Συνθήκες κράτησης και μεταχείρισης αλλοδαπών στην Ελλάδα υπό το πρίσμα της ΕΣΔΑ

Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,

Η Ελλάδα θα λέγαμε ότι γενικά βρίσκεται όσον αφορά στην εφαρμογή της ΕΣΔΑ αρκετά πιο πίσω από πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η τελευταία ετήσια αναφορά του ΕΔΔΑ για το έτος 2018 καταδεικνύει ότι ιδιαίτερα σε θέματα που αφορούν αλλοδαπούς έχουν σημειωθεί πολλές παραβιάσεις και προσφυγές κατά της Ελλάδος. Η Ελλάδα βρίσκεται στην τρίτη θέση όσον αφορά στις καταδίκες για παραβιάσεις δικαιωμάτων σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ -στην αντίστοιχη αναφορά για το 2017 βρισκόταν στη δεύτερη θέση- , ενώ στο σύνολο των μελών της ΕΣΔΑ βρίσκεται στην έκτη θέση ανάμεσα σε 47 κράτη. Σύμφωνα με τα στοιχεία, σε σύνολο 1.014 αποφάσεων του ΕΔΔΑ για το δικαστικό έτος 2018, οι 35 αποφάσεις αφορούσαν την Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί, δε, πως οι τέσσερις εκ των αποφάσεων είναι αθωωτικές, ενώ οι υπόλοιπες 30 είναι καταδικαστικές. Οι περισσότερες καταδικαστικές αποφάσεις αφορούσαν και για τις δύο χρονιές ζητήματα ακώλυτης και αποτελεσματικής πρόσβασης στη δικαιοσύνη (άρθρο 6), μη παροχής αποτελεσματικής δυνατότητας προσφυγής στο εσωτερικό του κράτους (άρθρο 13) και εξευτελιστικής μεταχείρισης ή παραβίασης του δικαιώματος στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια (άρθρα 3 και 5). Πολλές από αυτές τις υποθέσεις -ή μάλλον, οι περισσότερες- αφορούν ζητήματα αλλοδαπών, πράγμα εύλογο, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς τις συνέπειες της προσφυγικής κρίσης και τις μακριά από ιδανικές συνθήκες που επικρατούν όσον αφορά τόσο την κράτησή τους όσο και την πρόσβασή του στη δικαστική προστασία.

Μία πολύ πρόσφατη υπόθεση που έκανε αίσθηση ήταν η υπόθεση Sh.D. και άλλων κατά της Ελλάδας, της Αυστρίας, της Ουγγαρίας, της Βόρειας Μακεδονίας, της Σερβίας και της Σλοβενίας. Σχετικά με το σκέλος της προσφυγής που αφορά στην Ελλάδα, το Δικαστήριο σημείωσε ότι οι εγκαταστάσεις της Ειδομένης, στις οποίες βρίσκονταν οι προσφεύγοντες είχαν χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να προκαλέσουν στους διαμένοντες εκεί μια αίσθηση μοναξιάς (χωρίς δυνατότητες για σωματική δραστηριότητα, χωρίς εσωτερικές συμφωνίες μεταφοράς, χωρίς ραδιόφωνο ή τηλεόραση για επικοινωνία με το εξωτερικό περιβάλλον), αποτελώντας ακατάλληλο μέρος για εκτεταμένη κράτηση. Ως εκ τούτου, η κράτηση ήταν πιθανό να δημιουργήσει συναισθήματα διαχωρισμού από τον έξω κόσμο στα άτομα που εμπλέκονται, με ενδεχομένως δυσμενείς επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική τους ευεξία. Κατά συνέπεια, οι συνθήκες υπό τις οποίες τρεις από τους υποψηφίους υποβλήθηκαν σε εξευτελιστική αντιμετώπιση σε διάφορες εγκαταστάσεις. Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης.Το Δικαστήριο σημείωσε επίσης ότι τέσσερις από τους αιτούντες είχαν περάσει περίπου ένα μήνα στο χώρο φιλοξενίας της Ειδομένης με σκοπό να ταξιδέψουν στη Γερμανία ή την Ελβετία για να συμμετάσχουν σε άλλα μέλη της οικογένειας. Δεν είχαν κρατηθεί, αφού επέλεξαν να μεταβούν εκεί και θα μπορούσαν να φύγουν ανά πάσα στιγμή. Οι ενάγοντες δήλωσαν, μεταξύ άλλων, ότι ο καταυλισμός, με χωρητικότητα 1.500, στεγάζει 13.000 άτομα και δεν είχε αποχέτευση. Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου, τα συμβαλλόμενα κράτη της σύμβασης υποχρεούνται να προστατεύουν και να παρέχουν όλα τα απαραίτητα σε ασυνόδευτους αλλοδαπούς ανηλίκους. Ειδικότερα, στις περιπτώσεις που αφορούν την υποδοχή αλλοδαπών ανηλίκων, συνοδευόμενων ή ασυνόδευτων, έπρεπε να ληφθεί υπόψη ότι η εξαιρετική ευαισθησία του παιδιού ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας και υπερισχύει των εκτιμήσεων σχετικά με το καθεστώς των παράνομων μεταναστών. Επομένως, η υποχρέωση παροχής προστασίας των προσφευγόντων μπορούσε να επιβληθεί αυτομάτως στις εθνικές αρχές. Το Δικαστήριο είχε επίγνωση του γεγονότος ότι ο καταυλισμός της Ειδομένης ήταν εξ’ ολοκλήρου εκτός του ελέγχου των κρατικών αρχών. Οι κάτοικοι του καταυλισμού ζούσαν σε μια πολύ επισφαλή κατάσταση, σε πολύ κακές συνθήκες διαβίωσης, και εξαρτώνταν για την επιβίωσή τους από την βοήθεια από μη κυβερνητικές οργανώσεις, που είναι παρούσες στην περιοχή.

Σημασία για την απόφαση του Δικαστηρίου είχε το γεγονός ότι η επέκταση του καταυλισμού και η επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης οφείλονταν σε κάποιο βαθμό στο χρόνο που είχε πάρει το κράτος για τη σταδιακή εγκατάλειψη του καταυλισμού και ιδιαίτερα στο γεγονός ότι το ίδιο το κράτος δεν είχε παράσχει τους πόρους που χρειάστηκαν για να ανακουφίσει την ανθρωπιστική κρίση που είχε οδηγήσει στην ίδρυση του καταυλισμού. Οι προσπάθειες μερικών μόνο μη κυβερνητικών οργανώσεων δεν επαρκούσαν για την αντιμετώπιση της κλίμακας των προβλημάτων.

Παρόμοιο περιεχόμενο και παραβίαση του άρθρου 3 είχε και η επίσης πρόσφατη υπόθεση MSS κατά Βελγίου και Ελλάδος. Όταν ο προσφεύγων έφτασε στην Αθήνα από το Βέλγιο, οι ελληνικές αρχές γνώριζαν την ταυτότητά του και το γεγονός ότι ήταν πιθανός αιτών ασύλου. Παρ’ όλα αυτά, ο προσφεύγων τέθηκε αμέσως υπό κράτηση, χωρίς να του δοθεί καμία εξήγηση. Το Δικαστήριο σημείωσε ότι διάφορες εκθέσεις διεθνών οργανισμών και μη κυβερνητικών οργανώσεων των τελευταίων ετών επιβεβαίωσαν ότι η συστηματική τοποθέτηση αιτούντων άσυλο σε κράτηση, χωρίς να τους ενημερώνονται για τους λόγους αυτής, ήταν ευρέως διαδεδομένη πρακτική των ελληνικών αρχών. Οι ισχυρισμοί του προσφεύγοντος ότι υποβλήθηκε σε βία από την αστυνομία κατά τη διάρκεια της δεύτερης περιόδου κράτησής του ήταν εξίσου συνεπείς με πολυάριθμους λογαριασμούς που συλλέχθηκαν από μάρτυρες από διεθνείς οργανισμούς, ιδίως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT). Τα ευρήματα της CPT και της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες επιβεβαίωσαν επίσης τους ισχυρισμούς του αιτούντος σχετικά με τις συνθήκες υγιεινής και τον υπερπληθυσμό στο κέντρο κράτησης δίπλα στο διεθνές αεροδρόμιο της Αθήνας. Παρά το γεγονός ότι ο προσφεύγων βρέθηκε υπό κράτηση για σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι συνθήκες κράτησης, που βίωσε στο κέντρο κράτησης ήταν απαράδεκτες. Διαπίστωσε ότι, αφενός το αίσθημα αυθαιρεσίας, κατωτερότητας και αγωνίας που βίωσε ο προσφεύγων, καθώς και το καταστρεπτικό αποτέλεσμα που οι συνθήκες κράτησης είχαν προκαλέσει, αναμφισβήτητα έθιξαν την αξιοπρέπειά και συνιστούσαν εξευτελιστική μεταχείριση. Επιπλέον, ο συγκεκριμένος προσφεύγων ως αιτών άσυλο ήταν ιδιαίτερα ευάλωτος λόγω της μετανάστευσης και των τραυματικών εμπειριών που πιθανόν υπέστη. Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 από την Ελλάδα.Εν κατακλείδι, οι δύσκολες καταστάσεις που αντιμετωπίζει η χώρα στη διαχείριση των αλλοδαπών λόγω κυρίως των αυξημένων προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών φαίνεται ότι οδηγούν σε αρκετές παραβιάσεις από τη μεριά της. Παράλληλα, η ΕΕΔΑ (Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου) φροντίζει να προασπίζει όσο το δυνατόν καλύτερα τα δικαιώματα των αλλοδαπών στην Ελλάδα και να φροντίζει να ελαχιστοποιούνται οι σχετικές παραβιάσεις. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να σημειώνεται πρόοδος σε αυτήν την κατεύθυνση, διότι η χώρα μας βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο και οφείλει να αντιμετωπίζει όλους τους ανθρώπους με σεβασμό προς τα θεμελιώδη δικαιώματά τους.

Πηγές

• https://www.echr.coe.int/Documents/Stats_violation_2018_ENG.pdf
• https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-193610%22]}
• https://www.asylumlawdatabase.eu/en/content/ecthr-mss-v-belgium-and-greece-gc-application-no-3069609

Αριάδνη-Παναγιώτα Φατσή, Βιβλιοκριτικός

Γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Νομικής στο ΕΚΠΑ. Αναπτύσσει ιδιαίτερη δράση σε φοιτητικούς οργανισμούς και εκδηλώσεις, βρίσκεται στο διοικητικό συμβούλιο της Unique Minds και έχει συμμετάσχει σε πολλά συνέδρια και ημερίδες. Την ενδιαφέρει η συγγραφή νομικών και λογοτεχνικών άρθρων, τάσεις τις οποίες ικανοποιεί η συμμετοχή της στο OffLine Post. Γνωρίζει Αγγλικά και Γερμανικά.