Της Μάγδας Τσόχα,
Λοιπόν, δεν χρειάζονται συστάσεις για το στρατόπεδο-φυλακή του Guantanamo. Είναι γνωστό για τις φρικιαστικές πρακτικές του και τα βασανιστήρια για «απόσπαση» της αλήθειας από τους κρατούμενους. Πολλοί θα το αποκαλούσαν και σύγχρονο κολαστήριο, κι όχι άδικα. Για την ιστορία φυσικά, η πόλη του Guantanamo, και ταυτόχρονα δήμος της Νοτιοανατολικής Κούβας βρίσκεται 15 χιλιόμετρα βορειότερα του ομώνυμου κόλπου. Το εξαιρετικό φυσικό λιμάνι ελέγχεται από τις ΗΠΑ από το 1898, οπότε το κατέκτησαν στη μάχη του κόλπου από την Ισπανία. Σα φυλακή για τους υπόπτους τρομοκρατίας άρχισε να λειτουργεί μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, την ημέρα που υπήρξε ημέρα «ορόσημο» για τη Δύση, αλλάζοντας μια για πάντα τα δεδομένα.
Στο όνομα της παγκόσμιας ειρήνης και δημοκρατίας, μια πρωτοφανής βαρβαρότητας καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων συμβαίνει στις φυλακές του κόλπου του Guantanamo. Οι ανακριτές οι οποίοι έχουν αναλάβει την διεκπεραίωση των «εξετάσεων» των κρατουμένων, πολλοί εκ των οποίων είναι ψυχίατροι και ψυχολόγοι, έχουν εκπαιδευτεί από πολύ ειδικούς ανακριτές ενός περιβόητου προγράμματος (SERE-Survival-Evasion-Resistance-Escape), ειδικά σχεδιασμένου για στρατιωτικό προσωπικό το οποίο ενδεχομένως να βρεθεί σε κατάσταση ομηρίας στην οποία δεν πρέπει να αποκαλύψει καμία απολύτως πληροφορία. Το πρόγραμμα περιελάμβανε την υποβολή στρατιωτικών σε κακοποίηση, σωματική και ψυχική, ξυλοδαρμούς, πείνα ή σε αντιξοότητες, όπως να αναγκάζονται για ολόκληρες ημέρες να μένουν γυμνοί μέσα σε κλουβιά. Οι βασικές κατηγορίες, ή τέλος πάντων, αυτές που θα καταγράψουμε σήμερα, των βασανιστηρίων είναι περίπου έντεκα. Χαρακτηριστικό αυτών είναι πως δεν αφήνουν ανιχνεύσιμα σωματικά τραύματα ή σημάδια.
Τεχνικές σεξουαλικής ταπείνωσης
Οι κρατούμενοι του Γκουαντάναμο υποβάλλονται σε εξευτελιστικές μεθόδους σεξουαλικής κακοποίησης, όπως ο σοδομισμός τους με σκουπόξυλα ή ακόμα και τουφέκια. Η ταπείνωση δεν σταματά. Οι γυμνοί κρατούμενοι αναγκάζονται να κάνουν «παρέλαση» μπροστά από γυναίκες στρατιώτες, υποχρεωμένοι να φορούν γυναικεία εσώρουχα και να επιδίδονται σε «αισθησιακούς» χορούς μεταξύ τους. Υπάρχει βέβαια και η βάρβαρη πρακτική του καταναγκαστικού αυνανισμού του κρατουμένου, με τους περισσότερους τρόφιμους να καταγγέλλουν βιασμό ή πρωκτική κακοποίηση. Η σεξουαλική βία χρησιμοποιείται, για να προκαλεί αισθήματα τρόμου και εξευτελισμού.
Στέρηση ύπνου
Η αποτρόπαιη αυτή τεχνική χρησιμοποιείται για να καμφθούν οι ηθικές αντιστάσεις του κρατουμένου και να μειωθεί η αντίστασή του στον πόνο, προκαλώντας εξασθένηση της μνήμης, γενικευμένη πτώση της γνωστικής λειτουργίας, προβλήματα λόγου, παραισθήσεις, αλλά ακόμα και ψυχωτικά επεισόδια και κατάθλιψη. Κι ενώ το υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ έχει επικυρώσει το 2002 τη «νόμιμη» στέρηση ύπνου κατά τη διαδικασία της ανάκρισης για 20 ώρες, οι ανακριτές κρατάνε τους τρόφιμους ξύπνιους για περισσότερες από 72 ώρες, με τη μέθοδο να απειλεί ευθέως τη ζωή τους.
Αισθητηριακή στέρηση
Η μέθοδος τούτη χρησιμοποιείται για να επιφέρει αισθήματα τρόμου και αποπροσανατολισμού στον κρατούμενο, κάνοντάς τον ταυτόχρονα να νιώθει εξαρτημένος από τον δυνάστη του. Απότοκο των πειραμάτων της CIA από τη δεκαετία του 1950, η τεχνική περιλαμβάνει εγκλεισμό του τροφίμου σε κλιματιζόμενο θάλαμο, φορώντας του ωτασπίδες, κλείνοντάς του τα μάτια και δένοντάς τον για να μην μπορεί να κινηθεί. Μέσα σε 24 ώρες ο τρόφιμος αρχίζει να έχει ψευδαισθήσεις, ενώ στις 48 ώρες βιώνει κατάρρευση και «απώλεια» της προσωπικότητάς του.
Απομόνωση
Παρά το γεγονός πως ο εγκλεισμός σε συνθήκες απομόνωσης απαγορεύεται ρητώς από διεθνείς κανονισμούς και συμβάσεις, λες και αυτό εμπόδιζε οποιαδήποτε άλλη αποτρόπαιη πράξη στις φυλακές του Γκουαντάναμο κι αυτό γιατί πρόκειται για βάρβαρη πρακτική που προκαλεί μη αντιστρέψιμη ψυχολογική ζημιά. Τα συμπτώματα ποικίλουν και κυμαίνονται από ψευδαισθήσεις, αυταπάτες, συναισθηματική εμπλοκή και μειωμένη γνωστική λειτουργία μέχρι γενικευμένο άγχος και κατάθλιψη.
Εικονικές εκτελέσεις
Σύμφωνα με το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, η πλύση εγκεφάλου ενός κρατούμενου να πεισθεί ότι θα εκτελεστεί αποτελεί κατάφορη παραβίαση των κανόνων πολέμου. Και όμως, η πρακτική χρησιμοποιείται ευρέως στο κολαστήριο του Guantanamo, με τους κρατουμένους να σέρνονται στην αυλή και το στρατιωτικό απόσπασμα να τους σημαδεύει. Είναι ωστόσο και οι βάρβαρες ανακριτικές τεχνικές που φέρνουν αντίστοιχα αποτελέσματα, με τον περίφημο «τεχνητό πνιγμό» να καταρρακώνει την προσωπικότητα και την ελπίδα του τροφίμου.
Αναγκαστική Φαρμακευτική Αγωγή
Ο ιατρικός πειραματισμός έχει απαγορευτεί επίσης από το Διεθνές Δίκαιο και δεν έχει ξαναχρησιμοποιηθεί -επισήμως τουλάχιστον- από την εποχή των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Κι όμως, η «γνώση» που αποκτήθηκε από τη CIA κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου χρησιμοποιείται σήμερα στο Γκουαντάναμο, με μια σειρά βιολογικών παραγόντων αλλά και ναρκωτικών ουσιών να χορηγούνται στους έγκλειστους με σκοπό την τροποποίηση της συμπεριφοράς τους και τον έλεγχο της νοητικής τους λειτουργίας. Οι τρόφιμοι υποβάλλονται ακόμα σε απαγορευτικές δόσεις φαρμάκων που προκαλούν νεύρο-ψυχιατρικές διαταραχές, όπως ο αυτοκτονικός ιδεασμός και η αίσθηση του «αβοήθητου», ή ακόμα και ψυχωτικά επεισόδια.
Χρήση σκυλιών για πρόκληση τρόμου
Η χρήση άγριων σκυλιών για ενστάλαξη φόβου στον τρόφιμο δεν είναι σαφώς καινούρια πρακτική, έχει χρησιμοποιηθεί, και μάλιστα πολλάκις στην ιστορία της ανθρώπινης φρίκης. Με πράξη του 2002, το υπουργείο Άμυνας επέτρεψε τη χρήση της στέρησης ύπνου, της πρόκλησης στρες, της γύμνιας αλλά και των σκυλιών στους κρατουμένους του Guantanamo, με την τεχνική να χρησιμοποιείται έκτοτε ευρέως. Τα σκυλιά του στρατού λαμβάνουν μέρος στην ανακριτική διαδικασία, με τους ανακριτές να απειλούν τους τροφίμους με τη βοήθεια των άγριων ζώων, πρακτική που αποδείχθηκε μάλιστα τόσο αποτελεσματική που μεταφέρθηκε από το κολαστήριο του Guantanamo σε αντίστοιχες «εγκαταστάσεις» στο Αμπού Γκράιμπ, το Αφγανιστάν και το Ιράκ.
Ακραίες συνθήκες θερμοκρασίας
Οι θερμοκρασιακές ακρότητες είναι μια τεχνική που χρησιμοποιείται ευρέως στο Guantanamo, με τα «ψυχρά κελιά» να έχουν πάρει έγκριση ήδη από το 2005, ως τμήμα των «ενισχυμένων ανακριτικών τεχνικών» της CIA. Το ακραίο ψύχος και η στιγμιαία εναλλαγή του σε ακραία ζέστη τσακίζει τον τρόφιμο τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά, αφήνοντάς τον έρμαιο στις βουλές του βασανιστή.
Αισθητηριακός βομβαρδισμός (θόρυβος)
Όταν θέλει ο ανακριτής να «τσακίσει» το ηθικό του τροφίμου, του στερεί τον ύπνο, τον τρομοκρατεί ή του προκαλεί συγκεκριμένου τύπου συναισθήματα. Επίσημη έκθεση του Guantanamo του 2004 ισχυριζόταν ότι ο γυμνός κρατούμενος δενόταν σε μια καρέκλα, χωρίς δυνατότητα κίνησης, και υποβαλλόταν σε «σόου φώτων» (κυρίως strobe lights) και εκκωφαντικούς ήχους ροκ ή ραπ μουσικής, μέσω δύο τεράστιων ηχείων που βρίσκονταν στο πλάι του, με τη θερμοκρασία στο κελί να αγγίζει ακραία επίπεδα.
Παρακολούθηση του βασανισμού άλλων τροφίμων
Κι όμως, έχει βρεθεί ότι η παρακολούθηση άλλων να κακοποιούνται και να βασανίζονται μπορεί να έχει τον ίδιο ψυχολογικό αντίκτυπο στον κρατούμενο σαν να βασανιζόταν αυτός ο ίδιος. Οι τεχνικές του «ψυχολογικού χειρισμού», όπως η στέρηση ύπνου, η ταπείνωση και ο εξευτελισμός, προκαλούν τέτοιο ψυχολογικό στρες όσο και ο φυσικός πόνος.
«Παραδοσιακές μέθοδοι»
Αν στις «προχωρημένες» ψυχολογικού τύπου τεχνικές κακοποίησης και βασανισμού προστεθούν και τα «παραδοσιακά» βασανιστήρια, τότε έχουμε στην ολότητά του το κολαστήριο του Guantanamo και όσα αυτό πρεσβεύει σε συμβολική σφαίρα. Ξυλοδαρμοί και φυσική κακοποίηση έχουν σκοπό να αποδυναμώσουν σωματικά τον τρόφιμο και να φέρουν στην επιφάνεια τις αδυναμίες του. Αν και πρέπει να τονιστεί ότι οι «παραδοσιακές μέθοδοι» δεν προτιμώνται, ή εν πάση περιπτώσει αποφεύγονται, γιατί αφήνουν πίσω σημάδια και αποδεικτικά στοιχεία των βασανιστηρίων. Μια πολύ χαρακτηριστική περίπτωση παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κανόνων διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, την οποία όλοι γνωρίζουν, αλλά προσποιούνται το αντίθετο. Και επειδή μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις, θα προτείνω προσωπικά την ταινία «Ο Δρόμος για το Guantanamo», παραγωγή του 2006 και βραβευμένη με βραβείο σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνο.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη αλλά πλέον σπουδάζει στην Αθήνα, στο τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών. Απολαμβάνει τη συμμετοχή σε συνέδρια προσομοίωσης του ΟΗΕ, τον εθελοντισμό και τα προγράμματα εκμάθησης σε χώρες εξωτερικού.
