Της Στεφανίας Αρβανιτάκη,
Η πληθώρα των τίτλων και των αξιωμάτων καθ’ όλη την περίοδο της βυζαντινής αυτοκρατορίας μαρτυρεί τη μέγιστη σημασία τους, τόσο στον κοινωνικό, όσο και στον οικονομικό τομέα, αλλά και την προσοχή που έδειξε η Ανατολή στην οργάνωση της κρατικής μηχανής. Μερικά από αυτά έπαψαν να υφίστανται όταν πλέον η χρησιμότητα τους δεν ήταν η ίδια και δεν υπήρχε ανάγκη επιβίωσής τους, αλλά αποκατάστασης. Πέρα από αυτά, αξιοσημείωτο να ειπωθεί είναι το γεγονός πως κάποια επέζησαν μέχρι και το τέλος της βυζαντινής ιστορίας που τοποθετείται στο 1453, έτος κατά το οποίο έλαβε χώρα η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους.
Ο Φιλόθεος διαχωρίζει τα αξιώματα σε δύο κατηγορίες. Στο παρόν κείμενο θα ασχοληθούμε με «τάς διάς βραβείων ἀξίας», τα οποία παραχωρούνταν από τον ίδιο τον αυτοκράτορα και συνήθως δεν προβλεπόταν η αναίρεσή τους, καθώς τα άτομα που έχαιραν διάκρισης θεωρούνταν από τον ηγέτη έμπιστα και αφοσιωμένα πρόσωπα. Συνεπώς, αυτή η επίσημη τελετή (μέρος της οποία ήταν η προσκύνηση του αυτοκράτορα και το φίλημα των ποδιών του) είχε ως αποτέλεσμα την εξύψωση των πιστότερων, αυτών που ξεχώριζαν για τις ικανότητές τους. Με αυτόν τον τρόπο μπορούσαν να ανέλθουν κοινωνικά και απολάμβαναν μια σειρά προνομίων σε διάφορους τομείς (ήταν «ἔντιμοι», απαγορευόταν να βασανιστούν και μπορούσαν να γίνουν μέλη της βυζαντινής αριστοκρατίας). Ας δούμε πέντε από αυτά:
- Δεσπότης: Έτσι αποκαλούνταν ο βασιλεύς. Ο τίτλος αυτός, αν και έπαψε να χρησιμοποιείται στο τέλος του 12ου αιώνα, είχε υποστεί υποβάθμιση νωρίτερα, στα χρόνια του Ηρακλείου. Μετέπειτα, μέχρι και το τέλος της βυζαντινής αυτοκρατορία, συναντάται σε νομίσματα και σφραγίδες. Είναι γνωστό πως τον 12ο και 13ο αιώνα, αποδέκτες του τίτλου ήταν συγγενείς του αυτοκράτορα, οι οποίοι κατακτούσαν τη δεύτερη θέση στην ιεραρχία της αυλής. Επίσης, τον τίτλο αυτό έλαβε ο ηγεμόνας του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους της Ηπείρου, αλλά και ξένοι, όπως ο Στέφανος Λαζάρεβιτς.
- Κουροπαλάτης: Ο κάτοχος τους αξιώματος ανήκε είτε στην οικογένεια του αυτοκράτορα, είτε στην ανώτατη αριστοκρατία, είτε ήταν ξένος βασιλιάς και στα καθήκοντά του ήταν το να διευθύνει το παλάτι. Κατά τη διάρκεια της τελετής απόδοσης τιμητικού τίτλου, λάμβανε ως βραβείο έναν ερυθρό χιτώνα, χλαμύδα και ζώνη. Ο 11ος αιώνας σηματοδοτεί μια περίοδο ύφεσης, κατά την οποία περιορίζονται οι αρμοδιότητες του Κουροπαλάτη, κάτι τέτοιο, όμως, δεν το εμπόδισε από το να συνεχίσει να υφίσταται μέχρι το τέλος της αυτοκρατορίας.
- Ζωστή Πατρικία: Ο τίτλος αυτός ήταν γυναικείος, ψηλά στην ιεραρχία και τον κατείχαν γυναίκες που ήταν ενταγμένες στη βασιλική οικογένεια, φίλες αυτών και σύζυγοι σημαντικών αρχόντων. Ο αυτοκράτορας προσέφερε επίσημο φόρεμα και πολύτιμη ζώνη (εξού και το όνομα). Η Ζωστή Πατρικία συνόδευε την Αυγούστα σε τελετές και τη συμβούλευε σχετικά με την ενδυμασία. Ο τίτλος αυτός παρέμεινε ζωντανός μέχρι τον 11ο αιώνα.
- Πατρίκιος: Εισηγητής του τίτλου αυτού ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄ και στόχευε στην κοινωνική προβολή επιφανών ανδρών. Αν και ο αριθμός τους αρχικά ήταν μικρός, ο Ιουστινιανός τον αύξησε. Ο τίτλος αυτός, πέρα από τους στρατιωτικούς αξιωματούχους, απονεμόταν σε ευνούχος, αλλά και σε ξένους βασιλείς, οι οποίοι ήταν υποστηρικτές του Βυζαντίου. Στην επίσημη τελετή έπαιρναν ένα στολισμένο δίπτυχο με πολύτιμους λίθους. Οι πατρίκιοι έπρεπε να δίνουν το παρόν τους στις συνεδριάσεις της συγκλήτου. Οι πληροφορίες για αυτούς παύουν τον 12ο αιώνα.
- Ασηκρήτις: Η απαρχή του τοποθετείται γύρω στον 5ο με 6ο αιώνα, με καθήκοντα ταχυγράφου. Τη δουλειά αυτή, τη διατελούσε σε συνθήκες αυτοκρατορικού συμβουλίου όπου γινόταν συζήτηση για διάφορα θέματα της αυλής και ο Ασηκρήτις καλούνταν να γράψει τα πρακτικά, τα οποία έπρεπε να μείνουν κρυμμένα και ασφαλή. Ήταν απόρρητα και δεν έπρεπε να διαρρεύσουν. Μοναδική νόμιμη πρόσβαση σε αυτά είχε ο αυτοκράτορας. Τα γραφεία τους αποκαλούνταν ασηκρητεία. Το κύρος τους αυξήθηκε σημαντικά και αυτό στάθηκε αφορμή για την υποβάθμιση του Αντιγραφέα.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
-
Ιακώβου Πηλίλη, «Τίτλοι οφφίκια και αξιώματα εν τη βυζαντινή αυτοκρατορία και τη χριστιανική ορθοδόξω εκκλησία», Αθήνα 1985.
-
Κίμων Εμμανουήλ Πλακογιαννάκης, «Τιμητικοί τίτλοι και ενεργά αξιώματα στο Βυζάντιο», Θεσσαλονίκη 2001.
