Της Γεωργίας Κακή,
Καθώς οι δεκαετίες προχωρούν και οι «καιροί αλλάζουν», όλοι μας, ανεξαρτήτως ιδιότητος και επαγγελματικού προσανατολισμού, καλούμαστε να προσαρμοστούμε στις καινούργιες συνθήκες. Όσο η κοινωνία και οι κανόνες της αναδιαμορφώνονται και ακολουθούν τις ραγδαίες εξελίξεις, λίγο έως πολύ και είτε το θέλουμε είτε όχι, γινόμαστε μέρος αυτών των εξελίξεων ή για να το θέσουμε γενικότερα και ορθότερα, αυτών των αλλαγών. Οι απόψεις για τις όποιες αλλαγές διίστανται. Οι αλλαγές και οι εξελίξεις επηρεάζουν όλους τους ανθρώπους σε όλους τους τομείς της καθημερινότητάς τους πολύ περισσότερο δε στην εργασία τους. Το ζήτημα συνεπώς που τίθεται είναι κατά πόσο μπορούμε να εναρμονιστούμε με τις εκάστοτε αλλαγές και να τις εντάξουμε στην εργασιακή μας καθημερινότητα χωρίς ωστόσο να αλλοτριώσουν εμάς τους ίδιους ή τον τρόπο με τον οποίο εμείς εργαζόμαστε.
Ο ρόλος των εκπαιδευτικών στις κοινωνίες ανά τον κόσμο ήταν και παραμένει διαχρονικός. Αποτελεί μία σταθερά στο πέρασμα των αιώνων. Ο εκπαιδευτικός ασκεί το λειτούργημα της μεταλαμπάδευσης της γνώσης από γενιά σε γενιά. Και ακριβώς επειδή έρχεται σε επαφή συνεχώς με νέες γενιές, είναι ίσως από τα “πρώτα” επαγγέλματα που καλούνται να ενσωματώσουν την αλλαγή στον κλάδο τους. Καταγράφοντας λοιπόν τις πάμπολλες αλλαγές είναι αναπόφευκτο να διερωτηθούμε: θα πρέπει ο εκπαιδευτικός να εισέλθει σε έναν αέναο αγώνα δρόμου στην προσπάθειά του να “προλάβει” όλες τις αλλαγές, να τις αφομοιώσει και να τις εντάξει στην διδασκαλία του; Πόσο μπορούν οι αλλαγές που συμβαίνουν γύρω μας να επηρεάσουν τους μαθητές και κατ’ επέκταση τον τρόπο με τον οποίο είθισται να μεταφέρεται σε αυτούς η γνώση; Ένας εκπαιδευτικός που παραμένει σε ένα παλαιό μοντέλο διδασκαλίας, παντελώς ανεπηρέαστος από τις αλλαγές του κόσμου μας μπορεί να φανεί αντάξιος των προσδοκιών του λειτουργήματός του;
Στην προσπάθειά μας να προβούμε σε έναν ορισμό εννοιών θα λέγαμε τα εξής:
α) Η λέξη εκπαιδευτικός, αναλύοντάς την ετυμολογικά, προέρχεται από το ρήμα εκ – παιδεύω το οποίο κατά Μπαμπινιώτη ερμηνεύεται ως “διδάσκω ή ασκώ συστηματικά κάποιον σε συγκεκριμένο αντικείμενο”. Ως εκπαίδευση ορίζεται «Ο θεσμός που αποσκοπεί στη μόρφωση και την ανάπτυξη της προσωπικότητας κυρίως των νέων ανθρώπων με συστηματική διδασκαλία σε ειδικά ιδρύματα (σχολεία, πανεπιστήμια κ.λπ.)». Εκπαιδευτικός κατ’ επέκταση (ως ουσιαστικό) είναι αυτός που «διδάσκει σε εκπαιδευτικά ιδρύματα». (Οι ερμηνείες των ουσιαστικών που προαναφέρθηκαν προέρχονται από το ερμηνευτικό λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας, Οκτώβριος ΄19.) Εμείς θα αναφερθούμε στον Έλληνα εκπαιδευτικό ανεξαρτήτως ειδικότητας (π.χ. φιλόλογος, βιολόγος, μουσικός κ.λπ.) και βαθμίδος εκπαίδευσης (π.χ. δάσκαλος σε δημοτικό, καθηγητής σε λύκειο κ.λπ.).
β) Αναφερόμενοι στον «κόσμο που αλλάζει» δεν μπορούμε παρά να σκεφτούμε όλον τον κόσμο, όλη τη Γη η οποία κλονίζεται από αλλαγές παντός είδους. Εμείς ωστόσο, θα επικεντρωθούμε στις αλλαγές της ελληνικής πραγματικότητας οι οποίες φυσικά είναι ραγδαίες και αμέτρητες ειδικά κατά τις τελευταίες δεκαετίες.
γ) Τέλος η έννοια της αλλαγής μπορεί να έχει ποικίλες προσεγγίσεις. Πόσο μάλλον στις μέρες μας όπου οι αλλαγές που έχει να αντιμετωπίσει το άτομο και το σύνολο είναι αμέτρητες και αφορούν πολλούς τομείς της ζωής. Εμείς ωστόσο θα μιλήσουμε για τρεις μεγάλες αλλαγές συσχετίζοντάς τες με τον εκπαιδευτικό. Συγκεκριμένα θα διερευνήσουμε κατά πόσο αυτές επηρεάζουν τον ίδιο, το λειτούργημά του, τους μαθητές του, και φυσικά πώς αυτός θα πρέπει να σταθεί απέναντί τους. Οι αλλαγές που θα εξετάσουμε είναι οι εξής:
- Κλιματική Αλλαγή
- Εξέλιξη της τεχνολογίας
- Οικονομική Κρίση
Ενδεικτικά αναφερόμενοι στις ανωτέρω αλλαγές, θα προσπαθήσουμε να καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα σχετικά με το αν και πώς ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να ενσωματώσει τις αλλαγές παντός τύπου και τις συνέπειές τους στο λειτούργημά του.
Όλοι μας γνωρίζουμε τη μεγάλη κλιματική αλλαγή που έχει ξεκινήσει δεκαετίες πριν και κορυφώνεται στο σήμερα, και φυσικά έχει γενεσιουργό αιτία την ανθρώπινη συμπεριφορά απέναντι στο περιβάλλον. Πρόκειται για ένα ζήτημα τεράστιας σημασίας και φυσικά είναι κάτι το οποίο θίγεται πλέον και στα σχολική εγχειρίδια. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού σε αυτήν την περίπτωση είναι βαρυσήμαντος καθώς είναι αυτός που μπορεί να ευαισθητοποιήσει τους μαθητές απέναντι σε ζητήματα που αφορούν το περιβάλλον και την προστασία του. Με αφορμή μία διδακτική ενότητα που θίγει ένα σύγχρονο φαινόμενο περιβαλλοντικής καταστροφής, για παράδειγμα το φαινόμενο του Θερμοκηπίου, ο εκπαιδευτικός μπορεί να οργανώνει δράσεις που να φέρνουν τον μαθητή πιο κοντά στη φύση και να τον ευαισθητοποιούν σχετικά με την προστασία της. Θα μπορούσε η δράση αυτή να είναι ένας περίπατος στο πάρκο όπου τα παιδιά θα αναδασώσουν με τη βοήθεια της Πολιτείας, μαθαίνοντας παράλληλα πως τα δέντρα που φυτεύουν θα παράγουν οξυγόνο το οποίο θα συμβάλλει στη μείωση του φαινομένου και στην όλο και λιγότερο μολυσμένη από την ανθρώπινη δραστηριότητα ατμόσφαιρα. Η κλιματική αλλαγή λοιπόν και τα φαινόμενα που την ακολουθούν είναι αλλαγές στις οποίες ο εκπαιδευτικός δεν μπορεί να γυρίσει την πλάτη αντιθέτως πρέπει να τις εξετάσει και να ευαισθητοποιήσει τους μαθητές γι’ αυτές με κάθε τρόπο. Σε αυτή του την προσπάθεια οφείλει φυσικά να τον συνδράμει και η Πολιτεία, παρέχοντάς του κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό, ίσως ακόμη και επιχορηγώντας εκπαιδευτικά περιβαλλοντικά προγράμματα.
Η τεχνολογία και η εξέλιξή της από την άλλη, έχει δημιουργήσει διχογνωμίες σχετικά με το κατά πόσον αυτή θα πρέπει να αξιοποιηθεί στο χώρο της εκπαίδευσης και με ποιο τρόπο. Παρότι γίνονται προσπάθειες αξιοποίησης νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων στην ελληνική εκπαίδευση, αυτές προοδεύουν με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς. Το ελληνικό σχολείο βρίσκεται ακόμη αρκετά πίσω όσον αφορά την τεχνολογία και την αξιοποίησή της στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ο εκπαιδευτικός διχάζεται ανάμεσα στον παραδοσιακό τρόπο μαθήματος και σε κάποιες καινοτόμους μεθόδους διδασκαλίας οι οποίες προϋποθέτουν φυσικά επαναπροσδιορισμό, από μέρους τους, της προσέγγισης της διδασκαλίας και φυσικά την επιμόρφωσή τους για την αξιοποίηση της τεχνολογίας στο εκάστοτε μάθημα. Η τεχνολογία και τα επιτεύγματά της, μπορούν να αποβούν άκρως εποικοδομητικά και την ίδια στιγμή καταστρεπτικά ανάλογα με τον τρόπο αξιοποίησής τους. Αυτό λοιπόν που καλείται να κάνει ο εκπαιδευτικός του σήμερα είναι να σταθμίσει τα οφέλη και τις ζημίες και να ενσωματώσει την τεχνολογία στο μάθημά του, στο βαθμό που αυτή μπορεί να αποβεί επιβοηθητική για τους μαθητές του. Όπως αντιλαμβανόμαστε αυτό απαιτεί μεγάλη προσπάθεια από μέρους του.
Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα αποτελεί αναμφίβολα μία μεγάλη – δυσάρεστη – αλλαγή. Επηρεάζει όλους τους Έλληνες, σε όλους τους τομείς της ζωής τους, επηρεάζει σημαντικά την ελληνική οικογένεια και κατ’ επέκταση το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Από την μείωση των αποθεμάτων πετρελαίου στα σχολεία μέχρι τους μαθητές που δυσκολεύονται να αγοράσουν γραφική ύλη, η οικονομική κρίση είναι πλέον εμφανέστατη στην εκπαίδευση. Στη διαχείριση του φαινομένου αυτού ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι τόσο “λεπτός” όσο και κρίσιμος. Το πρώτο που οφείλει να διαφυλάξει είναι η ίση ευκαιρία των μαθητών απέναντι στη μόρφωση και την εκπαίδευση. Ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης η παιδεία είναι δικαίωμα όλων και παρέχεται δωρεάν και αυτό πρέπει να είναι σαφές στους εκπαιδευόμενους. Θα πρέπει συνεπώς στο περιβάλλον της τάξης, να εκμηδενίζονται οι κοινωνικές – οικονομικές ανισότητες. Επιπροσθέτως θα πρέπει ο εκπαιδευτικός προσαρμοζόμενος στα δεδομένα της εποχής, να προσανατολίζει επαγγελματικά τους μαθητές του, να διακρίνει τις κλίσεις και τις δεξιότητές τους και σε συνδυασμό με τη ζήτηση στην αγορά εργασίας να λειτουργεί ως αρωγός στις αποφάσεις τους για την επαγγελματική τους αποκατάσταση και την έξοδό τους στην αγορά εργασίας. Θα πρέπει να δίνει μηνύματα αισιοδοξίας στα παιδιά και να τα ενθαρρύνει να διευρύνουν τις γνώσεις και τους ορίζοντές τους γιατί πολύ απλά δεν υπάρχει μεγαλύτερος πλούτος από τη μόρφωση.
Συμπερασματικά θα λέγαμε πως ο εκπαιδευτικός καλείται να είναι σταθερός και προσαρμοστικός ταυτόχρονα. Να είναι κλασσικός και συγχρόνως μοντέρνος. Να είναι διαχρονικός αλλά και καινοτόμος. Να υιοθετεί όλα τα «καλά» του χθες προσαρμοσμένα στο σήμερα. Να ενημερώνεται. Να επιμορφώνεται. Να αποτελεί πρότυπο του χθες και του σήμερα. Να μην αγνοεί τις αλλαγές που συμβαίνουν γύρω του. Να τις αφουγκράζεται. Να παρατηρεί κατά πόσο επηρεάζουν τον ίδιο τους μαθητές του και την κοινωνία μας. Δεν μπορεί ούτε να μένει αδιάφορος απέναντί τους, ούτε να της αφομοιώνει δίχως να τις επεξεργάζεται. Το πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να το κάνει, αποτελεί προβληματισμό και ίσως μια ενδιαφέρουσα πρόταση για το θέμα κάποιου επόμενου άρθρου. Κατ’ εμέ, ο εκπαιδευτικός έχει να φέρει σε πέρας ένα πολυσήμαντο και δύσκολο έργο.
Την λένε Γεωργία Κακή, αλλά είναι πολύ καλή! Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην ιστορική Τρίπολη, σπούδασε και εργάζεται στην πολυπολιτισμική Κομοτηνή. Είναι απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και ασκούμενη δικηγόρος. Μιλάει αγγλικά και γαλλικά. Διαβάζει οτιδήποτε και ταξιδεύει οπουδήποτε. Τραγουδά από μικρή. Αγαπά τη μόδα ως τέχνη. Αν μια φράση τη χαρακτηρίζει αυτή είναι: «Ζήσε το Σήμερα!»
