήσει εν ευθέτω χρόνω όχι μόνο να δημιουργήσει στρατιωτικές βάσεις στη Λιβύη, αλλά και να μετατρέψει τα μνημόνια κατανόησης σε συμφωνίας οριοθέτησης.
Το βασικότερο και πιο θεμελιώδες πρόβλημα της συμφωνίας-μνημονίου είναι η έλλειψη εγκυρότητας της. Από τη μια πλευρά, όπως προαναφέρθηκε, βρίσκεται η Κυβέρνηση της Εθνικής Συνεργασίας του Φαγέντ αλ-Σαράτζ με έδρα την Τρίπολη και από την άλλη, ο Λιβυκός Εθνικός Στρατός του στρατηγού Χαλίφ Χαφτάρ που ελέγχει τη Βεγγάζη και τις ανατολικές περιοχές της χώρας, όπου υπάρχουν και τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου. Η Λιβύη βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο από το 2011 από την ανατροπή του Καντάφι και οι δυο αυτές κυβερνήσεις έκτοτε σε μετωπική και ανοιχτή σύγκρουση. Κλιμάκωση της μεταξύ τους έντασης πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο όταν ο Χαφτάρ, ο οποίος αναγνωρίζεται μόνο από την Ιορδανία, τη Ρωσία, την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, εξαπέλυσε επίθεση εναντίον της Τρίπολης, κάνοντας χρήση drones κινέζικης κατασκευής.
Στην επίθεση αυτή η κυβέρνηση του Σαράτζ, η οποία είναι αναγνωρισμένη από το μεγαλύτερο μέρος της διεθνούς κοινότητας, ανταπέδωσε με drones τουρκικής κατασκευής. Ενδεικτικό μάλιστα της σύγκρουσής τους είναι η αποστολή επιστολής από την πλευρά του Χαφταρ στις 28 Νοεμβρίου προς τον γ.γ. του ΟΗΕ στη Λιβύη, δρ. Γκασάν Σαλαμέ, σχετικά με την υπογραφή συμφωνιών και μνημονίων της Τρίπολης με την Τουρκία, τονίζοντας ότι η υπογραφή είναι σαφώς άκυρη, αφού η κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας όχι μόνο δεν έχει οριστεί από το μοναδικό νόμιμο Κοινοβούλιο της χώρας, τη λιβυκή Βουλή των Αντιπροσώπων, αλλά ταυτόχρονα δεν έχει εκλεγεί και από τον λαό. Παρόλα αυτά όμως, παρά το γεγονός ότι τα μνημόνια δεν είναι έγκυρα και δεν παράγουν νομικά αποτελέσματα επί του παρόντος, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν προμηνύουν κλιμάκωση της έντασης και ίσως πιο επιθετικές κινήσεις το επόμενο διάστημα και σε διπλωματικό επίπεδο.
Ο σκοπός της Τουρκίας με αυτή την έωλη, νομικά αβάσιμη και ανεκδιήγητη συμφωνία, όπως την χαρακτήρισε ο Εκτελεστικός Διευθυντής Ερευνητικών Προγραμμάτων στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων, Κωνσταντίνος Φίλης, είναι να αμφισβητήσει ριζικά, αφενός την απειλή κυρώσεων που έχει εγκρίνει η ΕΕ εναντίον της και αφετέρου την διεθνή κριτική και κατακραυγή που δέχεται διαρκώς για τις παραβιάσεις και παράνομες ενέργειες που η ίδια πραγματοποιεί εναντίον της Ελλάδας και της Κύπρου. Επίσης, βλέποντας ότι με κανένα άλλο κράτος της περιοχής (Αίγυπτος, Ελλάδα, Κύπρος) δε δύναται να έρθει σε αμοιβαία συνεννόηση και συνεργασία, η Λιβύη αποτελεί τη μόνη διέξοδο, το μόνο αποκούμπι όπως το χαρακτήρισε ο κύριος Φίλης.
Βασικός παράγοντας ο οποίος διόλου δε θα πρέπει να λησμονηθεί είναι οι σχέσεις Τουρκίας με τις ΗΠΑ καθώς και με τα κράτη της ΕΕ. Παράγοντας ο οποίος θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στα όσα διακυβεύονται με δεδομένο ότι πολλές από αυτές διατηρούν εξαιρετικούς δεσμούς με την Άγκυρα οι οποίοι οφείλονται σε σχέσεις οικονομικές και συμφέροντα τα οποία έως τώρα έχουν προστατεύσει την Τουρκίας από τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να της δημιουργήσει η διαρκώς συνεχιζόμενη παραβατική της συμπεριφορά. Σταθμός, στις εξελίξεις θα είναι αδιαμφισβήτητα η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ στις 4 Δεκεμβρίου όπου ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Κυριάκος Μητσοτάκης, θα θέσει επί τάπητος το φλέγον αυτό ζήτημα συζητώντας το με κορυφαίους ηγέτες μεταξύ των οποίων ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ, ο Εμανουέλ Μακρόν και η Άνγκελα Μέρκελ.
Εν κατακλείδι, αυτή η κίνηση εντυπωσιασμού και τρομοκρατίας από τον Ερντογάν κανένα δεν ξάφνιασε και τρόμαξε, όπως ο ίδιος θα περίμενε. Το όνειρο για την Γαλάζια Πατρίδα είναι μια κίνηση μονομερής και διόλου πολιτική και νομική όπως ο ίδιος θα ήθελε να την ονομάσει. Το κραυγαλέα αυθαίρετο δόγμα αυτό ευαγγελίζεται μια Τουρκική υφαλοκρηπίδα έξω από την Ιεράπετρα, με την Κρήτη δε να διαγράφεται πλήρως από τον χάρτη. Μια Γαλάζια δηλαδή Πατρίδα σε Κόκκινο Φόντο, η οποία όμως απέχει μίλια από το νομικά ορθό, το δίκαιο και το σωστό, μια πατρίδα έωλη και ανύπαρκτη.
Είναι τριτοετής φοιτήτρια Διεθνών και Ευρωπακών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Την παρούσα στιγμή βρίσκεται στο Παρίσι, όπου έχει επιλεγεί να φοιτήσει μέσω Εράσμους στο Πανεπιστήμιο Paris 1 Panthéon Sorbonne στο τμήμα του Διεθνούς Δικαίου. Tην περίοδο Σεπτεμβρίου-Δεκεμβρίου, βρισκόταν στις Βρυξέλλες οπου πραγματοποίησε πρακτική άσκηση στη Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Ελλάδας στην ΕΕ με αντικείμενο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Έχει συμμετάσχει σε πληθώρα σεμιναρίων και συνεδρίων Προσομοίωσης Ηνωμένων Εθνών όπως το HARVARD WORLD MUN στη Μαδρίτη, το FWWMUN (στη Νεα Υόρκη υπό την αιγίδα του ΟΗΕ), καθώς και στο European Youth Debate υπό την αιγίδα του Πανεπιστήμιου Βοcconi στο Μιλάνο. Κατά την περσινή χρονία συμμετείχε ως βουλευτής στο 22 ΠΚΝ.Ομιλεί 4 γλώσσες, Ελληνικά, Αγγλικά, Γαλλικά σε επίπεδο μητρικής και Κινέζικα σε επίπεδο Lower. Είναι λάτρης της ιστιοπλοϊας καθώς και του χειμερινού σκι.
