Της Μαρίας Κουτσανδριά,
Αν και οι ρίζες της φράσης μπορούν να αναχθούν σε μια ποικιλία προελεύσεων, εμείς από τις αρχές του 20ού αιώνα αποδίδαμε τη φράση «μαύρος σκύλος», στον Ουίνστον Τσόρτσιλ, ως μια προσωπική του μεταφορά για την κατάθλιψη, τη μάστιγα της εποχής μας, από την οποία έπασχε και ο ίδιος. Η κατάθλιψη είναι μη ορατή κι αυτό σημαίνει πως εκδηλώνεται με σωματικά συμπτώματα, όχι εμφανή σε κάποιον τρίτο, χωρίς να καθίσταται λιγότερο επώδυνη – «βιώσιμη». Το αντίθετο μάλλον… πρόκειται για μια νόσο αρκετά βασανιστική για τον πάσχοντα, εκφυλιστική της ύπαρξής του, μία πραγματική μορφή αναπηρίας που συνιστά και την πρώτη αιτία αυτοκτονίας.
Μιλάμε για τη συνηθέστερη και πλέον αντιπροσωπευτική διαταραχή του συναισθήματος, της οποίας οι δύο κυριότερες νοσολογικές καταστάσεις λαμβάνουν τη μορφή είτε του μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου (ΜΚΕ), με κύριο χαρακτηριστικό την παθολογικά αυξημένη ένταση του καταθλιπτικού συναισθήματος, είτε της δυσθυμίας (Dysthymia) με κύριο χαρακτηριστικό την παθολογικά μακρά διάρκεια του καταθλιπτικού συναισθήματος, του οποίου η ένταση δε θα μπορούσε να θεωρηθεί από μόνη της παθολογική. Στον αντίποδα της κατάθλιψης βρίσκεται η μανία, της οποίας η κυριότερη νοσολογική μορφή είναι το μανιακό επεισόδιο (Manic Episode), με κύριο χαρακτηριστικό την παθολογικά αυξημένη ένταση του συναισθήματος ευφορίας.
Στις συναισθηματικές διαταραχές όπως είναι η κατάθλιψη, η παθολογική μεταβολή στο συναίσθημα κατέχει κυρίαρχο ρόλο. Ενώ, λοιπόν, παρατηρούμε πως υπό φυσιολογικές συνθήκες το συναίσθημα μεταβάλλεται από τη θλίψη έως τη χαρά, οι παθολογικές του μεταβολές χαρακτηρίζονται από νοσηρότητα ως προς την έκφραση των δύο αυτών συναισθηματικών καταστάσεων, είτε όσον αφορά την υπερβολική έντασή τους είτε/και στη διαταραχή της χρονικής τους διάρκειας.
Αξιοσημείωτη είναι η ύπαρξη περιγραφών συναισθηματικών διαταραχών ήδη από την ομηρική εποχή. Ενδεικτικά, ο Αίαντας στην Ιλιάδα, περιέπεσε σε κατάθλιψη, (η οποία τελικά τον οδήγησε στην αυτοκτονία του), έπειτα από κρίση υπερδραστηριότητας και επιθετικότητας.
Πώς είναι όμως το να βιώνει κάποιος κατάθλιψη;
Ο Ρόμπερτ Μπάρτον έλεγε πως «αν υπάρχει κόλαση πάνω στη γη θα τη βρείτε στην καρδιά ενός μελαγχολικού». Πολλοί έχουν επιχειρήσει να εξηγήσουν αυτήν την πολύπλοκη ψυχική ασθένεια, συμπεριλαμβανομένων επιστημόνων, αλλά και καλλιτεχνών και ακόμα περισσότεροι να εισέλθουν στην ψυχολογία των δικών τους ανθρώπων, ελπίζοντας να τους απεγκλωβίσουν από εκείνο το συναισθηματικό αδιέξοδο, άγνωστης προελεύσεως, που τους αναγκάζει να απομακρύνονται καθημερινά ολοένα και περισσότερο από οποιαδήποτε δραστηριότητα που στο παρελθόν τους προσέφερε χαρά, περιερχόμενοι σε μια κατάσταση «ανηδονίας».
Στενοχώρια, απαισιοδοξία, ανασφάλεια, απελπισία, δυστυχία, άγχος και ανησυχία είναι μερικά μόνο από τα συναισθήματα που συνθέτουν την εικόνα ενός καταθλιπτικού ανθρώπου. Η σκέψη επιβραδύνεται, οδηγώντας σε «λιμνασμό ιδεών», οπότε στο μυαλό του επικρατεί εν τέλει μία μόνο σκέψη, η οποία σχεδόν πάντα είναι κακή, προκαλώντας του αρνητικά συναισθήματα, με αποτέλεσμα να είναι εξαιρετικά δύσκολο γι’ αυτόν να ανταπεξέλθει σε απλές, καθημερινές ενέργειες. Η επικοινωνία με το περιβάλλον είναι μειωμένη, η φωνή ασταθής και χαμηλού τόνου και το βλέμμα απλανές. Το κλάμα, όπως άλλωστε μπορεί να συνάγει κανείς, δεν είναι κάτι μη σύνηθες σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ωστόσο υπάρχουν πάσχοντες που ισχυρίζονται ότι είναι τόσο καταθλιπτικοί, που δεν μπορούν πια ούτε να κλάψουν.
Επιλέγει επομένως ο καταθλιπτικός να κρυφτεί, να παραμείνει στο κρεβάτι κουκουλωμένος, άπραγος, αρνούμενος να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα και τη «μέρα βουνό» που τον περιμένει έξω από το καβούκι του, που με τόση αφοσίωση και τέχνη έχει κατασκευάσει ως προσωπικό του καταφύγιο, επιλέγοντας ίσως να στρουθοκαμηλίσει για πολλούς, όσους δηλαδή δεν έφεραν ποτέ τον εαυτό τους στη θέση των πασχόντων, είτε επειδή δε θέλησαν, είτε επειδή στερούνταν γνώσης, ενημέρωσης, εμπειρίας διαχείρισης όμοιων καταστάσεων.
Και ποιο το αποτέλεσμα;
Το μαύρο σκυλί, εκείνος ο άγριος, απειλητικώς χρωματισμένος σύντροφος όλο και διογκώνεται, γκρινιάζοντας και επιδεικνύοντας τα χοντρά, κοφτερά του δόντια, για να παγιδεύσει και να βυθίσει τον ιδιοκτήτη του στα άδυτα της απομόνωσης, της συναισθηματικής παράλυσης. Το στίγμα, καθώς και η ντροπή που συνοδεύουν το πρόβλημα, πολλές φορές απομακρύνουν το άτομο από την επιθυμία να καταφύγει στην αναζήτηση βοήθειας, αφού πέρα από την προσωπική του μάχη με την κατάθλιψη, έρχεται αναγκαστικά αντιμέτωπος με τις στερεοτυπικές αντιλήψεις και κοινωνικές νόρμες, σχετικά με το τι θεωρείται φυσιολογικό και τι όχι.
Ευτυχώς, όμως, ο κάθε μαύρος σκύλος έχει κι από ένα κολάρο. Τι σημαίνει αυτό; Φυσικά ότι η κατάθλιψη είναι μια διαχειρίσιμη, θεραπεύσιμη ψυχική ασθένεια, είτε αυτό μεταφράζεται σε λήψη κάποιας φαρμακευτικής αγωγής, είτε στο να επενδύει κανείς περισσότερο ποιοτικό χρόνο σε άτομα που θέλουν να το βγάλουν από τη μαύρη τρύπα που έχει πέσει, που θέλουν να δουν τον κόσμο μέσα από τα μάτια του, ώστε τελικά το μαύρο σκυλί να δαμαστεί και ο πάσχων να ανακτήσει τον έλεγχο!
