Του Κώστα Σακκά,
Είναι γεγονός ότι κατά την διάρκεια της μέσης νεώτερης ιστορίας, οι συνέπειες ενός ραγδαία ακμάζοντος και διανθιζόμενου καπιταλισμού έπεσαν ως κεραυνός εν αιθρία στις χώρες της Μεγάλης Βρετάνιας και της Γαλλίας. Αναφορικά οι δύο δυνάμεις της Γηραιάς ηπείρου εκμεταλλευτήκαν αναφανδόν το συγκυριακό σχέδιο περί εισβολής στην πλουτοπαραγωγική περιοχή της Αφρικής. Εδραίωση με στρατιωτικές επεμβάσεις, κυβερνήτες με πολιτικό-στρατιωτικές αρμοδιότητες, καταστολή ενδεχόμενων εξεγέρσεων για την διαλεύκανση των μεταξύ τους συνοριακών κεκτημένων και η εκ θεμελίων δημιουργία σιδηροδρόμων που είχε τον «μανδύα» της καταναγκαστικής εργασίας με συνακόλουθες επαναστάσεις και σφαγές, ήταν μερικά από τα δαιδαλώδη χαρακτηριστικά που εγκαινίασαν μία εποχή εξανδραποδισμού για την Μαύρη ήπειρο. Το Ηνωμένο Βασίλειο πιστά ακολουθούμενο από το δόγμα του Ελεύθερου εμπορίου ευλόγησε την παρείσφρηση ιδιωτικών εταιρειών που κατασκεύαζαν σιδηροδρομικά δίκτυα στην δυτική-νότια Αφρική. Το παραπάνω εγχείρημα στηρίχτηκε από μια οιονεί θεσμική Βρετανική ελίτ αποτελούμενη από αποικιακούς δημόσιους λειτουργούς. Ενόψει της οικονομικής εξόρμησης τους, σαν σε πλαίσιο μιας «σταυροφορίας», οι Άγγλοι δια του πνευματικού τους κλήρου ενέργησαν ιεραποστολές. Από την Αίγυπτο ως το Κέιπ Τάουν, οι Βρετανοί είχαν στοιχειωδώς εγκαθιδρύσει ένα σύστημα διακυβέρνησης υποστηριζόμενο από στρατολογησθέντες τοπικούς άρχοντες. Τα πράγματα περιπλέχτηκαν ακόμη περισσότερο όταν ήρθαν αντιμέτωποι με ομάδες Ολλανδών γεωργών (Μπόερς) οι οποίοι δεν είχαν καμία διάθεση να υποβληθούν στις αιτιάσεις των Άγγλων. Έτσι λοιπόν ξέσπασε ένας πόλεμος σε δύο φάσεις, έχοντας ως αφετηριακή αιτία του τον έλεγχο των ορυχείων χρυσού και διαμαντιών.
Προτού προχωρήσουμε γεγονοτολογικά στους δυο πολέμους, αξίζει να επισημανθεί ότι δομικός πλίνθος του Ιμπεριαλισμού είναι η υποταγή ενός πρωτόγονα αναπτυσσόμενου λαού σε έναν άλλον. Τα κράτη τα οποία υπόκειταν στις Ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, όφειλαν άρδην να εκτελούν τα χρέη τους, κυβερνώντας επί της ουσίας τυπικά στην δική τους κρατική κυριότητα, γεγονός που εναρμονίζεται με τα ληστρικά συμφέροντα της Δύσης. Η Αφρική οικονομικά και κοινωνικά επηρεάστηκε από το ερεβώδες νέφος του Ιμπεριαλισμού διότι οι κοινωνίες των αυτοχθόνων ιθαγενών όντας λιγότερο πολύπλοκες δέχτηκαν με σχετική ταχύτητα το στίγμα του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, το οποίο κατ’ ανάγκην δεν φάνηκε να ήταν ευεργετικό. Μισθωτή εργασία, οικονομικοί-νομικοί θεσμοί και τεχνολογία, βοήθησαν περισσότερο στο να αποδιοργανωθεί ο τρόπος ζωής των ντόπιων Αφρικανών βουκόλων και κυνηγών, των οποίων οι εργασίες έπνευσαν τα λοίσθια και στην θέση τους σφυρηλατήθηκε μία ανειδίκευτη εργατική τάξη, έρμαιο της ηγεμονίας του Δυτικού Καπιταλισμού.
Συγκεκριμένα, όσον αφορά την Μεγάλη Βρετανία, επεβλήθη η κυριαρχία της στην Αίγυπτο (1880) και ιδιαίτερα στην σημαντικά κερδοφόρα Διώρυγα του Σουέζ. Αυτή η στρατηγική οδός προς την Ανατολή ήταν τμήμα μιας ευρύτερης κατασκευής για την διεκπεραίωση Γαλλικών συμφερόντων (1859-1869). Η συνεχιζόμενη Βρετανική επέμβαση στην Αίγυπτο αναζωπύρωσε το αίσθημα ορισμένων εθνικιστικών ομάδων, γεγονός που οδήγησε στον βομβαρδισμό του λιμανιού της Αλεξάνδρειας και ακολούθως στην χορήγηση προστασίας στον Αγγλόφιλο Αιγύπτιο ηγέτη. Το 1898 οι Γάλλοι ενοχλήθηκαν κατά κεραία από τις Βρετανικές επιδιώξεις στον ευρύτερο χώρο της Βορειοανατολικής Αφρικής. Μάλιστα στην Φασόδα οι δύο υπερδυνάμεις, μη έχοντας εναλλακτικό τρόπο επίλυσης των διαφορών τους, έφτασαν στα πρόθυρα πολέμου. Ο πόλεμος αυτός αποσοβήθηκε την τελευταία στιγμή με υποχώρηση των Γάλλων. Το σχέδιο της Βρετανίας προέβλεπε την καθυπόταξη της Αιγύπτου και μετέπειτα την σύνδεση της, μέσω μιας Σιδηροδρομικής γραμμής, με τον Νότο (Σουδάν).
Αρχιτέκτονας και ενορχηστρωτής του προαναφερθέντος σχεδίου ήταν ο Σέσιλ Ροδς (1853-1902), ο οποίος μερίμνησε για την προώθηση του υπομνήματος κατασκευής σιδηροδρόμου, από το Κέιπ Τάουν στο Κάιρο. Όμως, εμποτισμένος από την ονειρολατρική οίηση για μία ισχυροποιημένη Αυτοκρατορία, υποτίμησε τις ισχυρές αντιδράσεις δύο ανεξάρτητων κρατιδίων γεωργικού τύπου-Τρανσβάλ και της Οράγγης. Η κατοίκηση των κρατικών σχημάτων αποτελούταν από Ολλανδούς αποίκους-γεωργούς της Νότιας Αφρικής, οι οποίοι εφάρμοσαν έναν ιδιαίτερα συντηρητικό τρόπο οργάνωσης, με καθοριστικό στοιχείο της ζωής τους τη Βίβλο και την άποψη της φυλετικής ανωτερότητας. Οι Μπόερς αμφισβήτησαν με σθένος το ληστρικό και κατακτητικό πνεύμα των Βρετανών. Το αποτέλεσμα ήταν η πρόκληση δύο ανηλεών πολέμων (1880-1883, 1899-1902) που έφεραν τα πάνω κάτω, εκπλήσσοντας την τότε κοινή γνώμη. Η τομή της έντασης των πολέμων ήταν η άρνηση των Ολλανδών του Τρανσβάλ να εκδώσουν νόμους που επέτρεπαν την εκμετάλλευση πόρων από ξένες εταιρείες. Ο Σέσιλ Ροδς, πρωθυπουργός στην αποικία του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας (1890), έστειλε, το 1895, τον στρατηγό L. S. Jameson να συγκρουστεί με τους επαναστάτες. Η αποτυχία ήταν ταπεινωτική και προκάλεσε γενική κατακραυγή. Αυτό το σπάνιο δείγμα αδυναμίας της Μεγάλης Βρετανίας οδήγησε στην παραίτηση του Ροδς από την πρωθυπουργία, το 1896. Τα μέτωπα του πολέμου εκπυρσοκροτήθηκαν για μία ακόμη φορά το 1899, με μία πιο βάρβαρη και αιμοσταγής σύγκρουση, όπου οι Βρετανοί, μετά την ανακωχή του τριετούς πολέμου (1899-1902), προέβησαν σε απάνθρωπα μέσα αντιμετώπισης των Μπόερς. Παρατηρείται η χρήση και ο εγκλεισμός σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα οποία περιλάμβαναν και ιθαγενείς επαναστάτες (Ζουλού, Ματαμπέλε), καθώς επίσης και η πρακτική πυρπόλησης κτημάτων.
Συνοψίζοντας, τα αποτελέσματα των δύο πολέμων υποβάθμισαν το γόητρο του Ηνωμένου Βασιλείου, μιας δύναμης που στην αποστολή της για την καθυπόταξη των χωρών της Αφρικής και συνάμα της δημιουργίας μίας «ανεπίσημης» Αυτοκρατορίας με χρυσωμένα τα ταμεία των εσόδων της, υιοθέτησε ένα αφήγημα υπεροπτικής πολιτικής συμπεριφοράς. Αυτή η νοοτροπία εδραζόταν στην γενικευμένη αλαζονεία των Βρετανών να δείχνουν τις περιοχές στον χάρτη όπου κυμάτιζε η σημαία τους. Η εμπειρία με τους σκληροτράχηλους γεωργούς (Μπόερς), απέδειξε ότι ο ήλιος μπορούσε να δύσει στη Βρετανική Αυτοκρατορία.
Βιβλιογραφία
- E. M. BURNS Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, σελ. 684-695
- Παγκόσμια Ιστορία, Ιστορικός Άτλας 3, Από την Γαλλική Επανάσταση έως τις μέρες μας, σελ. 30-31
